Тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыы стратегическай хайысхаларыттан барыларыгар төрүт буолар дьоһун суолталаах хайысха – сир үлэтэ. Ил Дархан сиртэн ылыллар үүнүүнү үрдэтэргэ тосхоллоон, 6 суолу ыйбыта. Олортон ордук-хото сүөһү аһылыгын оҥорууга сыһыаннаах өттө ситиһиллэр кирбиигэ кэллэ.

Ол иннинэ сиртэн үрдүк үүнүүнү ылыыны өйүүр улахан дьаһаллар ыытыллыбыттарын бэлиэтээбэт буолуохха сатаммат. Амма, Хаҥалас, Чурапчы улуустарыгар, Дьокуускай Маҥаныгар хортуоппуй уурар-харайар улахан эбийиэктэр тутуллан киирдилэр. Киин куоракка “Туймаада-Агроснаб” АУо (билигин “Якутопторг” АУо) базатыгар 5 тыһ. туонна оҕуруот аһа, хортуоппуй киирэр истээх тутуу хапытаалынайдык өрөмүөннэннэ. Аммаҕа 1 тыһ. туонна бурдук хаһааныллар эбийиэгэ үлэҕэ киирдэ. Ону тэҥэ 2018 – 2020 сылларга 15,4 тыһ. гектар иэннээх, туһаныллыбакка сыппыт сир эргииргэ киирдэ, 12,7 тыһ. гектардаах сир тупсаран оҥоһулунна.

Сүөһү аһылыгын оҥорууну сайыннарыы хайысхатынан 2018 – 2022 сылларга холбоон 15 тыһ. туонна (стратегияҕа – 9 тыһ. туонна) истээх 36 сиилэс умуһаҕа, 17 кыбыы, 2,4 тыһ. км (стратегияҕа – 1,8 тыһ. км) усталаах күрүө тутулуннулар, 10,4 тыһ. гектар иэннээх быраҕыллыбыт бааһына сөргүтүлүннэ, сир үлэтигэр анаан 621 тиэхиньикэ уонна тэрил (стратегияҕа – 50 комбайн уонна 350 иилиллэр-соһуллар тэрил) атыылаһылынна.

Олоххо киллэриллибит дьаһаллар түмүктэригэр сүөһү аһылыгар аналлаах култуураны ыһыы иэнэ 3 тыһ. гектарынан кэҥээн, 31 тыһ. гектар буолла, сиилэһи уонна сенаһы бэлэмнээһин кээмэйэ 28 тыһ. туоннаттан 50,9 тыһ. туоннаҕа диэри улаатта. Сыл аайы 11 тыһ. гектар иэннээх ходуһа сирэ халытан нүөлсүтүллэр, 5 тыһ. гектардаах сиргэ ууну түһэрии үлэтэ ыытыллар.

Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ улуустар сүөһү аһылыгын оҥорууга туһуламмыт бырагыраамаларын кыттыгас үбүлүүр кээмэйин 2023 сыллааҕы бүддьүөккэ100 мөл. солкуобайтан 175 мөл. солкуобайга диэри улаатыннарбыта. Онон сиэттэрэн, үбү биэрии быраабылатыгар уларытыы киллэрдэ: сүөһү аһылыгар аналлаах култуураны 1 тыһ. гектарга уонна онтон киэҥ иэннээх сиргэ ыһар улууска эрдэ 10 мөл. солкуобайы көрөрүгэр 2 мөл. солкуобайы эбэн биэрдэ.

Быйыл сүөһү аһылыгын оҥорууну сайыннарыыга өйөбүлү 20 муниципальнай оройуон уонна куораттааҕы уокурук (Алдан, Амма, Бүлүү, Дьокуускай, Куорунай, Кэбээйи, Ленскэй, Мэҥэ Хаҥалас, Мииринэй, Нам, Ньурба, Өлүөхүмэ, Сунтаар, Таатта, Томпо, Уус Алдан, Үөһээ Бүлүү, Үөһээ Дьааҥы, Хаҥалас, Чурапчы) ылыахтара. Бу улуустар уонна куораттар олохтоох бүддьүөттэриттэн 181 мөл. солкуобайы кыттыгас угарга былаанныыллара кэрэхсэбиллээх.

Кинилэр сайаапкаларынан быйыл 2 246 туонна сүөһү аһылыгар ыһыллар култуура сиэмэтэ уонна 175 тиэхиньикэ атыылаһыллыахтаахтар, оттоммут оту уурар-харайар 10 тутуу, 3 сиилэс умуһаҕа, ыһыы сирдэрин тула266 км усталаах күрүө тутуллуохтаахтар.

Былырыын өрөспүүбүлүкэтээҕи уонна муниципальнай бүддьүөттэртэн холбоон 119,9 мөл. солкуобай кээмэйдээх өйөбүл оҥоһуллан, хаһаайыстыбалар 128 тиэхиньикэни уонна тэрили, ол иһигэр 1 сүөһү аһылыгар аналлаах култуураны хомуйар комбайны, 1,4-тэн улахан тардар күүстээх 29 тыраахтары, 10 мульчеры итиэннэ сири таҥастыырга, ыһыыга туттуллар тэриллэри атыыласпыттара.

Сир үлэтигэр быйыл сонун дьаһаллар ылыллан, олоххо киирэн эрэллэр. Ол курдук, бастатан, өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн аныгылыы сэбилэнии хайысхатынан 90 мөл. солкуобай көрүллүбүтүгэр куонкуруска 2022 сыл түмүгүнэн 100 гектартан кырата суох бурдук ыһыылаах уонна 20 гектартан кырата суох сиргэ хортуоппуй олордор хаһаайыстыбалар кытыннылар. Быйыл барыта 7 улуустан уонна Дьокуускайтан 15 хаһаайыстыба кыайаннар, 19 тиэхиньикэни, ол иһигэр 5 улахан кыамталаах тыраахтары, комбайннары, 5 сыл болдьохтоох лизиҥҥэ ыллылар. Хаһаайыстыбалар ороскуоттара, бастакы усунуос уонна тиэйэн аҕалыы төлөбүрдэрин аахсан туран, 95 %-ҥа диэри толуйуллар. Тиэхиньикэ атыыласпыттарга бу сыллааҕы бүддьүөттэн 79 мөл. солкуобай кээмэйдээх субсидия ыытыллыбыт. Ыһыыга үлэлиэхтээх тиэхиньикэлэри бастакынан аҕаллылар.

Холобур, “Амматааҕы” АУо-ҕа РСМ 2375 мааркалаах модун тыраахтар Амма өҥ буоругар бэс ыйын 1 күнүттэн үлэлээн эрэр (хаартыскаларга көр). Улуус тыатын хаһаайыстыбатын салайааччыта Ион Кононов:

“Россельмаш” хампаанньаттан исписэлиистэр кэлэннэр, таҥан биэрдилэр. Тыраахтары “Интерлизинг” нөҥүө 5 сыллаах лизиҥҥэ ыллыбыт. АУо өссө ыһыыга туттуллар “Клевер” комплексы, “Абаҕа” АУо “Вектор” комбайны уонна сиэмэ хортуоппуйу үүннэриигэ идэтийэр Александр Фомин бааһынай хаһаайыстыбата МТЗ-1221 тыраахтары атыыласпыттарыгар 5 сыл устата лизиҥҥэ 75 мөл. солкуобайы төлүөхтээхпит. Амма улууһун дьаһалтата, тыатын хаһаайыстыбатын салалтата уонна хаһаайыстыбалар үлэһиттэрэ Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ сир үлэтин сайыннарыыга олус табыгастаах бырагырааманы саҕалаабытыгар махтанабыт уонна инникитин атын улуустары, хаһаайыстыбалары киэҥник хабан үлэлэтэригэр баҕарабыт”, – диэтэ.

Иккиһинэн, 2023 сыл бүддьүөтүгэр Ил Дархан тус өйөбүлүнэн талах-дулҕа саба үүммүт сирдэрин ыраастааһыҥҥа, ол иһигэр ходуһаны ууттан босхолооһуҥҥа, 100 мөл. солкуобай көрүллүбүтэ. Эрдэ маннык өйөбүл федеральнай дьаһаллар чэрчилэринэн уонна көрсүллүбүт ороскуоту толуйууга эрэ оҥоһуллар эбит буоллаҕына, быйылгыттан бас билэр эбэтэр докумуоннаппыт сирдээх хаһаайыстыбалар бырайыактарын көмүскээн, үбүлэнэр кыахтаннылар.

Василий Никифоров

Өссө сэргээн ааҕыҥ:

Биэс сыллааҕы түмүк: саха сүөһүтүн ынаҕын 1 тыһыынчаҕа тириэрдии соруга туолла