“Хорообут” ХЭУо 2012 с. “Кыһыл Сулус” ФСУТ базатыгар тэриллибитэ. Атын сопхуостар тобохторун курдук, “Кыһыл Сулус” баайа-дуола сир-халлаан икки ардыгар ыһыллыаҕын Прокопий Романович Плотников туруулаһан, кэмигэр моҥкуруукка ыыттаран, хорообуттар хаһаайыстыба сүөһүтүн-сылгытын, хотоннорун, тиэхиньикэтин, сирин-уотун чөл тутан хаалбыттарын иһин бүгүн дьоһуннаах салайааччы сырдык аатын махтана ахталларын истиэххэ эмиэ даҕаны курус, эмиэ даҕаны астык.

Үөрүүлээҕэ баар – П.Р. Плотников уола Григорий хаһаайыстыба дириэктэринэн уонна кийиитэ Наталья кылаабынай буҕаалтырынан үлэлээннэр, аҕалара-тойонноро саҕалаабыт дьыалатын салгыыллара, торумнаабыт былаанын олоххо киллэрэ сылдьаллара. “Хорообут” ХЭУо ынах сүөһүнү уонна сылгыны иитиигэ федеральнай суолталаах племенной репродуктор быһыытынан билиниллэн, өрөспүүбүлүкэҕэ тарбахха баттанар хаһаайыстыба буола кэҥээн иһэр. Иллэрээ сыл саха сылгытын ууһатан тэнитэр племенной собуот статуһун ылан турар. Саха сиригэр маннык таһымҥа тахсыбыт үһүөлэр эрэ.

ХЭУо быйыл үс хотонунан 409 ынах сүөһүнү, ол иһигэр 140 ыанньыгы, кыстатан туруорар. Ааспыт сылга ыанньыксыттар хас биирдии фуражнай ынахтан 3 050-нуу, племенной бөлөхтөн 3 153-түү лиитирэ үүтү ыабыттар. Сыллааҕы үүт ыамын былаанын 27 туоннанан аһарбыттар. Сыл устата 469 туонна үүтү туттарбыттар. Манна сыһыаран суруйдахха, хаһаайыстыба бэйэтин иһинэн “Алаас Ас” диэн тыа хаһаайыстыбатын потребительскай кэпэрэтиибин тэринэн, быһалыы үүтүн онно туттаран, астатар. Сменаҕа 2 туонна үүтү астыыр кыамталаах сыаҕы 2023 с. тутан киллэрэннэр, ааспыт сылга нэһилиэк бааһынай хаһаайыстыбаларын кытта холбоон 518,4 тыһ. киилэ үүтү тутан астаабыттар. Тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин миниистирэ Артем Александров этэринэн, маннык тупсаҕай оҥоһуулаах уонна аныгы тэриллэрдээх (ууну бэйэлэрэ ыраастаан тутталлар) сыах Саха сирин атын нэһилиэктэригэр суох.

Хаһаайыстыба 355 сылгыны кыстатарыттан биэтэ – 259 төбө. Былырыын кулуну тыыннаахтыы ылыы көрдөрүүтүн 75,2 бырыһыан ситиспиттэр. Собуот буолуохтарыттан ирдэбил улаатан, ыччат сылгыны 2-3 сааһыгар тириэрдэн баран атыыга таһаарарга үлэлииллэр эбит. “Сакаастаан күүтэн олорор хаһаайыстыба элбэх”, – дэһэллэр эдэр салайааччылар. Ынах сүөһүгэ уонна сылгыга плем атыыга былааннарын сыл ахсын толороллор. Бу икки хайысхаҕа исписэлиистэринэн толору хааччыллан олороллор. Ол гынан баран, ханна даҕаны буоларыныы, кыһалҕа син биир баар. Чуолаан, ыанньыксыт уонна сүөсүһүт курдук тутаах үлэһит илиилэр тиийбэт. Бу туһунан эдэр Плотниковтардыын сэһэргэһииттэн биллим.

Григорий уонна Наталья Дьокуускайга ыал буолан олороннор, 2016 с. Хорообукка көһөн тиийбиттэр. Маныаха Прокопий Романович сабыдыала улаханын эдэрдэр билинэллэр. Кини иккиэннэрин тута хаһаайыстыба үлэтигэр сыһыарбыт. Григорий быраас идэтигэр үөрэнэ сылдьан, 5-с куурустан уурайбыт эбит. Үөрэҕин тоҕо бырахпытын токкоолоспуппар: “Маннык дьылҕаланар, тыа сиригэр олохсуйар быам тардан буолуо…” – диэтэ. Оттон кэргэнэ, Уус Алдан кыыһа Наталья Үп-экэниэмикэ институтугар үөрэнэн, билигин үлэлиир идэтин ылбыт. Эдэр ыал тыа сиригэр ыччаты олохсутар тосхоллоох федеральнай бырагыраамаҕа бүтэһигинэн хапсаннар, саҥа дьиэ туттубуттар. Билигин оскуолаҕа үөрэнэр икки оҕолоохтор.

– Хаһаайыстыбаҕа дириэктэрдээбитим сыл буолла, – диир Григорий Прокопьевич. – Иккиэн үлэбитин сөбүлүүбүт. Сүрүн кыһалҕабыт – үлэһит илии тиийбэтэ. Сааһын-сайынын күрүө тутуутун, от үлэтин саҕана эбиллэбит. Үчүгэйэ диэн, сүрүн үлэһиттэрбит олохтоох дьон эрээри, сааһырдылар. Ыччат дьон наһаа кэлбэттэр, үстэн биирбит эдэрдэргэ киирсэр. Тастан биирдиилээн кэлэллэр, онтон уһаабакка, халлаан сылыйдар эрэ бараллар. Үлэһиттэри олордорго 4 кыбартыыралаах уопсай дьиэлээхпит. Хамнаспыт даҕаны тыа сиригэр диэтэххэ, киһи мыыммат: ортотунан 58 тыһ. солкуобай.

Кылаабынай буҕаалтыр Наталья Анатольевна чопчулаан эппитинэн, үлэһиттэр ыйдааҕы хамнастарыгар ортотунан 70-ча тыһ. солкуобай ааҕыллар, ыанньыксыттар кыһыҥҥы ыйдарга 60-70 тыһ., сайын 100-тэн тахсалыы тыһ. солкуобайы аахсаллар. Хамнаһы ый аайы харгыһа суох биэрэллэр. Хамнас үксэ үүт субсидиятыттан оҥоһуллар. Атын даҕаны бырагыраамаларга харса суох киирсэллэр. Үөһэ саҥа сыах туттубуттарын билиһиннэрдим, ону тэрилинэн хааччыйарга Тыа хаһаайыстыбатын уонна ас-үөл бэлиитикэтин министиэристибэтэ ааспыт сылга 3,5 мөл. солкуобай кээмэйдээх көмө харчыны биэрбит. Итиэннэ сүөһү аһылыгын оҥорон таһаарыыга уонна сылгыны үөрдээн иитиигэ диэн икки хайысхаҕа 1-дии МТЗ тыраахтары ылбыттар. Эрдэ 3 эргэ тыраахтардаахтар эбит.

Манна даҕатан суруйдахха, “Хорообут” ХЭУо Суола үрэх сүнньүнэн халытан нүөлсүтэр систиэмэ баар буолан, сүөһүтүн-сылгытын аһылыгын толору хааччынар. Ааспыт сайын 1 340 туонна оту, 200 туонна сиилэһи бэлэмнээбиттэр. Сэлээркэ сыаната ыараан, сыччах от үлэтигэр 2,5 мөл. солкуобай кээмэйдээх ороскуоту көрсүбүттэр. Сүөһү аһылыгар аналлаах култуураны ыһарга 258 гектары туһаналлар, 416 гектар иэннээх бааһына чөлүгэр түһэриллиэхтээҕиттэн былырыын бырагыраама көмө үбүгэр хапсаннар, Кутурук Солооһуҥҥа 147 гектары сөргүппүттэр.

Аны тутууга киирэбит. Хаһаайыстыба 3 хотонуттан саҥалара – 2017 с. 120 ынахха суоттанан тутуллубут мэхэньисээссийэлээх комплекс. Итиннэ сыһыары иллэрээ сыл хаһаайыстыба бэйэтин күүһүнэн ньирэй турар хотонун туттубут. Эдэр салайааччылар аны 100 ынаҕы робот көмөтүнэн ыыр хотону туттарар былааннаахтарын (диҥинэн, аҕаларын П.Р. Плотников ыра санаата үһү) билиһиннэрдилэр. Билигин бырайыагын оҥорторо сылдьаллар эбит. Бырайыагар 1 мөл. солкуобайы төлүөхтээхтэр. Мантан аҥаарын Мэҥэ Хаҥалас улууһунааҕы тыа хаһаайыстыбатын салалтата улуус бүддьүөтүттэн уйунар. Онон быйыл министиэристибэ бырагырааматыгар хапсар хаһаайыстыбалары сүүмэрдиир куонкуруска кыттарга бэлэмнэнэллэр. Робот оҥорор собуоттан исписэлиистэр кэлэн көрөн, үөрэтэн баран,  “аһылыккыт базата эппиэттэһэр эбит” диэн түмүк оҥорон барбыттар.

Онон этэҥҥэ быһаарылыннаҕына, өрүү тиийбэт уонна сааһырбыт ыанньыксыттары аны аҕыйах сылынан аныгы үйэ тэрилэ – робот солбуйуоҕа. “Хорообут” ХЭУо-ҕа билигин 4 ыанньыксыт үлэлиир. Робот ыыр күнэ үүннэҕинэ, ытык дьон  бочуоттаах сынньалаҥҥа барарга бэлэмнэр. Санаттахха, Мэҥэ Хаҥалас улууһугар Сыымахха роботунан ыыр хотон тутуллуохтааҕын туһунан былырыыҥҥыттан иһиллэр. Онон Хорообут бырайыага иккис буолар. Дьэ, хайалара урутуур?

 

Василий Никифоров

Ааптар хаартыскаҕа түһэриилэрэ