Карл Георгиевич Башарин – медицинскэй наука доктора, профессор, Саха Өрөспүүбүлүкэтин наукатын үтүөлээх диэйэтэлэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Духуобунаһын академиятын академига, бөдөҥ учуонай, үгүс көлүөнэ ыччаты уһуйбут, өрөспүүбүлүкэ медицинатын кадрдарын бэлэмнээн таһаарбыт наставник-учуутал, бөдөҥ уопсастыбаннай диэйэтэл, саха норуотун ытык киһитэ Георгий Прокопьевич Башарин удьуорун дьоһун салҕааччыта от ыйын 17 күнүгэр Орто дойдуттан барбыта биир сылын туолар. Бу күн Маҥан кылабыыһатыгар көмүс уҥуоҕар мэҥэ өйдөбүнньүк туруоруллуоҕа.
Карл Георгиевич Саха судаарыстыбаннай университетын медицинскэй факультетын кэнниттэн анатомия кафедратыгар аспирантураны бүтэрэн учуонай истиэпэнин көмүскээбитэ. Онтон ыла ассистентан саҕалаан, ыстаарсай преподаватель, доцент, профессор буола үүммүтэ, патологическай анатомия кафедратын салайбыта.
Ийэтин Калисфена Платонованы кытта
Кини тыйыс тымныылаах хотугу сиргэ сэллик ыарыыны эмтээһини наукаҕа саҥа хайысха быһыытынан дакаастаабытын анал идэлээхтэр аан дойду таһымыгар билиммиттэрэ. 2000 с. К.Г. Башарин Саха сирин учуонайдарыттан бастакынан аан дойдутааҕы форумҥа «Патологическая анатомия туберкулеза легких на Крайнем Севере в современных условиях” диэн монографията бастыҥ научнай үлэ быһыытынан куонкурус лауреата буолбута. Үлэ дириҥ суолтатын учуоттаан, Карл Георгиевиһы Экология, киһи уонна айылҕа куттала суох буолууларын наукатын Аан дойдутааҕы академиятын дьиҥнээх чилиэнинэн талбыттара. 2002 с. Аан дойдутааҕы информатизация академията «Научнай хайысханы төрүттээччи» үрдүк ааты иҥэрбитэ. Патологоанатомнар Россиятааҕы уопсастыбаларын Саха сиринээҕи салаатын бэрэссэдээтэлин быһыытынан патологоанатомнары бэлэмнээһиҥҥэ үлэлээбитэ, конференциялары тэрийэрэ, сүбэ-ама биэрэрэ. Уопсастыба чилиэннэрэ киин уонна өрөспүүбүлүкэ таһаарыыларыгар 500-тэн тахса үлэни бэчээттэппиттэрэ. Өрөспүүбүлүкэ патологоанатомическай сулууспата Россия Уһук Илин федеральнай уокуругар бастыҥнар кэккэлэригэр киирбитэ.
Аҕатын Георгий Прокопьевич Башарины кытта
Профессор Башарин патологическай анатомия кафедратын үлэтин ситиһиилээхтик салайбыта. Карл Георгиевич кафедра эргэ мас дьиэттэн таас дьиэҕэ көһөрүн туруорсан ситиспитэ. Кафедра материальнай-техническэй базатын бөҕөргөтүүгэ, үөрэх, методика, наука үлэтигэр бастыҥ көрдөрүүлэрин иһин, кини салайар кафедрата 2015с. Россиятааҕы естествознание академията «Россия кыһыл көмүс кафедрата» статуһу иҥэрбитэ. Кафедраҕа үс наука доктора, профессордар, биэс медицинэ наукатын кандидата, доцент, ыстаарсай преподаватель үлэлииллэр. Устудьуоннар научнай куруһуоктара баар, аспирантура аһыллыбыта.
Туох кистэлэ кэлиэй, 90-с сылларга, дойду ыһыллыытын, олохпут олохсуйбут киэбэ-киэлитэ хамсаан айгыраабыт уустук сылларыгар, ханна да сиэр-майгы сатарыйбыта. Дьокуускайга да, тыа сиригэр да тэлиэс-былас дайбааһын элбэҕэ. Бырааһынньыктарбыт, түмсүүлэрбит барыта, кинигэ сүрэхтэниитигэр тиийэ арыгылаах ыытыллаллара. Куораппыт уулуссаларыгар пиибэ, арыгы бытыылкалара, табах тобохторо быраҕылла сытара сонун көстүү буолбатах этэ. Аҕыйах ахсааннаах хотугу норуоттарга, ол иһигэр сахаларга арыгылааһын содуллаах охсуута улахан бөҕө буоллаҕа дии. Ити кэмнэргэ дьабыыллары, Чурапчы Мугудайын «Саҕах» түмсүүтүн арыгыттан аккаастанан, чөл олоххо ыҥырар эр дьон уопсастыбаларын холобур тутталлара. 1999 с. Карл Георгиевич кафедра иһинэн арыгыта суох чөл олох норуодунай университетын тэрийбитэ. Университет арыгылааһынтан, табаҕы тардыыттан уонна наркоманияттан сэрэтэр үлэни ыытан, 15 тыһ. истээччини бэлэмнээн, бу үлэҕэ тардыбыта. 2009 с. саҕалаан сылын аайы Карл Георгиевич М.К. Аммосов аатынан ХИФУ бастакы кууруһун устудьуоннарыгар, «Өрөгөй» спорт комплекса тутуллубутун кэннэ 3 тыһ. устудьуону бииргэ түмэн, Углов ааҕыыларын — арыгы, табах, наркомания киһи доруобуйатыгар, олоҕор буортуларын, охсууларын туһунан лекция оҥороро. Кини Россиятааҕы «Знание» уопсастыба көхтөөх, уопуттаах, үрдүк маастарыстыбалаах лектора этэ. Саха сирин улуустарыгар, куораттарыгар, Россия куораттарыгар арыгылааһын, табаҕы тардыы, наркомания буортутун туһунан, уһун үйэлэнии кистэлэҥнэрин, сэлликтэн, сүрэх, сүһүөх, рак ыарыылартан сэрэтэр, харыстанар туһунан барыта 15 тыһ. тахса лекцияны аахпыта биллэр. Кини лекциялара утуктаабыт да киһини уһугуннарар курдук ньиргиччи уоттаах-күөстээх буолаллара. Хайа, уонна араас көрдөрөр матырыйаалларын – бааҥкаҕа угуллубут куһаҕан дьаллыкка ылларбыт дьон уорганнара хайдах буоларын, оннук дьонтон үөскээбит итэҕэс оҕону илдьэ кэлэн көрдөрөн салыннарара. Манна даҕатан эттэххэ, учуонай кафедра иһинэн музейдаах этэ.
Карл Георгиевич лекциялара үрдүк эмоциональнай күүрүүлээх буолаллара. Кини интеллектуал, патриот буолан, литератураны, поэзияны бэркэ билэрэ, тарҕатара, устудьуоннарга ааҕан иҥэрэрэ, ханна да сырыттын, араас таһымнаах түмсүүлэргэ тыл этиитин нуучча, саха поэттарын хоһоонунан түмүктүүрэ.
“Айыы сыдьаайа” диэн “Аал Луук мас” студия иһинэн ыыта сылдьыбыт биэриибэр Карл Георгивиеһы уста мединститукка киирээт да, институт эркинигэр Россия гимнэ бэчээттэммитэ харахпар быраҕыллыбыта. Карл Георгиевич Гимн улахан пропагандиһа этэ. Гимн тиэкиһин уус-ураннык ааҕар үгэстээҕэ. “Гимн тиэкиһин билэн тэҥҥэ ыллаһыы патриотическай тыыҥҥа иитиигэ биир хардыы буолуон сөп” диэн Ырыа күнүн тэрийээччи А.К. Калининскай тэрийбит научнай-практическай конференциятыгар урут бэйэм этии киллэрбит буоламмын, Карл Георгиевич Гимн тиэкиһин ис хоһоонун ыччакка үөрэтэрин, поэттар айымньыларын ааҕан тиэрдэрин астынарым, махтанарым, хайгыырым.
Соторутааҕыта биир дьүөгэм үбүлүөйгэ сылдьыбытын, онно үбүлээри кыыһа Россия гимнинэн эҕэрдэлээн эрэстэрээн ыалдьыттарын соһутан бары сүһүөхтэригэр турбуттарын кэпсээбитэ. «Ол хайдах гимни?» — диэбиппэр, улахан кыыһа мединститукка үөрэммитин, онно профессор Башарин көрүдүөргэ тохтотон гимн тылларын ыйытар буолан, гимн тылларын нойосуус үөрэппитин, балта хабан ылбыт, гимни ыллаан толорор буолбут. Онон Карл Георгиевич үөрэҕэ салҕана турар эбит…
Саха Өрөспүүбүлүкэтин Бастакы Президенэ М.Е. Николаев быыһык кэмҥэ Чөл олох доктринатын киллэрбитэ. К.Г. Башарин Россия үрдүнэн арыгы алдьархайыттан быыһыыр, чөллөөх өйүнэн-санаанан олоххо сирдиир хамсааһын биир саамай инникилээн иһэр бөдөҥ диэйэтэлэ буолбута. Севастополь куоракка Аан дойдутааҕы арыгыта суох чөл олох (трезвость) академиятын тэрийсибитэ уонна академигынан, Академия вице-президенинэн талыллыбыта. Саха сиригэр Норуодунай университет истээччилэрин кытта собриология – илэ өйүнэн чөллөөхтүк олоруу суолларын ситиһии кыһатын тэрийбитэ. 2015 с. Карл Георгиевич бырайыага Саха Өрөспүүбүлүкэтин Правительствотын гранын ылан, Дьокуускай, Мирнэй, Покровскай куораттарга, Булуҥ, Хаҥалас, Нам, Чурапчы улуустарыгар, Санкт-Петербурга уонна Сочига Углов ааҕыыларын тэрийбитэ. Кини үөрэнээччилэрин, соратниктарын кытта тиһиктээх үлэни ыыппытын Саха Өрөспүүбүлүкэтин Правительствота уонна Ил Түмэнэ өйөөбүттэрин түмүгэр кэлиҥҥи биэс сылга бэлиэтэммитинэн, Саха сирин 188 нэһилиэнньэлээх пууна арыгыны атыылыыртан аккаастанан, чөл олох чэрчитинэн биллэрбиттэрэ.
Академик Карл Георгиевич Башарин педагогическай, научнай, сырдатар, уопсастыбаннай үлэтэ Саха Өрөспүүбүлүкэтин уонна Россия араас наҕараадаларынан үрдүктүк сыаналаммыта: РФ «За заслуги перед Отечеством» II-с истиэпэннээх уордьанынан, Россиятааҕы естествознание академиятын президиумун аан дойду наукатыгар, үөрэхтээһиҥҥэ уонна уопсастыбаннай үлэҕэ дьоһун кылаатын иһин «Небываемое бывает» Петр Великэй уордьанынан,Россия сырдатар хамсааһыныгар кылаатын иһин Аан дойдутааҕы гуманитарнай уопсастыбаннай фонда академик С.И. Вавилов, “За верность России”, нация доруобуйатын бөҕөргөтүүгэ кылаатын иһин И.И. Мечников мэтээллэринэн, медицинэ наукатыгар уонна ыччаты духуобунай-нравственнай иитиигэ бөдөҥ кылаатын иһин Н.И. Пирогов аатынан Наука уонна искусство Петровскайдааҕы академиятын бириэмийэлэринэн. Бүтүн аан дойдутааҕы чөл олох хамсааһынын чулуу диэйэтэлин, Саха Өрөспүүбүлүкэтин наукатын үтүөлээх диэйэтэлин ааттара иҥэриллибитэ. 2019с. “Якутянин года” уопсастыбаннай бириэмийэ лауреата буолбута. М.К. Аммосов аатынан ХИФУ бочуоттаах бэтэрээнэ, «Слава и величие СВФУ» аата иҥэриллибитэ. РФ профессиональнай үөрэхтээһинин бочуоттаах үлэһитэ этэ.
Карл Георгиевич Башарин хас да Академия академига этэ – Хотугу Форум аан дойдутааҕы академиятын (1992с.), Аан дойдутааҕы информатизация академиятын (1999с.), Петровскайдааҕы наука уонна искусство академиятын (1999с.), Аан дойдутааҕы патология академиятын (1999с.), Россиятааҕы сир туһунан академия (2001с.), Наука, үөрэх, искусство уонна культура Аан дойдутааҕы славянскай академия чилиэн-корреспондена (2005с.), Үрдүк үөрэх наукатын Сибиирдээҕи академиятын чилиэн-корреспондена (2005с.), Саха Өрөспүүбүлүкэтин Духуобунаһын академиятын (2006с.), Аан дойдутааҕы чөл олох академиятын (2009с.) дьиҥнээх чилиэнэ.
Саха Өрөспүүбүлүкэтин Духуобунаһын академиятын академигын быһыытынан Карл Георгиевич олус көхтөөҕө, бары мунньахтарга туруоруллар боппуруостарга бэйэтэ туспа көрүүлээх буолара, хайаан да тыл этэрэ. Бырааһынньыктарга кэргэнинээн, филологическай наука докторынаан Зоя Константиновналыын кэлэллэрэ. Карл Георгиевич олоххо, наукаҕа ситиһиитигэр, литератураҕа, поэзияҕа тапталыгар Зоя Константиновна филолог, биир бөдөҥ литературовед, мындыр, киэҥ-холку майгылаах дьоһун киһи, кэргэн, соратник быһыытынан эмиэ оруолламмыта чахчы. Башариннар дьиэ кэргэн үтүөкэн дьону иитэн таһаардылар, оҕолоро дьоннорун ааттарын өссө да ааттатыахтара.
Академия Саҥа Дьыллааҕы остуолугар сампаан турарын көрөөт, Карл Георгиевич аһыы утах доруобуйаҕа буортулааҕын сэрэтэрин умнубат этэ. Ол күлсүүтэ буолара… Кини баар буоллаҕына, өрүү сэргэх буолара. Ханна да, хаһан да үтүөҕэ, үрдүккэ ыҥырара. Академия вице-президенэ, саха норуодунай суруйааччыта Николай Алексеевич Лугинов өрүү Карл Георгиевич академик быһыытынан аҥардас төһөлөөх лекцияны аахпыта буолуой диирэ, үлэтин сөҕөрө – соҕотоҕун бүтүн хайысханы тутан, чөл олох туһугар төһөлөөх хамсааһыны үөскэтэн таһаардай, оҥордой диэн. Чахчы оннук.
Карл Георгиевич Башарин аата аҥардас медицинэ кадрдарын өрөспүүбүлүкэҕэ утумнаахтык бэлэмнээбитинэн да аата ааттана туруоҕа. Оттон наукаҕа учуонай быһыытынан Уһук Хотуга сэллиги эмтээһин хайысхатын аан дойду наукатыгар киллэрбит кылаата үөрэтиллэ туруоҕа. Кини аата собриологияны саҥа наука уонна уопсастыбаннай хамсааһын быһыытынан Саха сиригэр, Россияҕа эрэ буолбакка, аан дойдуга төрүттээччилэр кэккэлэригэр киирэр аналлаах. Карл Георгиевич Башарин аҕатын Георгий Прокопьевич Башарин албаннаах аатын ааттатар бөдөҥ учуонай, педагог-наставник, бөдөҥ уопсастыбаннай диэйэтэл быһыытынан олорбут олоҕо, үлэлээбит үлэтэ, бөдөҥ кылаата үтүө холобур буола туруо.
Валентина Бочонина
Өссө ааҕыҥ:
Карл Башарин: Патриотизм и трезвый образ жизни помогут справиться со сложностями
Ытык дьоммут: Георгий Башарин таптала уонна оҕону иитэр ньымата
Читайте нас в:
