Саха кэлэр кэми билгэлиир, инникини сылыктыыр үгэстээх. Өбүгэлэрбит туох буолуохтааҕын билиэн-көрүөн баҕалара ордук тохсунньуга – Таҥха Хаан ыйыгар – биллэ улаатара. Таҥха ол эбэтэр «Таҥханы иһиллээһин» —  тохсунньу 7-тэн 19 күнүгэр диэри буолар таайтарыылаах кэм. Бу ый тугу билгэлиирий? Тохсунньуга төрөөбүт оҕону ким диэн сүрэхтиибит? Салгыы ааҕыҥ! 

Тохсунньу суолтата, төлкөтө

Тохсунньуну сахалар бүтэй кэм диэн ааттыыллар. Бу ый Таҥха Хаан таҥаралаах, инникини өтө көрүнэр суолталаах. Тохсунньуга аам-даам тымныы түһэр, хараҥа бүрүүкүүр. Дьон хараҥа оройугар, дьыл быыһыгар бит-билгэ көбөр диэн итэҕэйэллэр – ити курдук таҥхаланыы диэн өйдөбүл үөскээбит.

Күнү-дьылы билгэлээһин

Тохсунньуга сааһы уонна сайыны билгэлииллэр. Ол курдук, бу ый тымныы буоллаҕына, сайына сөрүүн буолар, оттон сылаас буоллаҕына, сайына куйаас буолар. Тохсунньуну от ыйа батыһар дииллэр, онон тибии түстэҕинэ от ыйыгар сөрүүнү күүтэллэр, түүмэхтээх буоллаҕына өҥ сайыны билгэлииллэр.

Тохсунньуга төрөөбүт киһи майгыта, ааттар

Таҥха Хаан ыйыгар төрөөбүт киһи быстыбат бырдыылаах, номоҕон, дьаныардаах, ылсыбытын ыһыктыбат, үлэтин тиһэҕэр тиэрдэр, сэрэйигэс, айылҕата этэрин батыһар, мындыр өйдөөх, бигэ тирэхтээх буолар дииллэр. Тохсунньуга төрөөбүт оҕолору күннэринэн бу курдук ааттыахха сөп:

1, 2 – Тускун, Кэскилээнэ
3, 4 – Албан, Айыына
5, 6 – Харысхан, Байаана
7, 8 – Эркин, Хотууна
9, 10 – Талбан, Сахаайа
11, 12 – Тэрис, Күндүүнэ
13, 14 – Арылхан, Саргылаана
15, 16 – Айастаан, Сайдыына
17, 18 – Мургун, Сырдыкчаана
19, 20 – Дойду, Чөмчүүнэ
21, 22 – Айхал, Сыралыма
23, 24 – Хомус, Алаайа
25, 26 – Алгыс, Туйаарыма
27, 28 – Уран, Уйгууна
29, 30 – Дабаан, Алгыстаана
31 – Айаал, Санаайа

Ыстатыйа “Таҥха (айыы итэҕэлин үгэһин ситимэ)”

(Бичик, 2001, А.Н. Павлов-Дабыл, Л.А. Афанасьев-Тэрис)

кинигэ матырыйаалыгар олоҕуран оҥоһулунна.

Семен Сивцев хаартыската