Саха норуодунай суруйааччыта, П.А. Ойуунускай аатынан СӨ судаарыстыбаннай бириэмийэтин лауреата, Хаҥалас улууһун ытык киһитэ Павел Николаевич Харитонов–Ойуку «Хоболоох суол» романын-эпопеятын төрдүс кинигэтин тылбааһын сүрэхтэниитэ от ыйын 6 күнүгэр Национальнай библиотека историческай саалатыгар буолан ааста. Бу манан «Бубенцы над Леной» роман-эпопеяны 20 сылы кыайбат кэм устатыгар нууччалыы тылбаастыыр эпопея кыайыылаахтык түмүктэннэ.
Саха сирин икки үйэлээх историятын кэпсиир түөрт кинигэлээх бөдөҥ айымньыны нуучча тылыгар М. Горькай аатынан Литература институтун доцена, уус-уран тылбаас маастара Аита Шапошникова уонна тылбаасчыт Любовь Борисова оҥордулар. «Хоболоох суолу» нууччалыы саҥардар үлэни аан бастаан «Судаарыстыба дьаамсыктарын удьуордара» түмсүү салайааччыта Анатолий Добрянцев саҕалаабыта, айымньы төрдүс кинигэтэ тахсыытын «Хаҥалас» уопсастыба бас-көс киһитэ Афанасий Владимиров уонна «Саха сирин суруйааччыта» ассоциация бэрэссэдээтэлэ Олег Сидоров сүрүннээтилэр.
Бу айымньы бастакы баһа «Чолбон» сурунаал 1995 сыл 3-с нүөмэригэр аан бастаан бэчээттэнэн тахсыбыта. Роман-эпопеяны ааҕааччыларга билиһиннэрэригэр сурунаал прозаҕа салаатын сэбиэдиссэйэ Урсун: «Автор “Хоболоох суол” романа өр сыл иитиэхтээбит өйүн-санаатын үтүө түмүгүнэн буолла. Кини төрөөбүт улууһун историятын, улуустан тахсыбыт биллиилээх дьон төрдүлэрин-уустарын билбитэ-көрбүтэ итиннэ тирэх буолбута чахчы. Биир дойдулааҕа, саха биллиилээх суруйааччыта И.П.Никифоров суруйан испит “Ыраахтааҕы дьаамсыктара” романын холобура эмиэ баар. Бу Саха сиригэр олорбут дьаамсыктар, бааһынайдар, казактар тустарынан бөдөҥ айымньы сурулла илигинэн эмиэ быһаарыллыан сөп.
Икки аҥаар үйэ анараа өттүгэр Өлүөнэ кытылларыгар нуучча дьоно көһөрүллэн, дьаам суола олохтонон барбыта. Кинилэр саха дьонун эргимтэтигэр түбэһэн, сахатыйан, төрүт олохтоохтор ахсааннарыгар киирсибиттэрэ. Ити дьиҥ олоххо буолбут түбэлтэлэр чахчы олоро сылдьыбыт дьон дьылҕаларынан тилиннэриллэн ойууланаллар. Сүрүн геройдары сэргэ, Саха сиригэр биллэр атыыһыт С.П.Барашков, улуус кулубата В.Н.Ксенофонтов, генерал А.И.Притузов, революционер А.А.Назаров-Наумов, норуот учуутала И.И.Козлов курдук историческай дьон төрүттэрэ көстөн ааһалларынан айымньы эмиэ кэрэхсэтиэҕэ.
Суруйааччы төрүт түөлбэтин, Тойон Арыытын дьонун-сэргэтин, айымньы былаһын тухары хараҕын далыттан таһаарбат. Дьиҥинэн да, роман Хаҥалас улууһун уус-ураннык сырдатылла илик ХIХ үйэ бастакы аҥарыттан нуучча бастакы революциятыгар диэри историческай кэрчик кэмин хабар».
Ойуку «Хоболоох суол» айымньытын уонна тылбаас туһунан саха норуодунай суруйааччылара Николай Лугинов уонна Сэмэн Тумат ыллыктаах тыллары эттилэр. Оттон Саха сирин Суруйааччыларын сойууһун бэрэссэдээтэлэ, норуот поэта Наталья Харлампьева: «Павел Николаевич бу эпопеятын суруйуутугар олоҕун саамай үтүө кэмнэрин анаата. Бастаан биир кинигэнэн таһаарар былааннаах киһи үлүһүйэн түөрт кинигэ оҥордо. Барҕа бастыҥ баһыыба тылларын суруйааччы дьиэ кэргэнигэр тиэрдэбин. Павел Николаевиһы Саха сирин литературатын патриарха диэн ааттыахха сөп. Тылбаасчыттар ис дууһаларыттан үлэлээбиттэригэр улахан махтал», – диэн бэлиэтээтэ.
«Чолбон» сурунаал бас эрэдээктэрэ Гаврил Андросов: «Бу – уус-уран тылбааска Николай Лугинов “Чыҥыс Хаан ыйааҕынан” романын нууччалыы саҥардыы кэннэ иккис улахан бырайыак. “Хоболоох суол” – Саха сирин омуктара хардарыта алтыһыыларын уонна көмөлөсүһүүлэрин көрдөрөр гуманистыы идеялаах улахан айымньы», – санаатын үллэһинэ.
Уус-уран тылбаас маастара Аита Шапошникова: «Түөрт роман тылбааһа уопсайа 1500 кинигэ сирэйэ буолла. Ити Амма Аччыгыйа Лев Толстой “Война и мир” романын тылбааһыгар тэҥнээх. Биһиги өрөспүүбүлүкэбит төрүттэммитэ 100 сылын көрсө бүтэрэргэ үлүмнэһэн күүскэ үлэлээбиппит», – диэн көмүс көлөһүнүн тохпут үлэтин туһунан сэһэргээтэ.
Судаарыстыбаннай сулууспа бэтэрээнэ Любовь Борисова: «Бу кинигэҕэ уопсай 20 сыл үлэлэстибит. Павел Николаевич – улахан буукубаттан суруллар патриот. Кини бэйэтин улууһун историятын уус-уран айымньы гынан билиһиннэрдэ. Биир кинигэтин ааҕаат, киһи тута атын кинигэтин ааҕыан баҕарар – киһини оннук умсугутар. Бу эпопея киһини өрө көтөҕөр аналлаах», – диэн туран тылбааска сыһыарбыт дьүөгэтигэр Аита Ефимовнаҕа махталын биллэрдэ.
«Хаҥалас» уопсастыба салайааччыта Афанасий Владимиров: «Бүгүҥҥү көрсүһүүгэ бу роман-эпопея түөрт кинигэтин тылбааһын биир кинигэнэн таһаарыы туһунан сүрдээх үчүгэй этии киирдэ. Маннык кинигэ таҕыстаҕына, норуоттар икки ардыларынааҕы доҕордоһуу күүһүрэригэр, үйэлээх сыаннастарбытыгар убаастабыллаах, үлэҕэ үтүө сыһыан, Ийэ дойдуга, чугас дьоммутугар, доҕотторбутугар таптал өссө күүһүрэригэр, олук буолуо этэ дии саныыбын», – диэн кинигэ сүрэхтэниитин түмүктүүрдүү эттэ.
Дьоро киэһэ “буруйдааҕа” Павел Харитонов-Ойуку түмүк тылыгар:
«Мин талбыт айар суолум сөптөөх буолбутуттан үөрэбин. Уларыта тутуу буолбатаҕа буоллар, бу роман суруллуо суоҕа этэ. Ааттарын ааттыыр да бобуллубут чаҕылхай дьоммут В.В. Никифоров-Күлүмнүүр, Г.В. Ксенофонтов тустарынан кыайан суруйар кыаҕым суох этэ. Биһиги, сахалар, нууччалары кытта ыксаласпыппыт ырааппыта бэрт буолан, тус-туспа омук курдук бэйэ-бэйэбитин ылыммаппыт. Бу дьоһун доҕордоһуу туһунан ромаммар суруйбутум. Попечителларбар Наталья Ивановнаҕа, Афанасий Семеновичка, Олег Гаврильевичка махтал бастыҥын тиэрдэбин. Бүгүн олус дьоллоохпун».
«Бубенцы над Леной» роман-эпопея төрдүс кинигэтин сүрэхтэниитигэр суруйааччылар, биир дойдулаахтара хаҥаластар, Өлүөнэ дьаамсыктарын удьуордара, ол иһигэр «Хоболоох суолу» сахалыыттан нууччалыы саҥардыыны көҕүлээбит Анатолий Добрянцев дьиэ кэргэнэ кытыннылар. Кинилэр «билиҥҥи саха литературатын партриархынан» сүрэхтэммит норуот суруйааччыта Ойукуну эҕэдэлээн, ытык кырдьаҕас суруйааччыга айар үлэтэ өссө арыллан иһэригэр баҕардылар.
Туйаара ПАВЛОВА
Өссө сэргээн ааҕыҥ:
Хадаайыга айымньылаах үрүҥ түүннэр
Читайте нас в:
