Саввин Эрхан Арианович – «Якут» сырдык кэриэһигэр

Аҕам, Аҕаккаам,
Суохтаан сору көрдөҕүҥ…
Суохпун, Аҕаа, бырастыы!
Ахтылҕаннаах дьиэбэр аны
Илэ киирэн кэлбэппин,
Алыс ахтыбыппын биллэрэн
Ыга кууһан ылбаппын.
Сэрии уордаах кутаатыттан
Тыыннаах ордон тахсыбатым,
Санааҥ тиийбэт дойдутугар
Бойобуой суолбун түмүктээтим ….
Хараҥа түүн утуйбакка,
Күнүһүн түннүгү одуулаһан,
Кэтэһимэ, Аҕаа,
Мин суохпун…
Көрүүй, Аҕаа, үөһээ халлааҥҥа
Сып-сырдык сулус тыгарын
Ити мин, Аҕаа, мин баарбын,
Аны киэҥ халлаан уолабын.
Тохтон бүппэт көмүскэҥ уута,
Ааспат, арахпат аһыыҥ-абаҥ
Буойун Уолуҥ — Эн киэн туттууҥ!
Барыгыт сүрэҕэр тыыннаахпын!

(Ааптар Антонина Копырина)

Бэһис гаубичнай самоходнай артиллерийскай батарея хамандыыра, иккис гаубичнай самоходнай артиллерийскай дивизион 69647-с нүөмэрдээх байыаннай чаас, гвардия младшай сержана Эрхан Саввин – “Якут” биһиги кэккэбитигэр бүгүн баара буоллар, баара-суоҕа 23 сааһын туолуохтаах этэ…

Биир киэһэ Уус Алдан улууһуттан төлөпүөн кэлэр, анал байыаннай дьайыыга биир бастакылар кэккэлэригэр хорсуннук охтубут оҕотун туһунан ыстатыйа суруттарыан баҕарар аһыылаах аҕа: “Бу ый 16 күнүгэр мин оҕом төрөөбүт күнэ ээ, ол күн суруллан тахсара буоллар…” – диэхтиир. Оҕото тыыннааҕын курдук…

Тоҕо эрэ бу эдэркээн оҕону суруйуом инниттэн хараҕым уута тохтоло суох сүүрбүтэ. Кини орто дойдуга олорон ааспытын туоһуулуур аҕыйах хаартыскаларыгар, үөрэн мичилиспит харахтарыгар, мин санаабар өссө да үүт сыттаах оҕо эрээри, ол эрэн номнуо эйэлээх олох туһугар турууласпыт саха саллаатын олоруохтаах уһун, дьоллоох олоҕо харахпар ойууланан кэлбитэ…

Сибэкки угун төрдүттэн ылан…

Эрхан 2002 сыл олунньу 16 күнүгэр Уус Алдан улууһун Бороҕон нэһилиэгэр күүтүүлээх бастакы оҕонон күн сирин көрбүтэ. Кэнниттэн, сыллатааҕы быраата Ариан убайын баттаһа төрөөбүтэ. Быраатыттан төһө даҕаны биир эрэ сыл аҕа буоллар, кэм убай быһыытынан быраатын наар бүөбэйдээн, бэйэтин кытта бииргэ илдьэ сылдьара.

Эрхан олох кыратыттан сытыы буола улаатара биллибитэ, ол курдук тоҕус ыйыттан хааман тоотоллубута, тоҕус аҥаар ыйыттан кыралаан саҥаран, дьонун олус соһуппута. Биирин икки ый ааһан баран, толору кэпсэтэр уолчаан “Сибэкки угун төрдүттэн ылан…” диэн ырыаны доргуччу ыллыыр буолбута.

Балтараатын эрэ ааспыт кыракый уолчаан Уус Алдан улууһун Баатаҕай нэһилиэгэр “Күнчээн” уһуйааҥҥа киирбитэ.

Кырабын диэбэккэ, бэйэтин наадатын иҥнибэккэ аахсар сытыы уолчаан иитээччилэргэ хоһоону, ырыаны-тойугу, үҥкүүнү-битиини ааһан иһэн битийэр чаҕылхай иитиллээччи, сүрүн көмөлөһөөччү быһыытынан таптаммыта.

2004 сылы көрсө, Саҥа дьыл оруолун толорон, толлубакка ыллаан, хоһоон ааҕан, дьону сөхтөрбүтэ. Кини онно икки эрэ саастаах кыракый уолчаан этэ.

Чаҕылхай үөрэнээччи Европа биэс дойдутун кэрийбитэ

2008 сыллаахха Николай Тарскай аатынан Уус Алдан улууһун Баатаҕай орто оскуолатын маҥнайгы кылааһыгар үөрэнэ киирбитэ. Кылааһыгар олус көхтөөх, уолаттар истэригэр чоройор буолан, кини тула наар үгүс оҕо тардыһара, ханна да сырыттын, элбэх доҕоттордооҕо.

Төрдүс кылааска сылдьан, эр киһитэ өтөн, тустар баҕата күүһүрбүтэ. Итиэннэ аҕатын хаайан, Бороҕоҥҥо иккиэн күрэхтэһэн кэлбиттээхтэр. Ол саҕана Баатаҕайга тустууга дьарыктыыр тренер суоҕа атахтыыра.

Саҥа саҕалаан эрэр кырачаан тустуук онно улууска миэстэлэһэн, пьедестал үһүс үктэлигэр турар ситиһии үрдүк амтанын билбитэ. Ол кэннэ, кэскиллээх, тыыппалаах уолу таба көрөн, тренердэр Эрханы араас сүүмэрдээһиннэргэ, күрэхтэһиилэргэ сырытыннаран саҕалаабыттара.

Спортка эрэ буолбакка, өй, билии, үөрэх өттүнэн уһулуччу уолчаан бэһис кылааска “Уолан” уонна Саха-бельгийскэй гимназияларга тургутууну ааһан, иккиэннэригэр киирэр үөрүүнү билбитэ. Баатаҕайтан чугас диэн Саха-бельгийскэйи талар, онно тустууга тренер Анатолий Олесовка дьарыктанар.

Футболу эмиэ киһилээбэт, спорт хайа баҕар көрүҥэр бэйэтин кыаҕынан, баҕатынан холоноро, күүс-уох өттүгэр бэйэтин кыанара. Кэлин, үөрэҕэр оҕустарымаары, тустуутун тохтотор. Бу кэннэ ырыанан күүскэ үлүһүйэр.

Чугдаарыан баҕалаах, талааннаах уолу эдьиийэ Зинаида Лугинова дьарыктаабыта, ол түмүгэр “Ыллаа-туой, уол оҕо” күрэххэ ситиһиилээхтик кыттыбыта. Өрөспүүбүлүкэтээҕи “Хотугу сулус” ырыа күрэҕэр дипломант буолан, дьонун үөрдүбүтэ. Бэһис кылааска үөрэнэ сылдьан “Шарманка” диэн французскай ырыаны Света диэн кыыстыын хуорга ыллаан, дьон сэҥээриитин ылбыттара.

Маны тэҥэ, “Лыжня-2013” хайыһар күрэҕэр улууска эмиэ үһүс миэстэни ылары ситиһэр. Сэттис кылааска гимназияттан аан дойдутааҕы олимпиадаҕа кыттан, Европа биэс дойдутун көрөр улахан дьолу билбитэ. Ол курдук, Польшанан, Германиянан, Франциянан, Чехословакиянан, Белоруссиянан астына күүлэйдээбит кэмэ киниэхэ умнуллубат өйдөбүл буолан хаалбыттара.

Онус кылааска үктэммит сылыгар, ийэтигэр Үөһээ Дьааҥыга үөрэнэ барбыта, аҕатыттан харыс да хаалбатах уол аҕатын ахтара баһыйан, Баатаҕайыгар төннүбүтэ. Итиэннэ 2019 сыллаахха Лөгөй орто оскуолатын бүтэрбитин туоһулуур ситии-хотуу аттестатын тутан, олох киэҥ аартыгар бигэтик тирэммитэ.

Бастакы сиэн минньигэс сыта…

Оскуола кэнниттэн тутатына Төҥүлүтээҕи профессиональнай лиссиэйгэ электрик-суоппар идэтигэр үөрэнэ киирбитэ. Бастакыттан үрдүк үөрэххэ тардыспатын, кылгас кэмнээх үөрэҕи баһылаан, түргэн соҕустук хамнастаах үлэһит буолуон баҕарарын дьонугар быһааран эппитэ.

2020 сыллаахха үөрэҕин бүтэрбит сайыныгар Баатаҕай нэһилиэгэр кэлэн, тапталлаах эбээтигэр Лугинова Евдокия Николаевнаҕа сайылаабыта. Хомойуох иһин, эбээ сиэнинээн бу тиһэх көрсүһүүлэрэ буолбута, атырдьах ыйыгар эбээтэ күн сириттэн күрэммитэ. Бу Эрхаҥҥа улахан сүтүк буолбута, бастакы, күүтүүлээх сиэн буолан, эбээтин кытта ураты, быстыспат ситимнээхтэрэ…

Эдэркээн оҕо Дойду көмүскэлигэр

2020 сыл алтынньы ыйга Эрхан ытык иэһин төлүү, Улан-Удэҕэ артиллерийскай войскаҕа сулууспалыы барар. 2021 сыл ыам ыйын бүтэһигэр, хантараак баттаһарын туһунан аҕатыгар биллэрэр. Эрдэ: “Байыаннай буолуохпун баҕарабын, устунан үөрэнэр сыаллаахпын”, — диэн аҕатыгар быктаран ылбыттаах эбит.

Уһуну-киэҥи толкуйдуу барбакка, сулууспата түмүктэнэрэ алта ый хаалбытын кэннэ, 2021 сыл бэс ыйын бастакы күнүгэр Кяхтаҕа сылдьан үс сылга хантараак баттаһар. Оччолорго, биһиги үйэбитигэр элбэх хаан тохтуулаах, хас эмэ тыһыынчанан сиэртибэлээх байыаннай дьайыы бу ыган кэлбитин ким да тымтыктанан да көрбөт кэмэ этэ…

«2022 сыл саҕана Саҥа дьылга уоппускаҕа кэлиэхтээх этэ, онтон аны эмискэ ыыппат буоллулар диэтэ. Ахсынньы 30 күнүгэр оҕом: «Олох даҕаны анал эпэрээссийэҕэ ыытан эрэллэр», — диэн, миигин букатын сиргэ олордо биэрдэ. Ол кэпсэтии кэннэ, Интэриниэккэ хасыһан, илэ көрөн, ааҕан, дойдубутугар улахан алдьархай, туох эрэ байыаннай хамсааһын тахсаары гыммытын билбиппит.

Ол эрэн, соһуччута бэрт буолан, мин тус бэйэм көрбүппэр-истибиппэр букатын итэҕэйбэтэҕим! Оҕобун ол алдьархайдаах, кыргыһыылаах толооҥҥо саа-саадах тутуурдаах сүүрэкэлии сылдьарын харахпар оҥорон көрөн, ытырыктатан ылбытым…», — диэн аҕата Ариан Николаевич харааста кэпсиир.

Ол кэпсэтии кэннэ, ама, уһата сылдьыахтара дуо, үс эрэ хоннороот, эдэр байыастары тохсунньу 2 күнүгэр Белоруссияҕа поеһынан айаннаталлар. Аҕата уолун артиллерист, онон байыаннай дьайыы саамай иэдээниттэн тэйиччи сылдьар ини диэн эрэнэ саныыр.

Эрхан Саввин, номнуо «Якут» диэн аат-суол ылыммыт эдэркээн буойун бэйэтин этэрээтигэр бүрээттэр истэригэр соҕотох саха буолар. Сытыы-хотуу, бэйэтин көрдөрбүт 21 эрэ саастаах саха уолун дивизия хамандыырынан, артиллерия кылаабынай наводчигынан аныыллар.

Бастакы уоппуска

Байыаннай дьайыыга барыаҕыттан сыл аҥара элэҥнээн ааспытын кэннэ, 2022 сыл бэс ыйын ортото уоппуска биэрэр буоллулар диэн үөрүүлээх сонунун үллэстэр.

Уон күн аҥардас айаныгар эрэ барарынан, уопсай аймах сүбэтинэн, аҕатын бииргэ төрөөбүт балтылара Леналаах Саша Белгородка бэйэлэрэ тиийэн оҕолорун көрсөллөр. Бу хаартыскаҕа эдьиийдэрин кэһиилэрин уктан, үөрэн турара хатаммыт.

Бу сыл алтынньы 14 күнүгэр 14 күннээх уоппуска ылан, дойдутун сиригэр-уотугар үктэнэн, эдэркээн байыас хараҕа дьолунан туолбута. Сынньана кэлбит эдэр уол уоппускатын күннэрин биир да сөкүүндэтин таах, халтай бараабат курдук былааннанан, Дьокуускайга ыкса табаарыстарын, оскуолаҕа бииргэ үөрэммит кылааһын оҕолорун көрсөн, Сыырдаах нэһилиэгэр эдьиийигэр ыалдьыттаан, умнуллубат күннэри атаарбыта.

Ол кэннэ, анараа төптөрү айаннаабыта. Онтон ахсынньы 30 күнүгэр: “Жуков мэтээлинэн наҕараадаланным!” — диэн дьонугар үөрүүлээх сонунун иһитиннэрбитэ.

Тиһэх сырыыта буоларын сүрэҕэ сэрэйээхтээбит эбит этэ…

Дойду көмүскэлигэр туруулаһар буойуттары сотору-сотору инники киирбиигэ ыыталлара, Якут хастыы да хонукка, сороҕор ыйтан ордук уһун кэмҥэ сибээстэн сүтэн, чугас дьонун аймыыра. Ол сылдьан, 2023 сыл ыам ыйын бүтүүтэ буутугар оскуолак курдаттыы киирэн, улахан бааһырыы ылар. Бааһырбыт буойун балтараа ыйдаах уһун эмтэниини Москватааҕы Бурденко аатынан сүрүн байыаннай госпитальга ааспыта.

Госпитальга сытан, дьонун аймаамаары, наар үчүгэйи эрэ ыраланара. Уонна, дьиктитэ диэн, анарааттан дьонугар олох хаартыска, видео ыыппатах эбит этэ, бу санаатахха, дьонун аһары харыстыырыттан эбит. Сөпкө гынаахтаабыт, туох аанньа хартыынаны көрдөрөөрү…

Госпитальтан тахсан баран от ыйыгар Сахатын сиригэр кэлэн, Дьокуускайга реабилитацияны ааһар. Атаҕар турбут хорсун буойун Баатаҕайга, Кэптэнигэ ыалдьыттыыр, оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан олорбут интэринээтигэр сылдьан, сирэйдиин сырдыыр. Бу олорон санаатахха, тиһэх сырыыта буоларын сэрэйээхтээн, сылдьыбыт сирдэрин кэрийбит эбит, быһыыта…

«Мин оҕобун төптөрү ыытыахпын букатын баҕарбатаҕым, хаста да этэн көрбүтүм да, киһим эппит тылыгар турар, чиэһинэй, көнө майгылаах буолан, төптөрү төннөр кытаанах санаалааҕын бигэтик биллэрбитэ. “Бойобуой доҕотторум онно бааллар, миигин кэтэһэллэр, онон төнүннэхпинэ табыллар. Эһиил, ыам ыйыгар, хантараагым бүтэр ээ, төннүөм дии диэхтээбитэ…», — аҕата кэпсиир. Чахчыта, эһиилигэр, 2024 сыл дойдутугар эргиллиэхтээх этэ…

Э-э, суох, кэпсэтиэххэ…

2023 сыл алтынньы 28 күнүгэр инники кирбииттэн сынньана тахсаллар, ол түүн аҕатыгар атын нүөмэртэн эрийэн, балаһыанньа ыараата диэн биллэрэр. Ол кэннэ эмиэ сибээстэн сүтэр, онтон сэтинньи 4 күнүгэр эрийэн, Запорожье диэки сынньана тахсыбыттарын кэпсиир.

«Сэтинньи 29 күнүгэр сарсыарда 7 чааска видео сибээһинэн эрийбитэ. “Биһиэхэ билигин түүн, сарсын инники кирбиигэ киирэрдии тэринэбит”, — диэбитэ. Утуйан, сынньан диэбиппэр: “Э-э суох, кэпсэтиэххэ…” — диэхтээбитэ…

Аны сибээһэ быстар мөлтөх, букатын быста турар этэ, икки өттүттэн ньоҕойдоһон, хардарыта эрийсэммит, балачча уһуннук, чаас курдук ахтыһа кэпсэппиппит. Оҕобунаан бу бүтэһик кэпсэтиибит буоларын хантан сэрэйиэм буоллаҕай, Эрханым тыыннаах мичээрин тиһэхпин көрөрбүн хантан билиэм буоллаҕай?!

Ол тиһэх кэпсэтиибитигэр, билигин санаатахха, чахчы бүтэһигин курдук, ис-испититтэн бэйэ-бэйэбитигэр тардыһан, ирэ-хоро сэлэспит эбиппит.

Байыаннай дьайыы бүттэҕинэ элбэх баҕа санаалааҕын хото эппитэ. Ол бүтэһик кэпсэтиибитигэр эбээтин көлүөнэтин өттүттэн оҕолорун, сиэннэрин, аймахтарын барыларын мунньан, улахан аймах көрсүһүүтүн оҥоруон баҕарар бүччүм санаалааҕын кэпсээбитэ. Бу санаатахха, үөһэттэн этиттэрбит эбит…

Эбээтигэр кэтэһиилээх бастакы сиэнэ, оҕоттон эрэ чорботуллан, ордук-хос атаахтаабыт мааны, тапталлаах оҕото буолан, эбээтин ис-иһиттэн таптыыра. Ол иһин эргиллэн кэллэҕинэ, эбээтин дьиэтин холлоҕоһун ситэрэр улахан баҕалааҕын ол онно эппитэ.

Эбээм дойдутугар Тиит Арыыга хайаан да тиийиэм, аймахтарбын барыларын кытта чугастык билсиэм, сибээһи олохтуом диэхтээбитэ… Тоҕо эрэ онно ис-иһиттэн арыллан, инники былааннарын миэхэ кэпсээбитэ, наһаа да чугастык кэпсэппиппит…», — аҕата сонньуйа кэпсиир.

Бу кэпсэтии сарсыныгар, 2023 сыл сэтинньи 30 күнүгэр, инники кирбиигэ баран иһэн, артиллерия ытыалааһыныгар түбэһэн, хаарыан ыччат, Эрхан Саввин – Якут, орто дойду олоҕуттан огдолуйар…

Төрүт сиригэр сымнаҕас буора уолу 16 хонук күүппүтэ…

Эрхан суорума суолламмытын туһунан олохтоох дьаһалта үлэһиттэрэ аҕатыгар кэлэн биллэрбиттэрэ. Ариан Николаевичка ол күнтэн ыла хараҥа түүннэр-күннэр биир кэминэн субуллаллар. Үгүс кэпсэтии, чуолкайдааһын түмүгэр, ахсынньы 10 күнүгэр бойобуой доҕоро “Эрхан погиб” диэн курус икки тылы илдьиттээн, аҕа туох баар эрэлин биирдэ суох гынар…

«О-о, бу түгэнтэн ыла биһиэхэ эрэйдээх-буруйдаах күннэрбит саҕаламмыттара. Оҕобутун хаһан аҕалалларын кэтэһии, түүннэри-күнүстэри бэлэмнэнии… Болдьообут кэмнэригэр дойдутугар аҕалабыт диэбиттэрин иһин, аһын-үөлүн ылан, ахсынньы 28 күнүгэр буорун хастаран, бэлэмнээбиппит…

Хантан?! Бүтэһик уйата оҕобун 16 хонук кэтэспитэ… Кураанахтыы күүппүтэ… Ыарахан да күннэр этилэр, кэтэһии-манаһыы курдук киһини ис-иһиттэн кэбирэтэр, самнарар туох да суох эбит этэ. Оҕом барахсаны киһилии кистиир, этэ-сиинэ букатын бүтэ илигинэ кэмигэр буорун булларар баҕа санаа миигин букатын сиэбитэ.

Аанньа аһаабат, утуйбат буолан хаалбытым, муҥ бөҕөтүн көрөн… Бастаан ахсынньы 30-31, онтон тохсунньу иккис дуу, үһүс дуу күнүгэр, тиһэҕэр төрдүскэ, бэһискэ, алтыска, сэттискэ… Ити курдук, көһөрөн испиттэрэ. Сүтүктээх сүүс айыылаах диэбиккэ дылы, олох ыксаан, кыһыыта бэрдиттэн абаран, тохсунньу 8 күнүгэр куйаар ситимигэр туһааннаахтарга сурук ыыппытым.

Оҕом буора хаһыллан баран икки сылы, санаан кэбиһиҥ, 2023 уонна 2024 сыллары алдьаттаҕа дии! Ханна баарый маннык быһыы? Ол кэтэһиилээх, муҥнаммыт кэммитин санаатахпына билигин да иэдэйиэх курдук буолабын, төрөппүт оҕону сүтэрии курдук бу орто дойдуга ыар баттык суох. Ол суругум тахсаатын, сөмөлүөт бэрт түргэнник көстүбүтэ…»

Аҕата Ариан Николаевич итинник ыар ис хоһоонноох суругу тарҕаппытын кэннэ, буойуну Сахатын сиригэр көтүппүттэрэ, Дьокуускайга туман буолан, Нерюнгри куорат пуордугар түһэрэллэр. Салҕыы тимир суолунан айаннаан, тохсунньу 11 түүнүгэр Дьокуускайга аҕалаллар. “Некрополь” саалатыгар бырастыылаһыы кэннэ, сарсыныгар Баатаҕайга биир хоннороот, ийэ буорун булларан, буойун дууһата үйэ сааска уоскуйар…

Докумуоннарым, төлөпүөнүм ханналарый?

Баара-суоҕа 21 саастаах хамандыыр, наводчик, гвардия младшай сержана, “Орден Мужества” (өлбүтүн кэннэ бэриллибитэ), Жуков мэтээллээх  саха буойуна Эрхан Саввин – Якут күн бүгүнүгэр диэри туох баар докумуоннара, мэтээлэ, иккис төлөпүөнэ кэлэ илик.

Анарааттан алдьаммыт, хааннаах иккис төлөпүөнэ эрэ кэлбит. Ол иһин, буойун анараа сылдьыбыт хаартыскалара суоҕун кэриэтэ. Онтон-мантан сойуолаһан, кимҥэ эрэ ыыппыт хаартыскаларын булан, сороҕун куйаар ситимиттэн ылан, бу кэриэстэбил ахтыыга туһанылынна.

Аҕа аһыыта ааспат

Аҕа уолун бэйэтэ улаатыннарбыт буолан, иккиэн бөҕө, быстыспат ситимнээхтэрэ. Үлэ буоллун, булт буоллун наар бииргэ сылдьаллара, табаарыстыы ураты чугас сыһыаннаахтара.

«О-о, оҕом баара буоллар, маннык сору көрө сылдьыам этэ дуо? Кинини санатар, бэйэтин салҕыыр туох да киниттэн хаалбатаҕа киһини эбии хомотор. Бүтэһик кэпсэтиибитин наар саныыбын, эппит баҕа санааларын, былааннарын толорон, төрүччүлэрин мунньан, улахан көрсүһүү тэрийэр баҕа санаатынан олоробун. Оҕом олорон ааспыт кылгас, чаҕылхай олоҕо умнуллуо суохтаах», — диэн сонньуйа түмүктүүр.

Кини…

Эрхан Бурятия өрөспүүбүлүкэтигэр, Кяхта куоракка сулууспалыы сылдьан, Аня диэн олохтоох кыыһы кытта билсэн, таптал дьиҥ иэйиитин сүрэҕинэн билбитэ. Аҕата кэпсииринэн, сыл кэриҥэ уоллаах кыыс доҕордоһон, умнуллубат күннэри атаарбыттара.

Көрдөөбүт көмүһү буолар диэбиккэ дылы, буойун олорон ааспыт олоҕор таптаабыт кыыһын Улан-Удэттэн булан, ахтыы ыллыбыт. Хомойуох иһин, кинилэр оҕолуу истиҥ, ыраас сыһыаннарын бу соҕотох хаартыска эрэ туоһулуур…

Навсегда останешься в моем сердце…

Когда я впервые познакомилась с Эрханом, он сразу же покорил меня своей добротой и простотой. Это было нечто особенное, что невозможно описать словами. В сентябре 2023 года, когда он вернулся в отпуск в Улан-Удэ после ранения, наши дни наполнились радостью и удивительными моментами.

Каждый вечер мы отправлялись в кино, наслаждаясь ночными сеансами и атмосферой города. Ночные прогулки по улицам, наполненным огнями, были для нас чем-то волшебным. Мы катались на самокатах, эти мгновения казались бесконечными, и я была счастлива, что могу делить их с ним.

Когда у нас не получалось попасть в кино, он приезжал ко мне в Сотниково. Мы гуляли до утра, обсуждая мечты и планы, делясь своими мыслями и чувствами. Каждое утро он провожал меня до университета, и эти моменты стали для меня особенно ценными.

Я помню его улыбку и ту заботу, с которой он относился ко мне. Эти воспоминания останутся со мной навсегда. Теплота чувств, которые мы испытали, будет согревать мою душу даже в самые холодные дни. Спи спокойно, дорогой мой Эрхан… Ты навсегда останешься в моем сердце…

Аня, Улан-Удэ

Эрхан баара буоллар, бүгүн төрөөбүт күнүгэр эҕэрдэ эгэлгэтин, бэлэх элбэҕин тутан, ити хаартыскаларга арылыччы үөрэрин курдук, дьоллоно олоруо этэ… Ону баара, Дьылҕа хаан суруллубатах эрээри, олохтообут сокуона кытаанах! Баччалаах үчүгэй, итиччэлээх эйэҕэс, үөрүнньэҥ, үгүс былааннаах оҕочооҥҥо баара-суоҕа сүүрбэ биир эрэ сааһы итэҕэйбит…

Валентина ДОГОЮСОВА, хаартыскалар буойун дьиэ кэргэнин архыыбыттан

Быраатым, кылааһынньыгым, доҕорум Эрхан…

Биһиги оҕо уһуйааныттан тэҥҥэ оонньоон, ыллаан-үҥкүүлээн, бииргэ улааппыппыт. 2008 сыллаахха маҥнайгы кылааска 8 оҕо буолан үөрэнэ киирбиппит. Маҥнайгы учууталбыт Самсонова Марфа Николаевна буолар. Алын сүһүөххэ бэһиэлэйдик үөрэммиппит, араас куонкурустарга, олимпиадаларга уонна күрэхтэргэ кыттарбыт. Эрхан математиканы олус сөбүлүүр этэ, күрэхтэһэ-күрэхтэһэ суоттуурбут, олимпиадаларга кыттарбыт.

Уолаттарбыт сыыһан дуу, буруйу оҥорон дуу мөҕүллүннэхтэринэ дуоска иннигэр турааччылар. Эрхан куудара баттахтаах, иэдэс да иэдэс, кыра уҥуохтаах ытыы турара харахпар бу көстөр. Ыллыырын олус сөбүлүүр этэ, араас ырыа күрэҕэр ситиһиилээхтик кыттара. 2012 сыллаахха алын сүһүөҕү бүтэрэн, атын оскуолаҕа үөрэнэ барардыы туруннубут. Эрхан Мүрүтээҕи «Уолан» гимназияҕа, мин Кэптэнигэ Саха-бельгийскай гимназияҕа туттарсыбыппыт.

Биир күн Эрхан сылдьар арай, мин билэр киһибин көрөн үөрүү-көтүү. “Уолантан” биһиэхэ көһөн кэлбитэ. Оннук курдук биир сыл тэҥҥэ гимназияҕа үөрэммиппит. Алтыс кылааска мин төптөрү Баатаҕайга көспүтүм, кини СБГ-ҕа үөрэнэ хаалбыта. Өрөбүллэргэ, сайынын эрэ көрсөрбүт.

Ол курдук, ситими быспакка, тэйсэн хаалбакка, улахан кылаас оҕолоро буолбуппут. Онус кылааска Эрхан биһиэхэ үөрэнэ кэлбитэ. Өссө чугасыһан, сырыы бөҕөнү сылдьан, мэниктээн дьоллоох күннэри атаарарбыт. Кини олус дьээбэлээх уонна этиһиик этэ. Дьэ, мин ону тэҥҥэ эппиэттэһэн, оскуолаҕа буоллун, таһырдьа буоллун куота, охсуһа оонньуурбут. Мин кычыкаланарбын сөбүлээбэппин билэ-билэ, баттаан олорон ытыахпар диэри кычыкалатара.

Футболу сөбүлүүрэ, атах сыгынньах кытта мээчиги тэбиэлиирэ. Сахалыы ырыалары бэккэ ыллыыра уонна ырыаны үчүгэйдик истэрэ. Дискотекаҕа Эрханы үтүктэн үҥкүүлээччибит, уол олох эрийэн олороро, билигин даҕаны «короннай» хамсаныытын үҥкүүлүүбүт…

Эрхан Лөгөй оскуолатын бүтэрбитэ. 2019 сыллаахха бары устудьуоннар буолбуппут. Улаханнык көрсүбэт этибит эрээри, өрүү сибээстэһэ турарбыт. Коронавирус кэмэ олус бэһиэлэйдик ааспыта, устудьуонньар бары дойдубутугар Баатаҕайга кэлбиппит. Күн аайы көрсөн, дьээбэлэнэн, ыллаан-туойан, оонньуур этибит. Эрхан дьиэтигэр элбэхтэ мустан хаартылаан, таҥхалаан турардаахпыт.

Онтон Эрхаммыт армияҕа барбыта, хантыраак баттаспыт сураҕа иһиллибитэ. Сибээстээх буолла даҕаны суруйсарбыт, кэпсэтэрбит. Мин дойдубар үлэлиир киһи быһыытынан оскуолабытын, учууталларбытын, оонньообут уулуссаларбытын, дэриэбинэ сонунун сырдатарым. Уоппускаҕа кэллэҕинэ куруутун куоракка көрсөөччүбүт.

Биһиги хаан-уруу аймахтар буолбатахпыт эрээри, «эдьиий, быраат» буолан улааппыппыт. Эрхан чугас дьонугар сыһыана олус истиҥ, мэлдьи кэллэҕинэ кыра аймахтарыгар кэһии тутуурдаах буолара, бырааттарын ситиһиилэриттэн олус истиҥник үөрэрэ, сураһара, интэриэһиргиирэ.

Эрханы олус бэһиэлэй, үөннээх, дьээбэлээх, олус мэник, муп-муодунай, сып-сырдык санаалаах, куруутун үөрэ-көтө сылдьар эп-эдэркээн оҕонон өйдөөн өйбөр, сүрэхпэр хатыыбын. Олуһун махтанабын барытыгар, Чүөхэ.

Уһун уугар сымнаҕастык утуйаргар төрөөбут дойдун буора сымнаҕас тэллэх, сылаас суорҕан буоллунар. Быдан дьылларга быраһаай, биһиги күндүтүк саныыр бырааппыт, убайбыт, доҕорбут. Биһиэхэ өйбүтүгэр-санаабытыгар үтүө эрэ өйдөбүлү хаалларан, сүрэхпитигэр сөҥөн хаалыаҥ өрүүтүн…

Эн эдьиийиҥ, дьүөгэҥ Асуса Макака

Табаарыһым барахсан сүрэхпэр өрүү баар…

Эрханныын олох кыра сааспыттан доҕордоспуппут. Мин үһүс-төрдүс кылааска сырыттахпына, кини оччолорго бастакы эбэтэр иккис кылаас уолчаана эбит.

Күн саҕаланна да, хара сарсыардаттан Эрхан дьиэтигэр тиийэр этим, дьэ уонна дьиэ таһынан-иһинэн буолары-буолбаты оонньуур этибит. Эрхаҥҥа наар ноутбугар Кунгфу-панда оонньуурбутун өйдүүбүн.

Арай биирдэ Эрхан: «Мин индийскэй душалаахпын дии», — диэтэ. Ол аата кини үтүө, ыраас санаалааҕын эппит. Кырдьык, табаарыспыт хаһан да, кими да хомоппотоҕо, кимиэхэ да куһаҕаны баҕарбатаҕа диэн бигэтик билэбин. Барыларыгар биир тэҥник эйэҕэстик сыһыаннаһара.

Саамай өйдөөн хаалбыт түгэним диэн, биирдэ сайын олус итии күннэргэ оттуур алааспытыттан Мараттан бэлэсипиэдинэн 16 килэмиэтир айаннаан кэлэн турардаахпыт. Аҕатыттан тиийэн биһиги дэриэбинэлээтибит диэн көҥүл ылан баран, тахсар аартыгынан түһүнэ турбуппут.

Оччолорго Эрхан үһүс кылааһы бүтэрбит сайына, билигин санаатахха, кыра да эбит. Дэриэбинэҕэ олох чугаһаабыппытын кэннэ Эрханчикпыт дэлби сылайда, төннүөххэ диэтэ, ону мин бу тыа кэннэ кэлэбит диэтим. Ол кэннэ эбэҕэ киирэн баран киһибэр иккис тыына киирдэ, олох сылайбыта ханна да суох буолла. Тутатына Эрханчик дьиэтигэр тиийбиппитигэр ийэтэ олуһун соһуйда.

Маннык курдук, кыра эрдэхпититтэн сырыыбыт элбэх этэ. Улаатан да баран көрүстэхпит ахсын ахтыһан, бириэмэбитин бэрткэ атаарар этибит. Билигин суоҕа наһаа куһаҕан… Чугас доҕорум Эрхан куруук сүрэхпэр баар, кини туһунан үтүө өйдөбүл миэхэ өрүү тыыннаах…

Табаарыһа Ян Готовцев

Бырааппын олуһун да суохтуубун…

Эрханчик миэхэ бииргэ төрөөбүт быраатым кэриэтэ чугас киһим буоллаҕа. Кини олус элэккэй, хас бирдии киһини кытары биир тыл булан, табаарыстаспыта эрэ баар буолара, наар күлэ-үөрэ, мичээрдии сылдьара.

Оҕолору кытта оҕо буолан оонньоон, бырааттарын, балтыларын олус таптыыра, ханна да сырыттар кинилэри ыйыталаһа сылдьара.

Эһиги миэхэ саамай күндү дьонум буолаҕыт диирэ. Билигин да олох итэҕэйбэппин, хайдах эрэ түүл курдук, субу үөрбүтүнэн киирэн кэлиэ диэн күүтэ саныыр курдукпун. Бырааппын наһаа суохтуубун, таптыыбын, киэн туттабын.

Эдьиийэ Саша

Үөрэнээччим туһунан сырыдык өйдөбүл өрүү тыыннаах

Саввин Эрхаан Саха-бельгийскай гимназияҕа 5-с кылааска кэлбитэ, мин ити кылааһы бэһис эрэ кылааска салайбытым. Эрхаан кып-кыра, мэп-мэник харахтардаах, куруук үөрэн мичилийэ сылдьар уолчаан этэ. Кылаас оҕолорун кытта тута доҕордоһон, үөрэнэн барбыта. Үөрэҕэр күүстээх, элбэҕи билэрэ-көрөрө тута көстөрө, улаханнык ыарырҕаппакка үөрэммитэ.

Ийэлээх аҕатын, быраатын наһаа ахтар этэ, быраатым хаһан улаатар, эмиэ манна үөрэнэ кэлиэ этэ, иккиэн бииргэ сылдьыахпыт диирэ. Анал байыаннай дьайыыга барбытын истэн наһаа соһуйбутум, онтон наҕараада ылбытын истэн олус үөрбүтүм, испэр киэн тутта санаабытым… Үөрэнээччим барахсан кылгас эрээри, чаҕылхай олоҕо хаһан да умнуллуо суоҕа!

Кылаас салайааччыта Сардана Николаевна Чирикова

Биһиги оҕобут, Эрхаммыт…

Эрхан мэлдьи үөрэ-көтө мичилийэ сылдьар, кыра уҥуохтаах, будьурхай баттахтаах уол Кэптэнигэ Саха-бельгийскэй гимназияҕа үөрэнэр кэмнэригэр, кэлин Лөгөй орто оскуолатын бүтэриэр диэри биһиэхэ, интэринээккэ, олорбута. Тэрээһиннэргэ барытыгар биир бастакынан көхтөөхтүк кыттара, көмөлөһөрө.

Кини сонуна элбэх буолааччы, наһаа үчүгэйдик саһыгыраччы киһи эрэ истэ олоруох курдук күлэ-күлэ кэпсээччи. Кэлин быраата үөрэнэ кэлбитэ. Быраатын олус бүөбэйдиирэ, хараанныыра, наар Арианчик, да Арианчик диирэ. Хойукка диэри кыра уолаттары кытта быраатынаан «кыра интэринээккэ» биир хоско олорбута, онтон “мин улааттым ээ” диэн улахаҥҥа көспүтэ.

Күһүҥҥү дьаарбаҥкаҕа моонньоҕон барыанньатын аҕалаллар этэ. Ону хайдах үргээбиттэрин ис-иһиттэн үөрэн кэпсээччи.

Оскуола да кэнниттэн интэринээтин туһунан сураһар этэ. Видео сибээһинэн электрик үөрэҕэр үөрэнэ сылдьарын киэн тутта кэпсээбитэ, үөрэхпэр үчүгэйбин диэбитэ. Сайын кэлэ сылдьан, баспытааталбар диэн анаан-минээн ыалдьыттаабыта. Уоппускатыгар кэлэн баран иккис дьиэтин курдук саныыр интэринээтигэр киирэ сылдьыбыта, урукку, ааспыт кэмнэри ахта-санаан, күлэ-үөрэ чэйдээбиппит.

Интэринээппит умнуллубат иитиллээччитэ, биһиги оҕобут, Эрхаммыт, көрсүө-сэмэй майгытын, эдэркээн бэйэтин сүрэхпитигэр мэлдьи илдьэ сылдьыахпыт. Кини үтүө аатын, хорсун быһыытын кэнчээри ыччакка киэн тутта кэпсиэхпит. Дойдуҥ буора сылаас суорҕан, сымнаҕас сыттык буоллун. Быдан дьылларга быраһаай…

Лөгөй нэһилиэгин олохтооҕо, интэринээт баспытаатала Дария Николаевна Константинова

Оҕобун эргиллэн кэлиэ диэн эрэнэ итэҕэйэбин…

Эрханы мин Саха-бельгийскэй гимназияҕа французскай тылга үөрэппитим. Наһаа сэргэх, аһаҕас, киһи үөрэ көрөр оҕото этэ. Кинини көрдүм да мичээрдээбиппин бэйэм да билбэккэ хаалааччыбын. Оҕолор бары да кинини наһаа сөбүлүүллэрэ.

Гимназия кэнсиэригэр соҕотоҕун французскайдыы хоһоон ааҕан үөрдүбүттээҕэ. Кини кылааһын оҕолоро ырыаһыттар этэ, французтар Саҥа дьылларын ырыаларын үөрэппитим. Онно ырыаны таһаарааччылар Эрхан уонна Света этилэр. Наһаа үчүгэйдик ыллаабыттара.

Аны французтарым международнай олимпиада суперфиналыгар киирэн, евротурга баран кэлбиттэрэ. Биэс Европа дойдутугар сылдьан астынан аҕай кэлбиттэрэ. Эрхан миэхэ сувенирдаах кэлэн соһуппута. Кыра гынан баран, киһини наһаа долгутар бэлэх этэ. Наһаа да табан бэлэх оҥорбутун сөхпүтүм. Били Саҥа дьылга үөрэппит ырыабытын – «Шарманкатын» бэлэхтээн үөрдүбүтэ. Ити ырыаны иһиттэхпинэ, наар Эрхааны санааччыбын.

Бу орто дойдуттан эдэр саастарыгар олохтон барбыт оҕолор сотору бу сиргэ эргиллэн кэлэллэр дииллэр. Мин онно итэҕэйэбин…

Учуутала Катерина Григорьевна Говорова

Сүрэхпитигэр эн тыыннааххын

Бырастыылаһар күннэр,
Бүтэһик чүмэчи умайар,
Хоргуппут харахтар харааста,
Аймана ытыыллар.

Бу олоххо, уолчааммыат,
Эн суоххун саныырга ыарахан,
Ийэ, аҕа, аймах сүрэҕэр
Ыарыы, аймалҕан, кутурҕан…

Дьоллоох олоххо олорон,
Сэриинэн ииримтийбит
Фашизм ыамалара
Оҕобут тыынын быстылар.

Эн таптыырыҥ Ийэ дойдугун,
Ийэҕин, аҕаҕын, бырааккын,
Дьоҥҥун, доҕотторгун
Оҕолуу сүрэххинэн истиҥник.

Украина сииктээх сиригэр,
Снаряд эстэр хонуутугар,
Оҕуннуҥ дии хорсуннук
Ийэ дойдуҥ туһугap.

Ийэ дойдуну көмүскүүр
«Хорсунун иһин» мэтээлиҥ, уордьаныҥ
Эр хоһуун санаалаах буоларгын туоуһулуур.

Дойдуҥ, дьонуҥ туһугар,
Эйэни олохтоору,
Хараххын саптыҥ уһуктубаттыы,
Ол эрэн сүрэхпитигэр эн тыыннааххын…

Эрхаан, эн ааккар сүгүрүйэ
Эрдээх хорсун хотойго,
Эйигинэн киэн тутта,
Бу хоһооммун аныыбын.

Уматабыт харааста
Өйдөбүл чүмэчини,
Мичилийбит мичээрин куруутун
Тыыннаах курдук санаттын…

Ааптар Егорова Валентина Егоровна