Хайа баҕарар нэһилиэккэ үйэлээх үлэҕэ туһулаан, дьону түмэр, көҕүлүүр киһи баар буоллаҕына, ол сир дьоно-сэргэтэ түмсүүлээҕэ, көхтөөҕө харахха быраҕыллар. Куокуйга биир оннук киһинэн СӨ култууратын үтүөлээх үлэһитэ Нина Егоровна Олесова буолар.
Кини култуура эйгэтигэр 43 сыл устата үлэлээбит, билигин олохтоох дьаһалта иһинэн музей дьыалатынан дьарыктанар. Кинилиин Н.А. Лугинов аатынан улуустааҕы литературнай музейга көрсөн, нэһилиэккэ духуобунас эйгэтигэр туох үлэни ыыппытын туһунан сэһэргэстибит.
– Нина Егоровна, ааҕа-көрө сылдьарбытынан кэлиҥҥи сылларга элбэх бырайыакка үлэлэстиҥ, олоххо киллэрдиҥ.
– Нэһилиэгим устуоруйатын кэнчээри ыччакка хаалларар сыалтан, араас бырайыактары олоххо киллэрэ сатыыбын. Т.Е. Сметанин 100 сылыгар 1941-1942 сылларга улуус ыччата хомуллан, сэриигэ барбыт Күбээдэк диэн сирдэригэр кэриэстэбил искибиэр туттарбытым. Иллэрээ сыл репрессияҕа түбэспит биир дойдулаахтарбытыгар поэт Иван Петровка уонна Егор Павловка-Олоҥхоһут Дьөгүөссэҕэ өйдөбүнньүк стела турбута. Маны таһынан хас да сыл буолла “Чурапчы алдьархайа” диэн бырайыакка үлэлээбитим. 1942 сыллаахха Таас Тумуска, Пятилеткаҕа, Аалгымаҕа Чурапчыттан көһөрүллэн кэлбит дьон олохсуйбуттара. Иллэрээ сыл Аалгымаҕа мэҥэ таас туруоран, онно көмүллүбүт 28 Чурапчы дьонун аата үйэтитиллибитэ. Быйыл Үлэ сылынан биһиги нэһилиэккэ дьоһуннаах олоҕу олорбут, Кэбээйи улууһун тэрийсибит, сайыннарсыбыт сэбиэскэй-партийнай үлэһиттэри — нэһилиэк сельсоветыгар бэрэссэдээтэллээбит Бочуот Знага уордьаннаах Павлов Дмитрий Павловиһы уонна Иванов Григорий Афанасьевы ыччаттар көрө-истэ, ытыктыы улааталларын курдук кинилэр ааттарын сүгэр уулуссаларга стелалары туруордубут. Кинилэри кытта тэҥҥэ сэрии сылларыгар бэрэссэдээтэллии олорон, 1942 сыллаахха ыҥырыллан, хорсуннук сэриилэһэ сылдьан сураҕа суох сүппүт 25 саастаах Иванов Василий Даниловиһы үйэтитэр сыаллаах кини аатынан уулуссаҕа эмиэ стела турда.
– Оттон Куокуйтан төрүттээх норуодунай суруйааччы Николай Лугинов быйыл 75 сааһын туолар. Онно туох санаалааххын?
– Николай Алексеевич мин эбээбинэн аймаҕым, бу кэпсэтэ олорор улуустааҕы литературнай музейбыт дьиэтигэр кини ийэлээх аҕата олорон ааспыттара. Мин саҥардыы ыал буолан, дьиэтэ-уота суох сылдьар кыһалҕалаах кэммэр, убайбыттан биһиэхэ дьиэҕин уларсыаҥ дуо диэн көрдөспүтүм. Николай Алексеевич оччоттон дьон кыһалҕатын олус чугастык ылынар, уйан дууһалаах киһи, сонно сөбүлэһэн, бу дьиэҕэ балтараа сыл олус үчүгэйдик олорбуппут.
Кини Таас Тумуска тэрийэр тэрээһиннэригэр хара маҥнайгыттан кыттабын, туох баар устубут видеоларбын, хаартыскаларбын барытын киниэхэ бэлэхтээбитим. Кэнники документальнай киинэҕэ туһаныахпыт диэн үөрэ-көтө ылбыта.
– Бу биэриилэр духуобунай өттүнэн суолталара туохханый?
– Духуобунас диэни мин киһи айылҕалыын ситимэ диэн өйдүүбүн. “Таас Тумус” айымньы бу олорор дьиэбитигэр төрөөн тахсыбыта. Николай Алексеевич ол туһунан бэйэтин ахтыыта баар, эдьиийэ суорат ытыйа турдаҕына Судьаа диэн оҕонньор киирэн сэһэргэһэллэр. Ону хоско истэ сытан, эмискэ бу айымньы идеята күлүм гына көтөн түһэр. Бу сэһэн наһаа дириҥ ис хоһоонноох, биир киһи дьылҕатынан хас биирдии киһи дууһатын таарыйар, ол аата олоххо баары көрдөрөр айымньы. Николай Алексеевич тэрээһиннэригэр киһи санаата көтөҕүллэр, дууһалыын ыраастанаҕын. Кини биһиэхэ аҕалар дьоно эмиэ ураты дьон эбээт. Маны суруйааччы төрөөбүт дойдутугар, дьонугар-сэргэтигэр биэрэр бэлэҕин быһыытынан сыаналыахха сөп. Бу дьиэтин эмиэ улуустааҕы литературнай музей буоллун диэн бэлэхтээбитэ.
– Манна туох былааннааххыт?
– Нэһилиэк улуус салалтатыгар тыл көтөҕөн, уопсай сөргүтүү үлэтэ барара буоллар. Бу музей билигин сайынын эрэ үлэлиир. Дьиҥэр, манна улуус литературнай олоҕо оргуйа туруохтаах этэ, билиҥҥи туругунан үгүстэр истэн эрэ билэллэр, баара-суоҕа биллибэт. Көрөрүҥ курдук илиинэн оҥоһуллубут дааннайдар тураллар, маны барытын түмэн, оҥорон, цифровой барыйааҥҥа көһөрүөххэ наада. Оччоҕо сылы быһа эргиччи үлэлиир улуустааҕы Духуобунас киинэ буолан, өрөспүүбүлүкэ таһымыгар да тахсан элбэх дьон сэҥээриэ, билиэ этэ. Ити кииҥҥэ Таас Тумустааҕы үс норуодунай суруйааччы комплекса эмиэ киирэн, онно эмиэ тупсарыы, сөргүтүү үлэтэ барыан наада. Николай Алексеевич кэлин дойдутугар тардыстара күүһүрдэ, Таас Тумустааҕы дьиэтигэр усулуобуйалааҕа буоллар, сайылаан олоруо, үлэлиэ да этэ. Онон бу музейга, Таас Тумус комплекска айымньылаахтык толкуйдаан, саҥа тыын киллэрэр, үйэлээх үлэ оҥоһуллар кэмэ кэллэ. Кини курдук айылҕаттан айдарыылаах дьон мээнэ кэлбэттэр. Биһиги маннык дьоммутун харыстыахпытын, үлэлииригэр усулуобуйа оҥоруохпутун наада. Онон Н.А. Лугинов 75 сыллаах юбилейын көрсө бу күннэргэ улуус салалтатын кытта бииргэ түмсэн, суруйааччыларбытын үйэтитиигэ күүстээх үлэ барыан наада.
Виктор Эверстов, «Дабаан» хаһыат
Читайте нас в:
