Бөртөттөн танкист — саха Маресьева Николай Егоров

Улуу Кыайыы 80 сылыгар аналлаах «Хаҥалас» хаһыат саҥа рубрикатыгар бастакынан Хаҥаласка саха Маресьева диэн ааттаммыт Бөртөттөн танкист Николай  Егоровиһы ахтан аһарыым. Бу хорсун буойуннуун Сахатын сиригэр ыраах Украинаттан кэлэ сылдьыбытыгар көрсөн ааспыт бэлиэ күннээхпин. Дьиэтээҕи альбомнарбытыгар хаартыскалара баалларын көрөн хайаан да бу үбүлүөйдээх сыл ахтан аастахха сатанар диэн санаанан салайтардым.

Николай Прокопьевич кэргэмминэн биир хаан тардыылаах дьоммут этэ, олус үчүгэй буочарынан сурук суруйара, хаартыскатын ыытара, дойдутун сонунун сураһара. Кини туһунан элбэҕи истибиттээҕим, өссө “Бөртөлөргө – дойдум дьонугар» диэн  суруналыыс Марина Кононова хомуйан оҥорбут, Хаҥалаһы  өр сылларга салайан ааспыт, кэлин “Туймаада» ҮАПК  салайааччыта буолбут буойун биир дойдулааҕа Александр Васильев 2012 сыллаахха үбүлээн таһаартарбыт кинигэтэ баар.

1975 сыл сайын фронтовик Покровскайга оройуон ыһыаҕар сылдьыбыта, төрөөбүт алааһыгар Кубалаахха тахсан аймахтар мустан  сайыны бэлиэтээн, көрсүһэн ааспыттара… Өссө бу кинигэттэн Николай Прокопьевич тиһэн оҥорбут  Андреевтар (Алексеевтар) — Егоровтар төрүччүлэрин көрөн үөрдүм, хотунум аах, Татьяна Степановналаах кинилэргэ хайдах киирэ сылдьалларын — ыччаттарбар  дьоһун бэлэх буолла! Түҥ былыргы Дьаарбан Дьаарас уола Таас Уус  Бурхаан диэниттэн силис тардан Өлүөскэ уолларынан Кудуу Бүөтүртэн тэнийэн  кэлбиттэр эбит, Аммосовтар уоллаах кыыс оҕолоро сурулла сылдьар. Махтал буоллун улахан убай киһиэхэ! Харьков курдук ыраах куоракка олорон, түөрт уонтан тахса сыл дойдутуттан тэйэ сылдьан төрүччү оҥорбута бу үчүгэйин. Талааннаах киһи эргиччи талааннаах диэн итини этэн эрдэхтэрэ.

Икки атаҕа суох киһи диэтэххэ, Николай Прокопьевич син  бэркэ хаамара. Билэр буолан сөҕө көрөрүм. Протеһын уһуллаҕына киһи соһуйа көрөрө диэн ахтара кэргэним. Ол туһунан кинигэҕэ хас да киһи ахтыыта баарын аахтым. Кытаанах, күүстээх да санаалаах киһи эбит. Санаан кэллим билиҥҥи хаан тохтуулаах кыргыһыылар буола туралларын, оччотооҕу кини курдук эдэркээн уолаттарбыт сэймэктэнэн саргылара  самнарын… Ол быыһыгар Ньукулайбыт бу буола турар быһыыны-майгыны, хата, диэххэ, билбэккэ барбыта эмиэ да үчүгэй курдугун —  сүүрбэ биирис үйэҕэ  маннык иэдээн буолуо суоҕа диэн эрэллээҕэ эбитэ дии. Кэскиллээҕи санаан кини өссө төрөөбүт Бөртөтүн уруккутуттан, үһүйээннэриттэн кытары  суруйбута кинигэҕэ баар. Онтон бэйэтэ эдэр сылдьан бэркэ кыанар киһи этин кэпсииллэрэ, оннооҕор аатырбыт-сураҕырбыт  Күүстээх Баһыыны бүдүрүтэ сыспыта кэпсэлгэ сылдьара. Онон даҕаны умайа тутар таанкаттан икки атаҕын тоһуттаран баран оронон таҕыстаҕа уонна  олох иһин туруулаһан үгүс эрэйи тулуйан аастаҕа.

Тайҕаттан — Кубалаах алааска

Николай Егоров аҕата Прокопий Васильевич, бука, бэрт сытыы-хотуу киһи буолан кыһыл көмүһү хостуур Бодойбоҕо дьолун көрдүү тиийдэҕэ. Ыарахан үлэҕэ сылдьыбыт, 1912 сыллааҕы Ленатааҕы алдьархайы көрбүт эрэ буолбатах, ытыалаһыыга түбэһэн илиитигэр таптаран кыһалҕаны билбит эбит. Кистээн эмтэммит, балаһыаннььа олус ыарыы сылдьыбыт —  гражданскай сэрии, бириискэлэр сабыллыылара… Үс саастаах Сэмэн диэн оҕото өлөнбуккуллан да ылбыт, 1918 сыллаахха кэргэнин, кыыстаах уолун   илдьэ Кубалаах алааһыгар төннүбүт. Хомойуох иһин, кэргэнэ 1919 сыл сайыныгар оҕолоноору олохтон барбыт...

Украинаттан  Польшаҕа

Былаас уларыйыытын, гражданскай сэрии дьалхааннаах кэмнэрэ син ааспыттара. Николай Егоров түөрт кылааһы 1930 сыллаахха бүтэрэн баран салгыы үөрэнэр баҕаттан Бөртөттөн суос-сатыы Өктөмнөөҕү оскуолаҕа тиийбит. Оройуон киинэ Покровскайга көһөрүллэн манна киирээт баартыйа сорудаҕынан судаарыстыба сайыамын дьоҥҥо тириэрдиигэ дэриэбинэлэри кэрийэн, эмиэ да үөрэнэ сылдьыбыт. Олоххо тардыһыылаах көхтөөх сытыы уолу алтыс кылаастан Дьокуускайдааҕы педтехникумҥа үөрэххэ ыыппыттар, үөрэхтээх киһи тиийбэтинэн 1938 сыллаахха үөрэх салаатыгар салайааччынан анаабыттар, учууталлыы сылдьан эһиилигэр  Николай Егоров баҕа өттүнэн аармыйаҕа барар. Салгыы — Владивостокка политическай училище, 1941 сыллаахха компартия чилиэнэ буолууЧелябинскайга  танковай училище, танканы оҥорор собуокка  үлэ, сэриигэ барыы…

1944 сыллаахха  саха уола фронҥа «ИС-2” улахан кыахтаах танка механик-водителинэн 1-кы Украинскай фронт 4-с танковай  аармыйатыгар 62-с гвардейскай биригээдэтигэр Арҕаа Украинаҕа, Польшаҕа  сэрии ыараханыгар сылдьыбыта.

Кини Украинаны өстөөхтөртөн босхолоон уот сэрии ортотунан Польша Сарны, Ракум, Сандомир, Петриков, Кельце иһин кыргыһыыларга кыттыбыт буойун буолар. 1945 сыллаахха тохсунньу 15 күнүгэр хас да күннээх Кельце куораты ылыыга ыараханнык бааһырбыта. Бу туһунан Марина Кононова бэлэмнээн таһаарбыт кинигэтигэр Саха Маресьева диэн ааттаммыт Николай Егоров  тус бэйэтин сиһилии  ахтыытыттан кини кэргэнэ Евгения Ивановна суруйуута баар. Бу  күн  фашистары кытта тэҥэ суох кырыктаах кыргыһыыга танката умайан  икки атаҕыттан мэлийбитэ…

Саха күүстээх санаалааҕа, олоххо тардыһыылааҕа буолан

Кинигэҕэ бу кытаанах кыргыһыылар тустарынан Сэбиэскэй Сойуус Маршала И.С. Конев  салайбыт 1-кы Украинскай фронт 4-с танковай аармыйатын хамандыыра генерал Лелюшенко кэлин «Москва — Сталинград — Берлин — Прага диэн кинигэтигэр суруйбутун Николай Егоров ахтыытыгар киллэрбит этэ. Ынырык хаан тохтуулаах, үгүс бойобуой техника, авиация кыттыылаах  киирсии тохсунньу 12-гэр буолбут, өстөөх туох баар бүтэһик кыаҕын тутта сатаабыт. Тыһыынча кэриҥэ танка, артиллерия, пехота өстөөҕү тоҕу көтөн ити күн киэһээтигэр 40-ча км кимэн киирбит… 13-14-гэр өстөөхтөр өссө күүскэ турууласпыттар, тарааҥҥа киирэри даҕаны кэрэйбэккэ. Сарсыардатыгар биһиэннэрэ дьэ  бүтэһиктээхтик кыргыбыттар эрээри, Кельцы куорат таһыгар куотан эрэр өстөөҕү кыргыыларга Егоров танкатын экипаһа, кини ити түгэҥҥэ сабаҕалааһынынан, фауст-ботуруоҥҥа таптаран эмискэ өрө холоруктана түспүт, гусеницата быстыбыт, иккис-үһүс башняҕа  охсууга танка уота-күөһэ мэлийбит, мотуора умуллубут,  умайара бу кэлбит, танка хамандыыра өлбүт, оронон тахсыы аймалҕана… ол түгэҥҥэ Егоров икки атаҕа  тугу да билбэт буолбут – биир атаҕын уҥуоҕа хоройон тахсыбыт, тилэҕэ эргийэн хаалбыт. Илиитинэн тардынан уот ортотунан умайа турар танкаттан дэлби тэбиэн иннинэ төбөтүнэн сиргэ төкүнүйбүт….

Кэпсииргэ ыарахан – Польша бартыһааннара кэлэн быһыахтарыгар диэри ньиэмэстэргэ түбэһии, доппуруос, охсуллуу-тэбиллии, кырдьык иһин  өлө-тиллэ  туруулаһыы… Баччаҕа тиийэр  быатыгар   өлбүт дьону кытары муоста ааннынааҕы ханаабаҕа быраҕыллыбыт танкиһы  булан ити үлүгэрдээх урусхал ортотугар  көрөн-харайан  госпиталы булларбыттара… Умнуллубат полячка Стефа, католическай таҥара дьиэтин манастыыра, Ульяновскай куораттан нуучча кыыһа Галина, Польша бартыһааннара, оҕо-дьахтар саха саллаатын госпиталга атаарыыларын, «шоковай хоско» быраҕыларын киһи долгуйбакка эрэ аахпата. Уһун унньуктаах уончаттан тахса сыл эпэрээссийэлэр, эйэлээх олоххо төнүү… барытын кэпсиир уустук, кинигэттэн, Покровскайга түмэлтэн билсиэххитин син. Николай Прокопьевич сэрии туһунан кэпсиирин сөбүлээбэт этэ дииллэрэ, бастакы группалаах инбэлиит буолтун билэллэрин эмиэ. Бу Висло-Одерскай иэдээннээх  операция туһунан  олус салла ахталларын хас да бэтэрээнтэн истэн турардааҕым.

Махталлаах саха хорсун  уола Николай Егоров өлөр өлүүттэн быыһаабыт аанньалларын сиэр-майгы быһыытынан кэлин дьаныһан туран  ирдэһэн булбут этэ. “Стефа, Я жив!» диэн  суруйуута биһиги урукку “Лена маяктара» хаһыаппыт 1980 сыллаах 55-56 нүөмэрдэригэр бэчээттэнэн турар. “Огонек” сурунаалтан Стефания Маевская (Выжиковскаяны) ирдэһэн билбиттэрин туһунан Н.Крылова диэн кэрэспэдьиэн телеграмма  ыыппыта. Онтон өлүктэр быыстарыттан булбут Польша партизанын Томаш Миховскайы,  Ульяновскайтан Галина  тустарынан эмиэ билбитэ —  гвардия-сержант Галина Тихоновна Пушкарева 1945 сыллаахха муус устар 27 күнүгэр Шпрей өрүһү туорааһын кыргыһыытыгар сырдык тыына быстыбытын — 1948 сыллаахха, Ульяновскайга ийэтэ, быраата баалларын истибитэ.

Биир дойдулаахтара умнубаттар

Бөртөттөн танкист Николай Егоров ханна да олордор ытыктанар киһи этэ. Өр сылларга кини Харьковка олорбута, инбэлиит буоллум диэн сууланан сыппатаҕа, олохтоох пиибэ собуотугар худуоһунньугунан үлэлээбитэ, пропагандист, коммунист көхтөөҕө этэ, хаартыскаҕа олус үчүгэйдик түһэрэрэ. Кэргэнигэр Евгения Ивановнаҕа, кини ийэтигэр  Мария Дмитриевнаҕа муҥура суох  махталлааҕа. Арыый кыанар эрдэҕинэ дойдутугар кэлэн барар буолара. Улахан-ааннар хорсун уолларын үөрэ-көтө остуол тэрийэн көрсөллөрө, ханна баран кэлиэн баҕарарынан тиэйэ сылдьаллара. Хас да киһи Харьковка баран ыалдьыттаан көрсөн кэлбиттээҕэ. Биирдэ кэлиитигэр Николай Прокопьевич уончалаах Петя диэн уолчаанын Тойон Арыытыгар, Кубалааҕар аҕала сылдьыбыта, дьонун-сэргэтин билиһиннэрбитэ. Бу оҕо кэлин улаатанкэргэннэнэн икки кыыс оҕолонон Украинаҕа олороро (билигин ханна баалларын билбэппин). Ол сырыыларыттан, көрсүһүүлэриттэн элбэх хаартысканы бэчээттээн дьонугар-сэргэтигэр ыытар буоларын кинигэҕэ уола Петя, элбэх киһи ахтыбыта баар. Аатырбыт танкиһы саха суруйааччыта, поэта, суруналыыс Степан Дадаскинов көрсөн, кэпсэтэн “Саллаат уонна хатыҥ” диэн поэманы суруйбутун араадьыйаҕа  бэйэтин хатыламмат куолаһынан аахпытынбилигин да умнубаппын —

“Сэрии уот силбигин кэһэн,

Сэттэтэ өлөн-тиллэн,

Икки атаҕын сүтэрэн,  

Ити иһэр маска тирэнэн…”.

Кыһыл Сулус, Аҕа дойду Улуу сэриитин бастакы истиэпэннээх уордьаннардаах, элбэх бойобуой уонна үлэ мэтээллэрдээх уоттаах сэрии кыттыылааҕа, танкист Н.П. Егоров 1984 с. бэс ыйын 27 күнүгэр олохтон барбыта. Мэҥэ тааһын оҥорорго биир дойдулаахтара харчы хомуйан ыыппыттара эмиэ сахалыы сиэр-майгы быһыытынан буолта. Дьоруойдар умнуллуо суохтаахтар.

 

Людмила Аммосова.

(Хаартыскалар – ааптартан,  Егоровтар дьиэ  кэргэнин архыыбыттан)


Читайте нас в:

Бөртөттөн танкист — саха Маресьева Николай Егоров

Улуу Кыайыы 80 сылыгар аналлаах «Хаҥалас» хаһыат саҥа рубрикатыгар бастакынан Хаҥаласка саха Маресьева диэн ааттаммыт Бөртөттөн танкист Николай  Егоровиһы ахтан аһарыым. Бу хорсун буойуннуун Сахатын сиригэр ыраах Украинаттан кэлэ сылдьыбытыгар көрсөн ааспыт бэлиэ күннээхпин. Дьиэтээҕи альбомнарбытыгар хаартыскалара баалларын көрөн хайаан да бу үбүлүөйдээх сыл ахтан аастахха сатанар диэн санаанан салайтардым.

Николай Прокопьевич кэргэмминэн биир хаан тардыылаах дьоммут этэ, олус үчүгэй буочарынан сурук суруйара, хаартыскатын ыытара, дойдутун сонунун сураһара. Кини туһунан элбэҕи истибиттээҕим, өссө “Бөртөлөргө – дойдум дьонугар» диэн  суруналыыс Марина Кононова хомуйан оҥорбут, Хаҥалаһы  өр сылларга салайан ааспыт, кэлин “Туймаада» ҮАПК  салайааччыта буолбут буойун биир дойдулааҕа Александр Васильев 2012 сыллаахха үбүлээн таһаартарбыт кинигэтэ баар.

1975 сыл сайын фронтовик Покровскайга оройуон ыһыаҕар сылдьыбыта, төрөөбүт алааһыгар Кубалаахха тахсан аймахтар мустан  сайыны бэлиэтээн, көрсүһэн ааспыттара… Өссө бу кинигэттэн Николай Прокопьевич тиһэн оҥорбут  Андреевтар (Алексеевтар) — Егоровтар төрүччүлэрин көрөн үөрдүм, хотунум аах, Татьяна Степановналаах кинилэргэ хайдах киирэ сылдьалларын — ыччаттарбар  дьоһун бэлэх буолла! Түҥ былыргы Дьаарбан Дьаарас уола Таас Уус  Бурхаан диэниттэн силис тардан Өлүөскэ уолларынан Кудуу Бүөтүртэн тэнийэн  кэлбиттэр эбит, Аммосовтар уоллаах кыыс оҕолоро сурулла сылдьар. Махтал буоллун улахан убай киһиэхэ! Харьков курдук ыраах куоракка олорон, түөрт уонтан тахса сыл дойдутуттан тэйэ сылдьан төрүччү оҥорбута бу үчүгэйин. Талааннаах киһи эргиччи талааннаах диэн итини этэн эрдэхтэрэ.

Икки атаҕа суох киһи диэтэххэ, Николай Прокопьевич син  бэркэ хаамара. Билэр буолан сөҕө көрөрүм. Протеһын уһуллаҕына киһи соһуйа көрөрө диэн ахтара кэргэним. Ол туһунан кинигэҕэ хас да киһи ахтыыта баарын аахтым. Кытаанах, күүстээх да санаалаах киһи эбит. Санаан кэллим билиҥҥи хаан тохтуулаах кыргыһыылар буола туралларын, оччотооҕу кини курдук эдэркээн уолаттарбыт сэймэктэнэн саргылара  самнарын… Ол быыһыгар Ньукулайбыт бу буола турар быһыыны-майгыны, хата, диэххэ, билбэккэ барбыта эмиэ да үчүгэй курдугун —  сүүрбэ биирис үйэҕэ  маннык иэдээн буолуо суоҕа диэн эрэллээҕэ эбитэ дии. Кэскиллээҕи санаан кини өссө төрөөбүт Бөртөтүн уруккутуттан, үһүйээннэриттэн кытары  суруйбута кинигэҕэ баар. Онтон бэйэтэ эдэр сылдьан бэркэ кыанар киһи этин кэпсииллэрэ, оннооҕор аатырбыт-сураҕырбыт  Күүстээх Баһыыны бүдүрүтэ сыспыта кэпсэлгэ сылдьара. Онон даҕаны умайа тутар таанкаттан икки атаҕын тоһуттаран баран оронон таҕыстаҕа уонна  олох иһин туруулаһан үгүс эрэйи тулуйан аастаҕа.

Тайҕаттан — Кубалаах алааска

Николай Егоров аҕата Прокопий Васильевич, бука, бэрт сытыы-хотуу киһи буолан кыһыл көмүһү хостуур Бодойбоҕо дьолун көрдүү тиийдэҕэ. Ыарахан үлэҕэ сылдьыбыт, 1912 сыллааҕы Ленатааҕы алдьархайы көрбүт эрэ буолбатах, ытыалаһыыга түбэһэн илиитигэр таптаран кыһалҕаны билбит эбит. Кистээн эмтэммит, балаһыаннььа олус ыарыы сылдьыбыт —  гражданскай сэрии, бириискэлэр сабыллыылара… Үс саастаах Сэмэн диэн оҕото өлөнбуккуллан да ылбыт, 1918 сыллаахха кэргэнин, кыыстаах уолун   илдьэ Кубалаах алааһыгар төннүбүт. Хомойуох иһин, кэргэнэ 1919 сыл сайыныгар оҕолоноору олохтон барбыт...

Украинаттан  Польшаҕа

Былаас уларыйыытын, гражданскай сэрии дьалхааннаах кэмнэрэ син ааспыттара. Николай Егоров түөрт кылааһы 1930 сыллаахха бүтэрэн баран салгыы үөрэнэр баҕаттан Бөртөттөн суос-сатыы Өктөмнөөҕү оскуолаҕа тиийбит. Оройуон киинэ Покровскайга көһөрүллэн манна киирээт баартыйа сорудаҕынан судаарыстыба сайыамын дьоҥҥо тириэрдиигэ дэриэбинэлэри кэрийэн, эмиэ да үөрэнэ сылдьыбыт. Олоххо тардыһыылаах көхтөөх сытыы уолу алтыс кылаастан Дьокуускайдааҕы педтехникумҥа үөрэххэ ыыппыттар, үөрэхтээх киһи тиийбэтинэн 1938 сыллаахха үөрэх салаатыгар салайааччынан анаабыттар, учууталлыы сылдьан эһиилигэр  Николай Егоров баҕа өттүнэн аармыйаҕа барар. Салгыы — Владивостокка политическай училище, 1941 сыллаахха компартия чилиэнэ буолууЧелябинскайга  танковай училище, танканы оҥорор собуокка  үлэ, сэриигэ барыы…

1944 сыллаахха  саха уола фронҥа «ИС-2” улахан кыахтаах танка механик-водителинэн 1-кы Украинскай фронт 4-с танковай  аармыйатыгар 62-с гвардейскай биригээдэтигэр Арҕаа Украинаҕа, Польшаҕа  сэрии ыараханыгар сылдьыбыта.

Кини Украинаны өстөөхтөртөн босхолоон уот сэрии ортотунан Польша Сарны, Ракум, Сандомир, Петриков, Кельце иһин кыргыһыыларга кыттыбыт буойун буолар. 1945 сыллаахха тохсунньу 15 күнүгэр хас да күннээх Кельце куораты ылыыга ыараханнык бааһырбыта. Бу туһунан Марина Кононова бэлэмнээн таһаарбыт кинигэтигэр Саха Маресьева диэн ааттаммыт Николай Егоров  тус бэйэтин сиһилии  ахтыытыттан кини кэргэнэ Евгения Ивановна суруйуута баар. Бу  күн  фашистары кытта тэҥэ суох кырыктаах кыргыһыыга танката умайан  икки атаҕыттан мэлийбитэ…

Саха күүстээх санаалааҕа, олоххо тардыһыылааҕа буолан

Кинигэҕэ бу кытаанах кыргыһыылар тустарынан Сэбиэскэй Сойуус Маршала И.С. Конев  салайбыт 1-кы Украинскай фронт 4-с танковай аармыйатын хамандыыра генерал Лелюшенко кэлин «Москва — Сталинград — Берлин — Прага диэн кинигэтигэр суруйбутун Николай Егоров ахтыытыгар киллэрбит этэ. Ынырык хаан тохтуулаах, үгүс бойобуой техника, авиация кыттыылаах  киирсии тохсунньу 12-гэр буолбут, өстөөх туох баар бүтэһик кыаҕын тутта сатаабыт. Тыһыынча кэриҥэ танка, артиллерия, пехота өстөөҕү тоҕу көтөн ити күн киэһээтигэр 40-ча км кимэн киирбит… 13-14-гэр өстөөхтөр өссө күүскэ турууласпыттар, тарааҥҥа киирэри даҕаны кэрэйбэккэ. Сарсыардатыгар биһиэннэрэ дьэ  бүтэһиктээхтик кыргыбыттар эрээри, Кельцы куорат таһыгар куотан эрэр өстөөҕү кыргыыларга Егоров танкатын экипаһа, кини ити түгэҥҥэ сабаҕалааһынынан, фауст-ботуруоҥҥа таптаран эмискэ өрө холоруктана түспүт, гусеницата быстыбыт, иккис-үһүс башняҕа  охсууга танка уота-күөһэ мэлийбит, мотуора умуллубут,  умайара бу кэлбит, танка хамандыыра өлбүт, оронон тахсыы аймалҕана… ол түгэҥҥэ Егоров икки атаҕа  тугу да билбэт буолбут – биир атаҕын уҥуоҕа хоройон тахсыбыт, тилэҕэ эргийэн хаалбыт. Илиитинэн тардынан уот ортотунан умайа турар танкаттан дэлби тэбиэн иннинэ төбөтүнэн сиргэ төкүнүйбүт….

Кэпсииргэ ыарахан – Польша бартыһааннара кэлэн быһыахтарыгар диэри ньиэмэстэргэ түбэһии, доппуруос, охсуллуу-тэбиллии, кырдьык иһин  өлө-тиллэ  туруулаһыы… Баччаҕа тиийэр  быатыгар   өлбүт дьону кытары муоста ааннынааҕы ханаабаҕа быраҕыллыбыт танкиһы  булан ити үлүгэрдээх урусхал ортотугар  көрөн-харайан  госпиталы булларбыттара… Умнуллубат полячка Стефа, католическай таҥара дьиэтин манастыыра, Ульяновскай куораттан нуучча кыыһа Галина, Польша бартыһааннара, оҕо-дьахтар саха саллаатын госпиталга атаарыыларын, «шоковай хоско» быраҕыларын киһи долгуйбакка эрэ аахпата. Уһун унньуктаах уончаттан тахса сыл эпэрээссийэлэр, эйэлээх олоххо төнүү… барытын кэпсиир уустук, кинигэттэн, Покровскайга түмэлтэн билсиэххитин син. Николай Прокопьевич сэрии туһунан кэпсиирин сөбүлээбэт этэ дииллэрэ, бастакы группалаах инбэлиит буолтун билэллэрин эмиэ. Бу Висло-Одерскай иэдээннээх  операция туһунан  олус салла ахталларын хас да бэтэрээнтэн истэн турардааҕым.

Махталлаах саха хорсун  уола Николай Егоров өлөр өлүүттэн быыһаабыт аанньалларын сиэр-майгы быһыытынан кэлин дьаныһан туран  ирдэһэн булбут этэ. “Стефа, Я жив!» диэн  суруйуута биһиги урукку “Лена маяктара» хаһыаппыт 1980 сыллаах 55-56 нүөмэрдэригэр бэчээттэнэн турар. “Огонек” сурунаалтан Стефания Маевская (Выжиковскаяны) ирдэһэн билбиттэрин туһунан Н.Крылова диэн кэрэспэдьиэн телеграмма  ыыппыта. Онтон өлүктэр быыстарыттан булбут Польша партизанын Томаш Миховскайы,  Ульяновскайтан Галина  тустарынан эмиэ билбитэ —  гвардия-сержант Галина Тихоновна Пушкарева 1945 сыллаахха муус устар 27 күнүгэр Шпрей өрүһү туорааһын кыргыһыытыгар сырдык тыына быстыбытын — 1948 сыллаахха, Ульяновскайга ийэтэ, быраата баалларын истибитэ.

Биир дойдулаахтара умнубаттар

Бөртөттөн танкист Николай Егоров ханна да олордор ытыктанар киһи этэ. Өр сылларга кини Харьковка олорбута, инбэлиит буоллум диэн сууланан сыппатаҕа, олохтоох пиибэ собуотугар худуоһунньугунан үлэлээбитэ, пропагандист, коммунист көхтөөҕө этэ, хаартыскаҕа олус үчүгэйдик түһэрэрэ. Кэргэнигэр Евгения Ивановнаҕа, кини ийэтигэр  Мария Дмитриевнаҕа муҥура суох  махталлааҕа. Арыый кыанар эрдэҕинэ дойдутугар кэлэн барар буолара. Улахан-ааннар хорсун уолларын үөрэ-көтө остуол тэрийэн көрсөллөрө, ханна баран кэлиэн баҕарарынан тиэйэ сылдьаллара. Хас да киһи Харьковка баран ыалдьыттаан көрсөн кэлбиттээҕэ. Биирдэ кэлиитигэр Николай Прокопьевич уончалаах Петя диэн уолчаанын Тойон Арыытыгар, Кубалааҕар аҕала сылдьыбыта, дьонун-сэргэтин билиһиннэрбитэ. Бу оҕо кэлин улаатанкэргэннэнэн икки кыыс оҕолонон Украинаҕа олороро (билигин ханна баалларын билбэппин). Ол сырыыларыттан, көрсүһүүлэриттэн элбэх хаартысканы бэчээттээн дьонугар-сэргэтигэр ыытар буоларын кинигэҕэ уола Петя, элбэх киһи ахтыбыта баар. Аатырбыт танкиһы саха суруйааччыта, поэта, суруналыыс Степан Дадаскинов көрсөн, кэпсэтэн “Саллаат уонна хатыҥ” диэн поэманы суруйбутун араадьыйаҕа  бэйэтин хатыламмат куолаһынан аахпытынбилигин да умнубаппын —

“Сэрии уот силбигин кэһэн,

Сэттэтэ өлөн-тиллэн,

Икки атаҕын сүтэрэн,  

Ити иһэр маска тирэнэн…”.

Кыһыл Сулус, Аҕа дойду Улуу сэриитин бастакы истиэпэннээх уордьаннардаах, элбэх бойобуой уонна үлэ мэтээллэрдээх уоттаах сэрии кыттыылааҕа, танкист Н.П. Егоров 1984 с. бэс ыйын 27 күнүгэр олохтон барбыта. Мэҥэ тааһын оҥорорго биир дойдулаахтара харчы хомуйан ыыппыттара эмиэ сахалыы сиэр-майгы быһыытынан буолта. Дьоруойдар умнуллуо суохтаахтар.

 

Людмила Аммосова.

(Хаартыскалар – ааптартан,  Егоровтар дьиэ  кэргэнин архыыбыттан)



Читайте дальше