Бу хорсун быһыы оҥоһуллубута төһө да ырааттар, ааҕааччыларбар хайаан да билиһиннэриэх, сырдатыах тустаахпын. Ууга түспүт кыысчааны быыһаары Уус-Алдан улууһун Кэптэни сэлиэнньэтиттэн төрүттээх эдэркээн Прокопий Алексеев олоҕун толук уурбута. 2002 сыл, от ыйын 1 күнэ. Киһи көлөһүнэ сарт түһэр өҥүрүк куйааһа түспүтэ. Проня оҕо сааһын доҕорунуун Миша Сысолятинныын сөтүөлүү таарыйа, массыыналарын сууйа Дьокуускайтан тэйиччи, Покровскайдыыр айан суолун кытыытыгар сытар боротуокаҕа тиийбиттэрэ.
Кыыс кыланар хаһыыта
Массыыналарын саҥа сууйан иһэн, кыыс оҕо кыланар хаһыытын истибиттэрэ. Көрө түспүттэрэ, биир кыыс тыын былдьаһан ууга булумахтана сылдьара. Проня уһуну-киэҥи толкуйдуу барбакка, таҥаһын да сыгынньахтаммакка да эрэ, ууга ыстаммыта. Кини тимирэн эрэр кыыһы быыһаабыта, оттон бэйэтин күөх далай уу хаһан да ыыппаттыы ытарчалыы ыбылы тутан, түгэҕэр супту оборон, тардан ылбыта.
Проня киһини быыһаары олоҕун толук уурбута. Киһи эрэ барыта маннык хорсун быһыыны оҥорорго ылбычча санаммат. Проня хорсун быһыыны оҥоруутугар ийэтин, аҕатын, учууталларын иитиилэрэ сабыдыаллаабыт буолуохтаах.
Уолчааныгар наһаа ылларбыта
Итини таһынан чугас дьоно кэпсииллэринэн, олоҕор буолбут биир түбэлтэ эмиэ хорсун быһыыны оҥороругар төһүүнэн буолбут буолуон сөп. Күндү ааҕааччыларга ол түбэлтэ туһунан кэпсиим.
Проня Томпо улууһун Тополинайыттан төрүттээх Лена диэн кыысчаанныын сүбэлэрин холбоон алаһа дьиэ тэриммиттэрэ. Аатыгар-суолугар оруобуна сөп түбэһэр, мэлдьи үөрэн-көтөн мичилийэ сылдьар Мичил диэн оҕоломмуттара. Проня күнэ-ыйа бу кырачаан киһиттэн тахсара. Уолчааныгар наһаа ылларбыта. Күнү быһа кинини кытта бодьуустаһан тахсара. Кырачаан киһи эмиэ амарах аҕатын аттыттан арахсыбата. Мичил наһаа эрдэ тылламмыта. Балтараа сааһыгар хоп курдук наадатын быһаарсар буолбута. Ийэтин кытта нууччалыы, оттон аҕатын кытта сахалыы кэпсэтэрэ. Ийэтэ сахалыы саҥардаҕына, Мичил: «Мама, так не говори, только папа так говорит», — диирэ. Аҕата ханна эмэ барар буолла эрэ, кэмпиэт сакаастаһара.
Мичил эһиллэн хаалбыта
Пронялаах Тополинайга олоро сылдьыбыттара. Биирдэ кини Мичилин илдьэ сибиинньэ иитэр ферматтан Тополинайга УАЗ массыынанан айаннаабыттара. Массыынаҕа бэһиэ буолан олорсубуттара. Үрэҕи туораан иһэн биирдэ сырдыкка-хараҥаҕа киирэн ылбыттара. Массыыналара үстэ эргийбитэ.
Мичил аһаҕас түннүгүнэн ыраах эһиллэн хаалбыта. Сүүрүгүрэ сытар үрэххэ түспүтэ. Аҕата уолун кэнниттэн эккирэппитэ. Ситэн кэлэн баран, тааска төбөтүнэн охсуллан өйүн сүтэрэн кэбиспитэ. Проня төбөтүгэр улахан эчэйиини ылбыта. Кырачаан Мичили дохсун сүүрүк илдьэ бара турбута. Чочумча буолаат кэннилэриттэн массыына тиийэн кэлэн эчэйбиттэри балыыһаҕа илдьибитэ.
Тиһэх суолугар атаарсыбатаҕа
Проня төбөтүн уҥуоҕа алдьаммыта, хараҕын эчэппитэ. Биир ый устата улуус киинигэр Хаандыгаҕа эмтэммитэ. Бастаан утаа кини ыарахан туруктааҕа. Ол иһин күндүттэн күндү киһитэ, уола, күн сириттэн суох буолбутун эппэтэхтэрэ, кистээбиттэрэ. Таптыыр уолчаанын, сүрэҕин чопчутун тиһэх суолугар атаарсыбатаҕа, кистииллэрин көрбөтөҕө. Кини хас нэдиэлэ ахсын кэргэнигэр Ленаҕа сурук ыытара. Хас суругун ахсын «Мичилегу мөҕүмэҥ» диэн суруйара.
Доруобуйатын туруга арыый көммүтүн кэннэ Проняҕа уолун туһунан ыар сураҕы эппиттэрэ. Төһө эмэ сэрэнэн, онон-манан эргитэн эппиттэрин иһин, аҕаҕа ити ынырыктаах соһуччу, мөкү сонун улахан охсууну оҥорбута. Проня өйүн сүтэрбитэ.
Мөһөөччүктээх буор
Кини балыыһаттан тахсаат уолчаанын уҥуоҕар тахсыбыта. Санаатыгар Мичилегун кытта ботур-ботур кэпсэппитэ. Буоруттан ылан эрдэттэн бэлэмнээбит мөһөөччүгэр куттубута. Дьокуускайга көһөн кэлэригэр мөһөөччүктээх буорун илдьэ кэлбитэ. Оҕотун аһара санаатаҕына, аҕыннаҕына, онтукатын ылан сыллыыра. Оччоҕо уолчааныгар ахтылҕана арыый да уҕарыйбыка дылы буолара… Проня Мичилин ити курдук куустээхтик таптыыра.
Эдэркээн кыысчаан ууга түһэн эрэрин көрөн, Проняҕа хайаан да уолчаана ууга чачайан эрэрэ хараҕар элэҥнээн ааспыт буолуохтаах.
Ууга былдьана сыыспыт, сабыс-саҥа үөрэҕин кыһатын бүтэрбит «Таатта» коммерческай баан үлэһитэ Сахайаана Васильева үрүҥ тыынын өллөйдөөбүт киһитигэр Проняҕа, маннык хорсун уолчааны ииппит, улаатыннарбыт кини чугас дьонугар, ийэтигэр уонна аҕатыгар махтала сүҥкэн буолуохтаах.
Мэлдьи көмөҕө бастакынан
Кини аҕатын төрөппүттэрин, эбэтин уонна эһэтин туһунан ахтан ааһары наадалааҕынан ааҕабын. Амарах аҕата Николай Николаевич киһи ыарахан кэмигэр мэлдьи көмөҕө бастакынан кэлээччи. Кини массыыналаах, техникаҕа сыстаҕас буолан, көрдөһөөччү олус элбэҕэ. Оччолорго билиҥҥи курдук, массыына дэлэйэ суоҕа.
Ыарахан ыарыһаҕы улуус киинин балыыһатыгар киллэрии буоллун, ким массыыната алдьаммытын өрөмүөннэтээри Николай Николаевичка көрдөһө кэлээччилэр. Кини хаһан даҕаны аккаастанааччыта суоҕа. Кыаммакка-түгэммэккэ өрүү бастакынан кини көмөлөһөөччү. Аҕатын ити киһи быһыытынан үтүө хаачыстыбата уолугар иҥэриллэн улааппыта.
Ийэтэ Мария Прокопьевна өр сылларга оҕо саадыгар иитээччинэн үлэлээбитэ. Дьоҥҥо амарах сыһыанынан, үтүө майгытынан биир дойдулаахтарын ортотугар биллэр. Оттон биэлсэр-акушер идэлээх эйэҕэс эбээтэ Елена Николаевна Антипина уонна Аҕа дойду Улуу сэриитин кыттыылааҕа, концлааҕыртан тыыннаах ордубут, өр сыллар усталара оҕолору иитиигэ таһаарыылаахтык үлэлээбит эһээтэ Прокопий Алексеевич Самсонов Кэптэни бөһүөлэгин биир ытыктанар ыала этилэр. Маннык үтүө дьонтон үтүө эрэ ыччат үөскүүрэ биллэн турар.
Техникаҕа олус сыстаҕаһа
Проня аҕатын курдук эмиэ техникаҕа олус сыстаҕаһа, кини сатаабатаҕа диэн суоҕун кэриэтэ этэ. Төрөөбүт-үөскээбит Кэптэнитигэр учаастактааҕы балыыһа «Суһал көмө» массыынатыгар суоппардыы сылдьыбыта. Киниэхэ олус эргэ массыынаны туттарбыттара. Проня бу массыынаны киһи билбэт гына оҥостубута. Ийэтин Мария Прокопьевна уонна аҕатын Николай Николаевич курдук дьоҥҥо олус элэккэйэ.
Маны барытын ааспыт кэмҥэ туттан кэпсээһин олус ыарахан. Аныгы кэмҥэ биһиги ортобутугар бу курдук, бэйэлэрин тыыннарын харыстаммакка, хорсун быһыыны оҥорор ыччат баара инник кэскиллээхпитин көрдөрөр.
Проня баара буоллар быйыл тохсунньу 17 күнүгэр оруобуна 51 сааһын туолуо этэ. Баара-суоҕа 30 сааһыгар эрэ күн сириттэн күрэннэҕэ. Дьиҥэ, киһини быыһаары олоҕун толук уурбут эдэр киһиэхэ наҕараада бэриллибитэ буоллар, ыар сүтүктээх чугас дьонугар кыратык да эмэ буоллар аһыыларын мүлүрүтүө уонна кини кэнниттэн хаалбыт ыччата, уола Миша амарах аҕам хорсун быһыыны оҥорбута диэн наҕарааданы кэриэс гынан көрө сылдьыа, оҕолоругар, сиэннэригэр кэпсиэ эбитэ буолуо… Билигин Миша аҕатын аатын ааттата сырыттаҕа. Прокопий Алексеев оҥорбут хорсун быһыыта атыттарга мэлдьи холобур буола турдун.
Людмила НОГОВИЦЫНА
Читайте нас в:
