ССРС, РФ уонна СӨ судаарыстыбаннай бириэмийэлэрин лауреа­та, Арассыыйа норуодунай артыыһа, СӨ Духуобунаска академиятын бэрэсидьиэнэ, Саха Өрөспүүбүлүкэтин Ил Дарханын Судаарыстыбаннай сүбэһитэ, П.А. Ойуунускай аатынан Саха тыйаатырын уус-уран салайааччыта Андрей Саввич Борисовтыын кэпсэтии: 

— Соторутааҕыта ыыппыт мунньаххытын ТҮМҮҮ диэн ааттаабыккыт. Бэчээккэ, тэлэбиисэргэ  “ол площадкаҕа семинар буолла”, “манна киэҥ кэпсэтии таҕыста”, “маастар кылаас ыыттылар” эҥин диэн  суруйуулар таҕыстылар. Туох ТҮМҮҮ буолбутун, тоҕо уонна тугу гыммыттарын, туох түмүктээх тарҕаспыттарын дьоһуннук, итэҕэтиилээхтик иһитиннэрбиттэрэ суох курдук…

Онтон эмискэ, ыраах Белоруссияттан кэлэн эһиги ТҮМҮҮ-гүтүгэр ыалдьыттаабыт “Новая Евразия” диэн бэлиитикэ түмсүүтүн Политсоветын чилиэнэ, ордук Евразия темаларыгар элбэх үлэлэрдээх улахан политолог Алексей Дзермант Россия телевидениетын бастакы ханаалыгар Владимир Соловьев биэриитигэр тиийэн: ”Россияҕа аныгы идеологтар суохтар» диэн туран, “аныгы кэм идеологтара Саха сиригэр бааллар эбит, ол дьону Москваҕа аҕалыахха баар этэ” диэн улахан сыанабылы биэрэн соһутта. Дьэ, ити киһи олус туруору уонна күүскэ тоҕо итинник этэрий? Андрей Саввич, эн Судаарыстыба сүбэһитэ киһи буоларыҥ быһыытынан, бу улахан сыаналааһыны хайдах быһаарыаҥ этэй? 

— Россияҕа идеологтар бааллар бөҕө буоллаҕа дии. Алексей Дзермант этиитигэр: “Государство идеологиялаах буолуохтаах, Белоруссия Конституциятыгар идеология туһунан элбэх пууннаах ыстатыйалар бааллар” диир. Мин урут “Государство идеологиялаах буолуохтаах уонна тоҕо биһиги Конституциябытыгар идеология диэн тыл ончу сотуллан хаалбытый?” диэн ис хоһоонноох этэр-тыынар, суруйар этим. Оччолорго ким даҕаны ити боппуруоһу аахайбакка хаалбыта. Онтон кэлин боппуруос күүһүрдэр күүһүрэн испитэ. Онтон араас партиялар үөскээннэр, политиктар, политологтар, бэйэлэрэ идеологиялаах буолуохтаах эбиппит диэн өйдөөннөр ити боппуруоһу көтөҕөр буолан барбыттара.

— Оччотооҕу кэми мин өйдүүбүн, ол саҕана эн «Эл Иитэ”, “ИЛИН” диэн общественнай тэрилтэлэри тэрийэҥҥин конференциялары, сьезтэри, көннөрү да көрсүһүүлэри тэрийэр этиҥ. Онно ити бэйэбит Конституциябыт туһунан эмиэ кэпсэтэр буоларбыт. 2016 сыллаахха, эмиэ муус устарга  «Якутия» хаһыакка «В развитии институтов гражданского общества – будущее Якутии и России» диэн эн ыстатыйаҥ бэчээттэммитэ. Аны туран, эн көмөлөһөөччүҥ Андрей Мартынов биир конференциябытыгар профессор, эспиэр Вардан Багдасарян «Либеральная конституция России 1993 года: проблема смены» дакылаатыгар олоҕуран биһиги Конституциябытыгар идеология диэн тыл олох да сотуллан хаалбытын туһунан иһитиннэрии оҥорбута. 

— Биһиги толкуйдаан баран «идеология” диэн хайаан даҕаны геополитиканы, геоэкономиканы бэйэтин аннынан киллэринэр общество НАДСТРОЙКАТА буолуохтаах диэн санааҕа тиийбиппит. Ону утараннар,  элбэх партияланыы долгунугар оҕустарбыт кэммитигэр уонна АХШ идеологтарын, политологтарын сабыдыалыгар түбэһэн “идеология” диэн өйдөбүлү Конституциябытыгар киллэрбэтэхтэрэ. Мин урут, ССРС народнай депутата буола сылдьаммын, ити боппуруоска хаста даҕаны санаабын этээри бэлэмнэммит тезистэрим бааллар. Биллэн турар, оччолорго мин культурнай, духуобунай өттүнэн эрэ киирэн Конституцияҕа идеология киириэхтээх диэн этиилэри бэлэмнии сылдьыбытым.

Культура миниистирэ буолан баран идеология боппуруостарыгар хайдах киирэбитий диэн үлэлээтэҕим дии. Биир өттүнэн оччотооҕу муодаҕа сөп түбэһэммин, туох кистэлэ кэлиэй, “биһиги идеологическай фронт байыастара буолбатахпыт” диэн, “биһиги духуобунай, культурнай чэчирии сайдыы дьонобут” диэн идеогема бөҕөтүн киллэрэн турабын. Ол курдук, “Воля народа культуре”, онтон да атыттар бааллара.

Онтон ХОМУС, ЫҺЫАХ, ОЛОҤХО, ИТЭҔЭЛ диэн уонна Саха омугун төрүт культуратын саамай бөдөҥ өйдөбүллэрэ бэйэтэ система уонна концепция буолан тахсыбыта. Ону норуот хаба тардан ылан өйөөбүтэ, тоҕо диэтэххэ, коммунистическай идеология күүһүн уоҕун сүтэрбит кэмигэр, дьон өйүн-санаатын түмэр күүс баар буолуохтааҕын быһыытынан, идеологията суох хайдах да сатаммаппыт быһыытынан Хомус-биир сыл, Ыһыах-биир сыл, Олоҥхо-биир сыл үс сыллаах хамсааһыны биллэрэн үлэлээбиппит. Ол курдук, киһи барыта хомуска оонньуур, хомус киинэ үөскүүр, хомус музейдара арыллаллар. Араас конференциялар, конгресстар  буолаллар, хомус космостан дьүрүһүйэр, хомус аан дойдуну баһылыыр.

Ыһыахпыт ЮНЕСКО испииһэгэр саамай былыргы норуот бырааһынньыга диэн ааттанан испииһэккэ киирэр. Оччолорго Түөрт Бүлүүнэн “Демьян Беднай”  теплоходунан 140-ча киһилээх уста сылдьан, ЫҺЫАХ туох баар сиэрин-туомун тутуһан түҥ былыргыттан тиийэн кэлбит үгэстэрин, сиэрин оҥорбуппут кэнэҕэһин да тутуһуллар халыыбыгар (канва) киирбитэ. Билэргит курдук, билигин ОЛОҤХО ЫҺЫАҔЫН улуустар улаханнык туруорсан, дьон- сэргэ түмсэн куоталаһа-куоталаһа бииртэн биир сиэдэрэй ыһыахтары ыһар буоллулар. Онтон устунан САХА ОМУК үйэлэр түгэхтэриттэн иитийэхтэнэн кэлбит ИТЭҔЭЛБИТ көстүүтүн быһыытынан ылынан Аар Айылҕабытыгар сүгүрүйэр ураты көстүү быһыытынан сыаналыыр буоллулар. Дэлэҕэ даҕаны Татарстан курдук, омук быһыытынан уратыларын өрө тута сылдьар, улахан Өрөспүүбүлүкэ Аҕа баһылыга кэлэн ыһыахпытыгар ыалдьыттаан баран дойдутугар тиийэн холобур туттан ИТЭҔЭЛИ сөргүтэр ЫТЫК ЫҺЫАҔЫ сахалар тэрийэллэр эбит диэн холобур оҥостуо дуо!

Олоҥхобут ЮНЕСКО-ҕа тиийэ аатыран ШЕДЕВР быһыытынан билиниллэр буолла, ханна да суох ОЛОҤХО ТЕАТРА арыллан үлэлиир (маасканы ситиһэр?). Билигин ОЛОҤХО уон сыллаах программанан үлэлээн киирэн барар. Өссө Аан дойдуга киэҥник биллиэхтээх Аартыкатааҕы олоҥхо уонна искусство Киинэ тутулла турар.

Ити, кэнники өйдөөн көрдөххө, дойдуга идеология суох буолбут кэмигэр Сахабыт сиригэр, культура эйгэтин таһымынан, норуот идеологиятын олохтооһун холобура буолан тахсыбыт. Атын омуктар эмиэ бэйэлэрин итэҕэллэригэр, Буддизмҥа эҥин тиийэ сатаабыттара. Ислам, Православие күүһүрбүтэ. Оттон биһиги хомуспутугар, олоҥхобутугар, ыһыахпытыгар, төрүт итэҕэлбитигэр тирэҕирбиппит. Ол түмүгэр ГЛОБАЛИЗМ, баттааһын бириэмэтигэр норуоппут, омукпут өй-санаа өттүнэн муммакка, тиэрэ-маары буккуллубакка чөл духовнай туруктаах хаалбыта диэн өйдүүбүн.

Билигин эмиэ оннук бириэмэ тиийэн кэллэ. Аан дойду үрдүнэн Россияны ыһа сатыыллар, Россия норуоттарын утарыта туруора сатыыр 90-с сыллардаахха майгынныыр күннэр-дьыллар үүннүлэр дии саныыбын. Россия тутулун, өйүн-санаатын, историятын, культуратын куорҕаллыыр хамсааһыны ыыта сатыыр кэмнэрэ үүннэ. Ол курдук, билигин ыһар хампаанньа бара турар. Дьэ ону утарар ТҮМҮҮ хампаанньата диэн баар буолуохтаах диэн өйдөбүл үөскүүр. Түмүөххэ наада буолла, оччоҕо түмсүү баар буолуохтаах.

Бу сырыыга биһиги Бүлүү улуустарыгар салайааччыларын кытта уонна, биллэн турар, культура эйгэтин дьонун кытта көрсөммүт “Олоҥхо дьиэлэрин ситимин тэрийии” диэн Ил Дархан дьаһалын толорор  соруктаах, культура эйгэтигэр маастар кылаастары, элбэх лекциялары ыытан олохтоох дьон киэҥ араҥатын кытта көрсүстүбүт. Ол олус истиҥ, аһаҕас кэпсэтиилэргэ, сүбэлэһиигэ, араас санаалары тириэрдэргэ дьон-сэргэ ТҮМҮҮ ХАМПААННЬАТЫГАР наадыйаллара көстөн кэлбитэ. Тыл бастакы буукубаларынан ис хоһоонноон күүһүрдэн биэрии толкуйа тиийэн кэлбитэ. Ол курдук, «ТҮМҮҮ — төрүт үгэс мин үүнэр үктэлим” диэн өйдөбүл тахсан кэллэ. Итини тыа сирин дьоно олус өйөөбүттэрэ уонна социальнай ситимнэринэн  араас санааларын этэн бу биһиги институтпутугар  ыыт да ыыт буолбуттара. Көрсүһүүлэргэ тыл этэллэригэр ТҮМҮҮ диэн өйдөбүлү сөбүлээн туттар тыллара буолан хаалбыта.

ТҮМҮҮ үлэтин түмүгэр түмсүү үөскүүр (результат). ТҮМҮҮ диэн дьайыы диэн өйдөбүллээх. Бүлүү сүнньүттэн кэлээт даҕаны институппутугар сүбэлэһэн, ырытыһан баран Ил Дархаҥҥа итинник ааттаах общественность ТҮМҮҮ мунньаҕын тэрийиэххэ сөп эбит диэн этии оҥорон, былааннаан киллэрбиппин сөбүлэспиттэрэ. Өссө былырыын  сэтинньи 9 күнүгэр Россия Президенин «Об утверждении Основ государственной политики по сохранению и укреплению традиционных российских духовно-нравственных ценностей» диэн Ыйааҕа тахсыбыта. Дьэ, билиҥҥи идеологиябыт бу сылдьар! Идеологиябытын сүтэрбиппит кэнниттэн 30 сыл буолан баран сахалар бэйэбит идеологиябытын, били, ХОМУС, ЫҺЫАХ, ОЛОҤХО, ИТЭҔЭЛ диэн үлэлээн кэлбит ситиммит туох суолталаммытын, хайдах үлэлээн кэлэн идеология таһымыгар тахсыбыт көрөбүт. Дьон ону дьон-сэргэ дириҥник ылыммыт уонна ону, ити биһиги көрсүһүүлэрбитигэр, иһиттээн-хомуостаан этинэр буолбуттар эбит. Ол кинилэр этиилэрэ, ордук билиҥҥи кэмҥэ, сөптөөх баҕайы буолар эбит диэн өйдөөтүм.

Онон дьэ, Президеммит Ыйааҕа идеология быһыытынан таһаарыллыбыт. Тоҕо диэтэххэ,  Конституциябытыгар “судаарыстыбаннай идеология” диэн суох буолбутун да иһин, ону көннөрөр кэм кэллэҕэ дии. Бу Ыйааҕы сыныйан ааҕан көрдөххө, хас биирдии түһүмэҕэ общество тутула хайдах туох  буолуохтааҕыттан саҕалаан, хас биирдии киһи бу билиҥҥи олохпутугар туох бырааптааҕа, эбээһинэстээҕэ, олоҕун укулаатын бэрээдэгэ хайдах буолуохтааҕа барыта илдьиритиллэн ырытыллыбыт. Онон туох баар идеологиябыт ити Ыйаахха сурулла сылдьар.

Ил Дархаммыт Айсен Сергеевич былырыыҥҥы Ил Түмэҥҥэ туһаайыытыгар Россия Президенин ити Ыйааҕын олоххо киллэрэр, Ити ыйаах дьайыылаах, күүстээх буоларын туһугар  Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр анал программаны ылыныахха диэн правительствобытыгар сорудах биэрбитэ. “Судаарыстыба культура сайдыытыгар программата” (“Государственная программа развития культуры”) диэн баарын курдук “өй-санаа — сиэр-майгы” (духовно-нравственная) сыаннастара ханнык баҕарар эйгэҕэ барытыгар сыһыаннаах буолар. Онон бу Өрөспүүбүлүкэтээҕи анал программа тэрилтэлэргэ уонна тэрилтэлэр икки ардыларынааҕы сыһыаннаһыыларга барытыгар  (надведомственнай, межведомственнай) киириэхтээх диэн сорудах биэрэр. Онон Геокультурнай сайдыы института (Институт геокультурного развития),  культура миниистэристибэтигэр анал этии оҥороммут, бу, Өрөспүүбүлүкэбит общественноһын ТҮМҮҮ мунньаҕын тэрийэбит диэн этии киллэрбиппит.

Онон бу ТҮМҮҮБҮТ анал “Собрание общественности РС (Я) по сохранению и укреплению традиционных российских духовно-нравственных ценностей” диэн ааттанна уонна тэрээһин докумуонугар ТҮМҮҮ диэн тыл бэйэтэ туспа суолталаах. Эмиэ даҕаны үс киһи илиилэрин үөһээ үрдүккэ  илиилэрин өрө уунан туралларын курдук уобарас үөскүүр. Ити итэҕэлбит баарын көрдөрөр курдук. Анал бэлиэ ойуубут ыҥыыр иҥэһэтин холбуу туппут курдук— «төрүт үгэс мин үүнэр үктэлим” буоларын быһыытынан «тирэнэр тирэҕим Айыы  Дьөһөгөй Оҕотун  иҥэһэтэ” диэн өйдөбүлү биэрэр. Ити бэйэтэ цивилизация символа буолар. Аны туран эр киһи уонна дьахтар иҥэһэлэрэ холбоһон икки ардыларыгар кыра иҥэһэ, эмиэ да тордох курдук тахсан кэлбит. Тордох буоллаҕына хотугу Аартыка культуратын өйдөбүлэ буолан тахсыан эмиэ сөп. Саха культуратын символа Ураһа эбит буоллаҕына Аартыка культуратын символа ТОРДОХ буолара сөп курдук.

Бу ТҮМҮҮ мунньахпытыгар өрөспүүбүлүкэ араас улуустарытан куораттарыттан барыта 450 делегат түмсэн Россия Президенин Ыйааҕын ааҕан Ил Дархаммыт туһаайыытын ааҕан ырытан-дьүүллэһэн бараммыт, Геокультурнай сайдыы институтун таһымынан, 11 араас тус-туспа уораҕайдарга “Сакральная география—пространство культуры”, “Эллэяда: о происхождении народа саха”, “Духовно-нравственный смысл труда” диэн курдук көрсүһүүлэргэ санаа атастаһыытын, истиҥ кэпсэтиһиилэри тэрийэн ыыттыбыт. Манна мунньах курдук буолбакка биир санаалаахтар түмсэн бэйэ-бэйэлэрин кытта истиҥник алтыһар, санаа үллэстэр инникини анаарар көрсүһүүлэрэ буолан ааста.  Икки күн иһигэр 1995 киһи кыттан ис санаатын үллэһиннэ.

Биһиги кимиэхэ даҕаны “ол туһунан этээр, бу теманы ырытаар” эҥин диэн кими даҕаны эрдэттэн бэлэмнии да сорумматахпыт. Дьон бэйэтэ, түмсэр кыах бэриллибитин туһанан, иитийэхтэнэ сылдьыбыт санааларын үллэһиннилэр, эппиккэ дылы, “тыыннарын таһаарыннылар”. Хаһан да итинник элбэх киһи кэлэн ис санаатын үллэстибитэ урут суох эбит. Ол аата уопсастыбаҕа түмсүүгэ тиийэр ураты баҕа санаа иитийэхтэнэ сылдьар эбит. Дьон-сэргэ “бу биһиги күннээҕи олохпутун хайдах тупсарабытый, хайдах сайыннарабытый, ханнык суолларынан барабытый” диэн дириҥ санаалары иитийэхтии сылдьар эбит диэн өйдүөххэ наада. Түмүллүү уонна түмэр үлэ биһиги уопсастыбабытыгар билиҥҥи кэмҥэ олус диэн наада буолбут.

Бу ТҮМҮҮ мунньахпытыгар өрөспүүбүлүкэ дьонун-сэргэтин араас араҥатын бэрэстэбиитэллэрэ бары кэлэн кытыннылар. Ол курдук учууталлар, быраастар, норуот хаһаайыстыбатын араас салааларын үлэһиттэрэ  ис санааларын үллэһиннилэр. Билигин дьон социальнай ситимнэринэн араас кырдьык-сымыйа кэпсэтиини ыытан алтыһаллар. Оттон бу ТҮМҮҮ мунньахпытыгар анаан-минээн дьоҥҥо-сэргэҕэ, салалтаҕа тириэрдэ сатыыр санааларын, санаа үллэстиитин аһаҕастык, дьоһуннук тириэрдэр курдук оҥостон кэлэн сэһэргэстэ. Барыта 600-тэн тахса араас этии киирбитэ даҕаны бу түмсүү далааһынын көрдөрөр.

Мин киирии тылбар: саҥа санаа (идея), саҥаны-сонуну этии баар буолуохтаах уонна бэйэ бырайыага баар буолуохтаах диэн эппитим. Ону бу чахчы республика үрдүнэн үлэлиир анал программа оҥоһуллуутугар кыттыһыахтаахпыт диэн өрө көтөҕүллэн туран кэпсэтиигэ сыһыаннастылар. Ордук тыа сириттэн кэлбит дьон олус олохтоох, дириҥ, күннээҕи олохтон иитиллэн тахсар бэрт элбэх санааны туруорустулар.

Ил Дархан Айсен Николаев  ТҮМЭР мунньахпыт бастакы күнүгэр “О создании совета по укреплении и сохранению духвно-нравственного воспитания” диэн Ыйаахха илии баттаата. Кини ТҮМҮҮ Мунньахпыт кыттыылаахтарыгар Туһаайыы сурук ыыппытыгар  ити сэбиэт үлэтин тэрийэргэ миэхэ  сорудах биэрдэ. Бу ТҮМҮҮ мунньахха уопсастыба өйүн-санаатын, иитийэхтии сылдьар энергиятын түмэммит Өрөспүүбүлүкэбит үрдүнэн үлэлиэхтээх анал программаны оҥоруохтаахпыт. Ити киирбит 600-тэн тахса этиини барытын талан, үөрэтэн, ырытан, сааһылаан бараммыт, саҥа тэриллибит Сэбиэккэ киллэрэбит, ол Сэбиэппит бэрэссэдээтэлэ Ил Дархан. Онон программа бигэргэтилиннэ даҕаны, аны күһүн, Бүтүн Өрөспүүбүлүкэтээҕи программа оҥоһуллан үлэлээн барыахтаах. Ол программа 2023—2030  сылларга  диэри үлэлиэхтээх.  “Соруктар сылтан сылга хайдах толоруллан иһиэхтээхтэрий” диэн  алгоритм  диаграмма ситимин оҥордубут. Онно программа түһүмэхтэрэ тоҕо маннык ааттаахтара, сыаллара-соруктара, туох буолара, хаһыс сылга тиийэн туолуохтааҕа кытта сурулунна. Бу ТҮМҮҮ мунньахпытыгар киирбит этиилэр хайа эмит өттүнэн ол Өрөспүүбүлүкэтээҕи программаҕа суруллан олоххо киирэллэрин ситиһиэхтээхпит. Хас биирдии этии бу программанан сүрүннэнэн олоххо киириэхтээхтэр уонна үбүлэниилэрэ быһаарыллыахтаах.

Мин куруук этэбин ээ, байыаннай фроҥҥа сэрии бара турар, Народнай фронт диэн баар, билигин идеологическай фронт арыллар кэмэ кэллэ. Онно культурнай, өй-санаа, сиэр-майгы сыаннастара (ити культура эрэ, үҥкүү, ырыа, спектакль эрэ буолбатах), дьиҥинэн ол барытын дьайыытын түмүгэр үөскүүр өй-санаа, сиэр-майгы сыаннастара буолаллар. Ол сыаннастары норуот түҥ былыргаттан илдьэ кэлбит . Ол иһин уопсастыба бары эйгэтин хабаллар. Ол аата идеология көстүүтэ буолан тахсар. Ол иһин ити политолог Алексей Дзермант  Бүтүн Россия үрдүнэн Саха сиригэр кэлэн ТҮМҮҮ мунньахпытыгар сылдьан кэрэхсээн, Саха сирин курдук түгэх сиртэн идеологтары Россия таһымыгар таһаарыахха диирэ сөптөөх,  олохтоох курдук буолан тахсар. Ол курдук, биһиги Ил Дархаммыт көтөҕөр темалара, үлэлии сылдьар хайысхалара Бүтүн Россия таһымнаахтар. Онон биһиги тэрийбит ТҮМҮҮ диэн общество санаатын этэр түһүлгэбит (ТҮМҮҮ түһүлгэтэ).

Дзермант кырдьык да сөпкө этэр, биһиги  омукпут силиһиттэн-мутугуттан иитийэхтэнэн тахсар идеология үөскээһинэ сөптөөх хардыы буолар дии саныыбын. Аҥардас “Москваҕа эрэ Садовай кольцоттан өй-санаа үөскээн тахсар” диэн алҕас өйдөбүл буоллаҕа дии… Россия киэҥ нэлэмэн киэлитигэр араас өйдөөх-санаалаах, идеялардаах күүстээх идеологтар элбэхтэр. Саха сиригэр биҺиги ТҮМҮҮ мунньахпытыгар кыттан көрдөҕө дии, өр сылларга иитийэхтэммит, ыанньыйан кэлбит,  сааһыламмыт өйдөөх-санаалаах дьон харахтара уоттана-уоттана эппит-тыыммыт сирэйдэрин көрдөҕө дии.

Маннык дьоһуннаах тэрээһиммитигэр бэлэмнэнэн “О присхождении народа Саха” диэн Иван Николаев кинигэтин бэчээттээн таһаардыбыт. Ити Институт геокультурного развития бастакы научнай монографияны таһааттарыыта буолар. Уруккаттан нэһилиэнньэҕэ киэҥник биллэр историческай, культурологическай “ИЛИН”  сурунаалы таһаардыбыт. “МАНИФЕСТ  духовно-нравственных ценностей Республики Саха” диэн улахан докумуону ылынныбыт. ТҮМҮҮГЭ туһаайар Резолюцияны  ылынныбыт.

Геокультурнай сайдыы института Институт бу икки сыл устата бэрт элбэх үлэни тэрийэн ыытта. Ол курдук, билигин саамай улахан сорукпут обществоны ТҮМҮҮ түһүлгэтин тэрийии буолар. Саха сирин культуратын сэттэ сыллаах сайдар саҕахтарын анааран былааннаатыбыт.

Суруналыыс Николай Крылов сэһэргэстэ. Нина Слепцова хаартыскаҕа түһэриилэрэ