Кэбээйи орто оскуолатыгар атырдьах ыйыгар «Сыккыс» краеведческай-литературнай лааҕыр үлэлээтэ. Быйылгы үлэ Кэбээйи оройуонун бастакы үрдүк үөрэхтээх учуутала, поэт И.Р.Петров төрөөбүтэ 110, буойун суруйааччы Т.Е.Сметанин төрөөбүтэ 105 сылларын көрсө уонна аны икки сылынан ыытыллыахтаах республикатааҕы Олоҥхо ыһыаҕар бэлэмнэнэн Кэбээйи фольклорун үөрэтиигэ, чинчийиигэ ананар.

«Сыккыс» оҕолоро атырдьах ыйын 19 күнүгэр «Ытык дьоммут суолларынан» экскурсияҕа сырыттылар.

Бастаан оҕолорго төрөөбүт бөһүөлэктэрин историятын билиһиннэрэ, Кэбээйи сурук өйдөбүнньүгүттэн саҕалаатылар. Бөһүөлэккэ киириигэ Иван Романович Петров «Кэбээйи» хоһоонугар Серафим Павлов мелодия айан, кэбээйилэр астына, киэн тутта ыллыыр ырыаларын өйдөбүнньүгэ биир кэрэ мааны сиргэ туруоруллубутун оҕолор астына бэлиэтээтилэр.

Ол кэннэ учуутал, поэт, сталинскай ГУЛАГ хаайыылааҕа, ураты уустук дьылҕалаах улахан киһи – Иван Романович Петров төрөөбүт Лиһэ алааһын таһыгар баар, Сметанин аймах уутуйан олорбут-үлэлээбит Ворошилов учаастакка сырыттылар.

Малыыда эбэҕэ кус арааһа үөскүүрүн-түһэрин көрөн уолаттар ордук астыннылар. Иван Петров «Малыыда» хоһоонун ахтан-санаан аһардылар. Кэбээйи оскуолатын иитэр үлэҕэ дириэктэри солбуйааччы Аполлон Аполлонович Марина Ивановналыын 20 тахса сыл анараа өттүгэр кыраайы үөрэтээччи, ветеран учуутал Григорий Антонович Сметанин «Сыккыс» оҕолорун бу сиргэ илдьэ кэлэн араас үһүйээн кэпсээбитин аҕыннылар. Оччолорго Аполлон Аполлонович 8 кылаас үөрэнээччитэ, лааҕыр командира этэ.

Ворошилов учаастакка лааҕыр оҕолоро сайылыкка олорор бииргэ үөрэнэр табаарыстарын көрсөн бииргэ оонньоотулар.

Хамаанданан арахсан олус тапсан оонньоотулар. Араас бириистэри ылан оҕолор үөрүүлэрэ үксээтэ.

Күүс-сэниэ эбинэн салгыы Култуураҕа, Моҕоллой алааһыгар, айаннаатылар. Бу сиргэ барыыга Оҕус тириитэ диэн уруккута Левиннэр, Тереховтар, Павловтар олорбут- үлэлээбит сирдэригэр тохтоон аастылар. Айта Анатольевна бу биир ытык сиргэ кимнээх үлэлээн ааспыттарын, бу сири билигин Павлов Егор Авксентьевич дьонун-аймахтарын түмэн өйдөбүнньүк туруортарбытын кэпсээбитэ. Биир дойдулаахтара мастан, муустан араас оҥоһуктары оҥорон тас дойдуларга кытта аатырбыт Алексей Васильевич Андреев дьонун-сэргэтин көрдөһүүтүн ылынан, олус үчүгэй оҕус оҥоһугун астына көрдүлэр.

Аны икки сылынан Кэбээйигэ үөрэхтээһин тэриллибитэ 100 сылын туолуо. Улуус биир кырдьаҕас үөрэх кыһата — Кэбээйи оскуолата 100 сааһын бэлиэтиэ.

Марина Ивановна 1926 с. Моҕоллой алааһыгар билиҥҥи Култуура сиригэр таҥара дьиэтигэр оскуола арыллыбытын, Т.Е.Сметанин, И.Р.Петров оскуола бастакы үөрэнээччилэрэ буолалларын кэпсээбитэ. Тохтуу-тохтуу, өр сыл үөрэнэн түөрт кылаастаах оскуоланы бастакынан сэттэ оҕо үөрэнэн бүтэрбитин, кинилэр бастакы комсолецтар бөһүөлэктэрэ сайдарын туһугар туруулаһан үлэлээбиттэрин оҕолор олус сэргээн иһиттилэр.

Түмэл үлэһитэ Айта Анатольевна таҥара дьиэтэ ханан турбутун, уруккута манна хас да ыал олорбутун, сэбиэскэй кэм олохтонуутугар таҥара дьиэтин куолакалын күөлгэ түһэрбиттэрин туһунан олус интэриэһинэй кэпсээнин кэрэхсии иһиттилэр. Олус да ыраахтан сылдьан үөрэнэллэрин сөхтүлэр.

Экскурсия бүтүүтэ оҕолор биир күн иһигэр олус элбэҕи билбиттэрин, өссө да атын ытык сирдэргэ үөрүүнэн барсыахтарын эттилэр. Полятинскай Юра Т.Сметанин олорбут Чомчуһах сирин көрөргө, Максимов Петя Кыһыл Кэбээйигэ, «Калинин» колхуоска Т.Сметанин суотчутунан үлэлээбит сирин, оҕолорго көрө барыахпыт, онно олус үчүгэй диэн оҕолору ыҥырда.

Лааҕыр салайааччылара оскуола администрациятыгар анал массыына биэрэн, оҕолорго биир кэрэ бэлиэ өйдөбүнньүгү бэлэхтээбитигэр, үлэбитин куруук өйүүрүгэр махталбытын тиэрдэбит.

Иосиф Кобяков