Бэс ыйа саха дьонугар олус күүтүүлээх кэм. Ыһыах ыһар, күөххэ үктэммит үөрүүбүтүн бэлиэтиир, айылҕаттан күүс иҥэринэр ураты ый. Саҥа таҥас тиктэн, кыһын устата хаһааммыт маанылаах аспытын тэринэн, дьолу түстүүр түһүлгэҕэ алгыска кыттыһар кэтэһиилээх кэммит. Саха буолар саргыбыт салаллар түһүлгэтигэр оҕолуун — уруулуун, эдэрдиин-эмэнниин турукка киирэр, өйбүтүн-санаабытын сааһыланар бириэмэ. Дьэ бу кэми кытта дьүөрэлээн, талааннаах тарбахтаах, ураты дьоҕурдаах, элбэх туос оҥоһук ааптарын, Абыйтан төрүттээх Николай Ефимовы кытта билсиһиэҕиҥ.
— Үтүө күнүнэн Николай! Дьэ, кырдьык саха сатаабатаҕа суох дииллэрэ чахчы эбит. Оҥоһуктаргын олус умсугуйан көрөбүн. Маннык саха омук бэртээхэй иһиттэрин эр киһи тигэрин көрөммүн өссө ордук соһуйбутум. Дьэ, бастаан төрдүҥ—ууһуҥ, дойдуҥ туһунан билиһиннэриэххэ?
— Мин кэрэ айылҕатынан, элбэх булдунан-алдынан, балыгынан аатырбыт Абый оройуонун Абый нэһилиэгэр элбэх оҕолоох Ефимовтар дьиэ кэргэттэригэр төрдүс оҕонон күн сирин көрбүтүм. Оскуоланы ситиһиилээхтик бүтэрэн, 1990 сыллаахха Саха государственнай университетыгар инженернэй-техническэй факультекка үөрэххэ киирбитим. Талан ылбыт идэбинэн “Востоктехмонтаж” курдук улахан тэрилтэ үлэһитэ буолбутум. Дьокуускайга, Кэбээйигэ, Аммаҕа Канада технологиятынан элбэх дьиэлэри туппуппут. Ити сылларга үп-харчы суох, ыһыллыы-тоҕуллуу кэмэ этэ. Эдэр специалист быһыытынан үүнэн-сайдан, уопутуран, элбэх доҕоттордоммутум.
Аҕам Леонид Николаевич СГУ-га география салаатыгар үөрэммитэ. Ол эрээри, үөрэҕин кэнниттэн, сэбиэскэй-хаһаайыстыбаннай салайар үлэлэргэ уһуннук үлэлээбитэ. Кини олус үчүгэйдик уһанар этэ.Онон аҕабын көрөн, киниттэн олус элбэххэ үөрэммитим.
Абаҕам Илья Николаевич Ефимов Саха Республикатын үтүөлээх тутааччыта. Уһук хоту сиргэ бастакынан толору хааччыллыылаах бөһүөлэги тутан, Сэбиэскэй Сойуус саҕана Москваҕа ВДНХ быыстапкатыгар кыттан турардаах. Тутуу салаата сайдыытын өтө көрөн, 90-с сылларга Белай Гораҕа базальт сыаҕын туттарбыта. Хомойуох иһин, ити саҕалааһыны ким да салҕаабатаҕа.
Иккис абаҕам Тимофей Николаевич Ефимов Эстонияҕа Таллиннааҕы политехническэй институту ситиһиилээхтик үөрэнэн бүтэрбитэ. “ГлавЯкутстройга” инженер-тутааччынан үлэлээбитэ. Ефимовтар халыҥ аймахпыт. Бары илиилэригэр дьоҕурдаах, омуна суох, маһы ыллатар уус дьон.
— Туоска интэриэс эйиэхэ хаһан үөскээбитэй?
— 2004 сылтан чааһынай урбаанньыппын. 2019 сыллаахха Нам улууһугар буолбут Олоҥхо ыһыаҕар норуот маастардарын туоска үлэлэрин олус сөҕө-махтайа, интэриэһиргии көрбүтүм. Дьон сатыырын, тоҕо мин сатыам суоҕай? диэн санаалаах төннүбүтүм. Итинтэн ыла, баҕа санаам баһыйан, сүрүн үлэбиттэн быыс буламмын, анаан дьарыктанарга быһаарыммытым.
— Эр киһи иннэни тутара сэдэх хартыына. Иискэ иэйии киирэр дуу? Эбэтэр бириэмэ булан олордуҥ да, тигэн бараҕын дуу?
— Дьиэбэр сытар ороммуттан саҕалаан, бэйэм уһанан, чочуйан таһаарбыт оҥоһугум, миэбэлим элбэх. Дойдубар бириһиэнинэн тикпит балааккабын дьонум билигин да туһаналлар. Бэйэм тикпит булка туттуллар тээбириннэрим элбэхтэр. Тимири кырыйан, бэйэтин бэйэтигэр түүрэ уһаты холбоон баран, түгэҕин чараас хаптаһыҥҥа тоһоҕолоон хас да тыыны оҥорбутум.
Туоһунан үлүһүйүүм — бу мин хоббим
Илиибэр туоһу ылан иистэнэн бардахпына дууһалыын сынньанабын, уоскуйабын. Ханнык баҕарар айар үлэһит курдук, иискэ эмиэ иэйии киирэрэ улахан оруоллаах.
— Саха иһиттэриттэн ыаҕайаны сөбүлээн тигэр эбиккин? Тоҕо буолуой? Туоһунан атын иһити тигэн көрбүтүҥ дуо?
— Ыаҕайа арааһа элбэх. Туохха туттулларыттан көрөн араастаһар. Былыр-былыргыттан туос иһит сахаларга олус сыаналанар этэ. Ол билигин бытааннык да буоллар төннөн эрэрин бэлиэтиибин. Ыаллар кыргыттарыгар, сиэннэригэр анаан ыаҕайа арааһын хамаҕатык сакаастыыр буоллулар. Мин аан бастакы туоһунан үлэбин, кэргэним ийэтигэр, улаханнык ытыктыыр киһибэр Зоя Михайловнаҕа бэлэхтээбитим. Дьэ кини алгыһынан, айар үлэм аартыга арыллан, туос иһит арааһын тигэн Саха сирин муннуктарыгар, республика таһыгар да ыытабын. Саар ыаҕастан саҕалаан маллаах иһиттэри, чабычаҕы, араас размердаах ыаҕайалары тигэбин.
— Мастарыскыайдааххын дуо?
— Уһанарга, иистэнэргэ квартираҕа усулуобуйа суох. Онон аҕыйах сыллааҕыта сирбэр (учаастакпар) мастарыскыай туттубутум.
— Холобур, биир ыаҕайаны төһө кэм иһигэр тигэн бүтэрэҕиний?
— Сакаасчыт баҕатыттан. Ол эбэтэр, ыаҕайа кээмэйиттэн, хас хос туос буоларыттан, иилэрэ төһө элбэх талахтанарыттан улахан тутулуктаах. Быһа холоон 2-4 күнүнэн бүтэриэхпин син.
— Хайа баҕарар эйгэҕэ уһуйааччы, учуутал баар буолар. Эйигин бу эйгэҕэ үөрэтээччиҥ кимий?
— Туоһунан дьарыктаныам иннинэ, үөрэтэр киһини көрдөөбүтүм. Дьокуускайга олорор, Бүлүү улууһуттан төрүттээх, 83 саастаах бэтэрээн учууталы Мария Григорьевна Тимофееваны булбутум. Киниттэн туос оҥоһук бастакы хардыыларыгар үөрэммитим, сүбэлэппитим. Салгыы төлөбүрдээх маастар кылааска СР норуотун маастарыгар Татьяна Алексеевна Карамзинаҕа сылдьыбытым. Киниттэн туос тигии кистэлэҥин, технологиятын туһунан элбэҕи билбитим.
— Туосчуттартан кимнээҕи кытта билсэҕиний?
— Бастатан туран, СР норуотун маастардара, кэргэннии Валентин, Тамара Васильевтары кытта билсибиппин, олоҕум бэлэҕинэн ааҕабын. Валентин Титович миэхэ сүбэтэ-амата элбэх. Бу эргиччи талааннаах саха ыала. Норуот маастара Семен Черноградскай үөрэнээччитин, элбэх литератураны хасыһан туос кистэлэҥин билэр Александр Даниловы (Хаҥалас) кытта билсэбин, сүбэлэтэбин. Республика туоһунан дьарыктанааччылара “Кыл, сиэл, туос абылаҥа” диэн ватсап бөлөхтөөхпүт. Онно билсэ-көрсө, сүбэлэһэ олоробут. үлэлэрбитин ыытыһабыт, санаабытын атастаһабыт. Үтүө санаалаах, ытыктыыр сүбэһиттэрбиттэн биирдэстэрэ Уус-Алдан Бээрийэтиттэн элбэх туосчуттары таһаарбыт В.Т.Васильева буолар.
Туос барыта илиинэн тигиллэр
— Мин туоһунан дьарыктаммытым үс сылтан орто. Былырыын Үөһээ Бүлүүгэ буолбут Олоҥхо ыһыаҕар туосчуттарга Гран-при үрдүк ааты ылбытым, «Якутия мастеровая» регионнааҕы фестивальга 2 степеннээх дипломунан наҕараадаламмытым. Россия таһымыгар туоска маастар кылаас ыыппытым. Туоһунан иистэнэр баҕалаах дьону мунньаммын бириэмэ, быыс көһүннэҕинэ, маастар кылаастары ыытабын. Инникитин былааным элбэх.
— Иистэнэргэр матырыйаалгын эрдэтинэ хаһаанар, бэлэмниир буоллаҕыҥ?
— Саха киһитин быһыытынан, хатыҥтан туоһу ылыах иннинэ, сирбин-уоппун алаадьынан аһатан, көрдөһөн-ааттаһан бараммын ылабын. Бу сиэри-туому хайаанда тутуһабын. Туоспун сайын ортото бэлэмниибин. Оттон күһүн тэмэлдьигэннээх сыаналанар туоһу хаһаанабын.
Туос иһит барыта илиинэн тигиллэр. Ситиитэ сиэлинэн-кылынан хатыллар. Традиционнай технологиянан, өбүгэлэрбититтэн кэлбит ньыманы туттабын.
-Эн туос оҥоһуктаргын дьон ханна көрүөн сөбүй? Ханнык улуустартан ордук элбэх сакаас киирэрий?
— Мин сакааска эрэ үлэлиибин. Онон маҕаһыыннарга туттарбаппын. Аныгы үйэ буолан, дьон Инстаграм* нөҥүө мин оҥоһуктарбын көрөн сакаастыыр. Сочиттан, Үөһээ Дьааҥыттан тиийэ билбэт дьонум сибээстэһэн, туос иһит сакаастыыллар. Хас да саха эмчитэ сакаастаан ылбыттара.
— Биһиги билиҥҥи олохпутугар дьон ыаҕайаны ордук туохха туттаары сакаастыыр эбитий?
— Элбэх киһи сайын сир астыырыгар анаан сакаастыыр. Туос иһиккэ ас өр турар, буорту буолбат. Маллаах иһиттэри үбүлүөйдэргэ, сыбаайбаҕа кийиит кыыска анаан сакаастыыллар. Кэнники сылларга балаҕаннаах ыал элбээтэ. Онон саха балаҕаныгар мин авторскай туос иһиттэрим набордара элбэх ыалга мааны киэргэл, туттар иһит быһыытынан туралларыттан улаханнык үөрэбин.
— Николай, абылаҥнаах айар үлэҕэр ситиһиилэри. Туос тойуга хараҕы сымната, дууһаны үөрдэ турдун! Кэпсээниҥ иһин махтанабын.
Ураты буочардаах, кэскиллээх туосчут
Салгыы республикаҕа элбэх эдэр туосчуту иитэн, үөрэтэн таһаарбыт, Уран Аар Хотун иистэнньэҥ, норуот маастара, норуот эмчитэ Варвара Тихоновна Васильева биһиги кэпсэтиибитин бу курдук ситэрэн биэрдэ:
Иистэнньэҥ эр дьон чахчы сэдэх көстүү. Мин Николайы бэлиэтии көрбүтүм сылтан эрэ орто. Айылҕаттан тарбаҕар талааннаах, ураты дьоҕурдаах уол диэммин сыаналыыбын. Тутааччы идэлээх уол, билигин республикаҕа биллэр туосчут буолла. Ылсыбыт туоска үлэлэрэ барыта дириҥ ис хоһоонноохтор. Ол курдук, Аммаҕа Саһыл Сыһыыга бырааттыы Яроевтар туппут музей дьиэлэригэр туос иһиттэрин биһиги тикпиппит. Онно саамай элбэх ахсааннаах оҥоһуктар ааптардара Коля.
Өймөкөөҥҥө буолбут Олоҥхо ыһыаҕар анаан улуус дьонун-сэргэтин итэҕэлин ылан, 70 лиитэрэ кымыһы кутар улахан саар ыаҕастары тикпитэ.
«Сайсары» диэн ааттаах Дьокуускай туосчуттарын бөлөҕүн тэрийэн, ватсап группалаахпыт. Инникитин бу бөлөҕү үөрэнээччибэр Николай Ефимовка туттарар баҕалаахпын. Элбэх туосчут номнуо киниттэн сүбэ-ама ылаллар. Онон Коля кэскиллээх, инникилээх, ураты буочардаах туосчут диэн киниттэн элбэҕи кэтэһэбин!
Кэпсэттэ Екатерина Бястинова
Хаартыскаларга: Николай Ефимов туостан үлэлэрэ. «Иис-уус-ас» фестивальга (Таатта,Чөркөөх), Бүлүү ыһыаҕар, Саһыл Сыһыы комплекска
* Россияҕа бобуулаах социальнай ситим
Читайте нас в:
