«Альберт Александрович 2013 сыллаахха «Кочевник» ородобуой общинатын тэриммитэ. 650 табаны «Саҕах» общинаттан атыылаһан, 800-чэ табалаах үлэбитин саҕалаабыппыт», — диэн община баар суох тутаах киһитэ, буҕаалтыр Наталья Слепцова кэпсиир.

Билигин общинаҕа номнуо 2 биригээдэлээхтэр, «Кочевник-1» уонна «Кочевник-2» диэн икки ыстааданан арахсаллар. Манна барыта 16 киһи үлэлиир, баһыйар өттө эдэр ыччат буолара хайҕаллаах. Түөрт чуумсук үлэhиттэрэ ас арааhын астыыллар, таҥастарын- саптарын бэрийэллэр.

«Кочевниктар» бу дьыл тохсунньу 1 күнүгэр 4000 тахса табалаах үктэммиттэр. Куһаҕана суох көрдөрүү буолбатах дуо?

Маннык түмүк каадыры сөпкө аттарыыттан, үлэҕэ санааны толору ууруттан, салайааччы сөптөөх көҕүлээһиниттэн тахсар. Альберт бэйэтэ киһи да быһыытынан элэккэйэ, дьоҥҥо сыһыана сайаҕаһа үлэтигэр үтүө суолу арыйар. Кини эдэр киһини тыаҕа сөптөөх усулуобуйаны тэрийэн эрэ тутуоҕун өйдөөн, тутатына олоххо киллэрбитэ. Төгүрүк сыл босхо бородууктанан, уматыгынан хааччыйыы, бу барыта община тэриллиэҕиттэн көрүллэр. Билигин хамнас кээмэйэ 40500 солк., анал таҥас, балаакка, көрөн тиэхиньикэнэн хааччыйар. Ямаха, Буран, квадроцикл тиэхиньикэлэр ыстаадаларга барыларыгар баар. Ыстаада сирдэрэ эриэ-дэхси буолбатах, онон тиэхиньикэ үгүстүк алдьанар. Табаһыттар ыарахан үлэ кэннэ буһан-хатан кэлэннэр сынньалаҥнарыгар тэлэбиисэр көрөллөр, аныгы кэм оонньууларынан аралдьыналлар, интернет баар, ыраас дьиэ. Түөрт чуумсук төгүрүк сыл үлэлииллэр, сайыҥҥы кэмҥэ эбиллэллэр, төрдүө буолан дьиэлэри-уоттары көрөллөр, уолаттар таҥастарын бэрийэллэр, ас арааһын астыыллар. Кыһынын томороон тымныыга, сайынын өҥүрүк куйааска табаны көрөр-истэр сыралаах үлэлээх дьоҥҥо бу олус наадалаах.

IV Хотугу норуоттар оонньууларын түмүгүнэн «Кочевник» ородобуой община икки хамаандата 1-2 миэстэлэри ситиhэн муҥутуур кыайыылаах буоллулар. Онон, «Кочевниктар» барытыгар инники күөҥҥэ! Өбүгэ саҕаттан иитиэхтээн кэлбит төрүт дьарыкпыт сайдарын туhугар үлэлиир дьоммутугар оннук эрэ буоллун.

— Оонньуулар бэртик аастылар, тэрээһинэ ааттаах. Биһиги куһаҕана суохтук кытынныбыт диэн үөрдүбүт. Үлэ-хамнас туһунан кылгастык кэпсээтэххэ, билигин саамай сүрүнэ, табаһыт боппуруоһа буолар. Ол эбэтэр, эдэр дьону төрүт дьарыкка сыһыарыы, угуйуу. Бэйэм бу салааҕа ылсаат да, эдэр дьону таба иитиитигэр сыһыарарга сыал-сорук туруорунан үлэлиибин. Хас да сылтан бэттэх оскуола оҕолорун сайыҥҥы сынньалаҥнарын кэмигэр ыстаадаҕа таһааран үлэҕэ үөрэтэбит. Судаарыстыба, өрөспүүбүлүкэбит салалтатын өттүттэн болҕомто ууруллар буолла. Биһиги сыл аайы элбэх оҕону ыстаадаҕа таһаарабыт, былырыын 17-лэр этэ. Кинилэргэ, бэйэбит хамнастыырбыт таһынан Дьарыктаах буолуу кииниттэн өйөбүл харчы көрүллэр буолбута олус үчүгэй.

Ол эрэн, манна салалта өттүттэн өссө төгүл болҕомто туһаайыллан, көҕүлээһин усулуобуйатын, бэрээдэгин, өйөбүл кээмэйин чинчийэн биэрэллэрэ буоллар диэн баҕа санаалаахпын. Холобура, атын хаһаайыстыбалар оҕолору таһааралларыгар үгүс ыарахаттары көрсөллөр. Сирдэрэ-уоттара да ыраах, докумуон, ол бу харгыс элбэҕиттэн иҥнэллэр. Билигин «Эдэр табаһыт» диэн бырагыраама баар, эмиэ  үчүгэй өйөбүл. Биир уруккуттан туруорсар боппуруоһум, дьоҕус авиация көрүҥүн киллэрии. Бу чааһынай эрэ буолуон сөп, ол эрэн манна авиапорт хомуура (сбор) олус үрдүк. Балаһа туһаныытын толуйуута дуу, туһунан бырагыраама дуу, туох эрэ баара буоллар, киһи ылсыах этэ. Мин ханна да сырыттарбын маны туруорсабын. Тоҕо диэтэр, биһиги табаһыттар бары ыстаадаларбыт олус ыраахтар. Киһи ыалдьара – туттара, суһал быһыы ханна барыай. Ордук сайын ыарахан буолар, бөһүөлэккэ ыксаатахха, бириэмэни сүүттэрэр хомолтото. Дьоҕус салгын көлөтө хайаан да наадалаах онон. Мин араас куоҥкурустарга, граннарга харса суох кыттабын. Ол курдук, субвенция көмөтүнэн эти, эт аhылыгы, балыгы оҥорон таhаарар убойнай сыах ылбытым. Грант ыллахпына үлэhиттэрим олорор усулуобуйаларын тупсарыыга туттуом диэн былаанныыбын. Мин санаабар, киhи үчүгэй дьиэлээх-уоттаах буоллаҕына, үлэлииргэ көхтөөх, үлэтин түмүгэ көдьүүстээх буолар. Маны таhынан, улууhум олохтоохторугар эт ас уонна эт, куруутун атыыга баар буоларын ситиhэргэ сыал-сорук туруорунабын.

Кыра да болҕомто, кини туһугар дьиҥнээхтик кыһалларгын биллэрии кимиэхэ баҕар, ордук оҕоҕо, ыччат дьоҥҥо салгын кэриэтэ наада. IV Хотугу норуоттар оонньууларын тэрээһинин кэмигэр Альберт Александрович бэйэтин общинатыгар иитиллэн-уһуйуллан улаатан эрэр табаһыттарыгар чэпчэкитэ суох үлэҕэ улахан дьоннуун тэбис-тэҥҥэ сыралаахтык үлэлэһэллэрин иһин махтал суруктарын тэҥэ харчынан бириэмийэлэри туттарда. Маннык көҕүлээhин, сүлүөт аайы туттарыллар үтүө үгэс кэриэтэ буолла. Маны таһынан, атын хаһаайыстыбалар оҕолоругар эмиэ анал бириэмийэлэри олохтоон туттарда. Кырачаан табаһыттар үөрэн чоҕулуҥнас буолбут харахтарын көрөн киһи эрэ манньыйар, астынар.

Баҕалаах уонна кылаабынайа сүрэхтээх, дьаныардаах киһиэхэ туох барыта кыаллар. Эдэр, сэнэх, эрчимнээх эрдэххэ толлон туран хаалбакка, харса суох санааҥ сытар дьарыгын ылсан истэххэ, үтүө түмүк хайаатар да баар буолар.

Яна РОЖИНА