Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн кэлиҥҥи биэс сылга сымыыты оҥорон таһаарыы кээмэйэ 120,6 мөл. устуукаттан 155 мөл. устуукаҕа тиийдэ, ол эбэтэр 28,4 бырыһыан эбилиннэ. Ол түмүгэр олохтоох нэһилиэнньэни бэйэ чэгиэн бородууксуйатынан – куурусса сымыытынан хааччыйыы таһыма 2022 сыл түмүгүнэн 62 бырыһыаҥҥа тэҥнэстэ.

Инньэ гынан, Ил Дархан бэйэ оҥорон таһаарар хаачыстыбалаах аһынан-үөлүнэн хааччыйыы таһымын чопчу 5 көрүҥҥэ үрдэтэргэ сыал-сорук туруорбутуттан илэ-чахчы туолар кыахтааҕа – сымыыты оҥоруу. Тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыы стратегическай хайысхаларын туһунан Ыйаахха “2024 сылга диэри 65 бырыһыаҥҥа тириэрдиллиэхтээҕэ” ыйыллар. Эргиллэн көрдөххө, 2018 с. өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтэ олохтоох куурусса сымыытынан 53,9% хааччыллара. Биэс сыл иһигэр көтөр ахсаана 852,6 тыһ. төбөттөн 977,2 тыһыынчаҕа тиийдэ, ол эбэтэр 14,6 %-нан эбилиннэ.

Көтөрү иитии, сүрүннээн, идэтийбит тэрилтэлэргэ – Дьокуускайдааҕы, Нерюнгритааҕы, Ньурбатааҕы көтөр фабрикаларыгар уонна Мииринэйгэ “Новай” сопхуоска сайдар. “Дьокуускайдааҕы көтөр фабриката” АУо-ҕа 2019 с. саҕалаан сыахтары аныгылыы сөргүтүү үлэтэ ыытылынна. Ити сыл төрүүр-ууһуур көтөргө аналлаах саҥа сыах оҥоһуллан киирбитэ. Онтон 2021 с. 80 тыһ. миэстэҕэ солбук көтөрү төлөһүтэр 3-с №-дээх производственнай сыаҕы, сымыыт баттатан таһаарар сыаҕы саҥалыы оҥоруу уонна аныгылыы сэбилээһин үлэтэ түмүктэммитэ. Ааспыт сылга сымыыттыыр кууруссаларга аналлаах сыах 4 төгүл улаатыннаран (эрдэ 12 тыһ. көтөр турбут буоллаҕына, билигин 55 тыһ. көтөр батарыллар буолла) оҥоһуллан киирдэ. Ол түмүгэр өрөспүүбүлүкэ сүрүн фабриката сыл ахсын 100-түү мөлүйүөн сымыыты оҥорон таһаарарга былаанныыр.

Олохтоох бородууксуйаны элбэтии уонна сыана бэлиитикэтин суоттарыгар Саха сиригэр сымыыты оҥоруу ырыынага биллэрдик уларыйда, сайдар суолга бигэтик үктэннэ. Онуоха кэлиҥҥи сылларга көтөр аһылыгын атыылаһыы ороскуотун толуйууга өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн өйөбүл оҥоһуллара көтөр фабрикалара үп-ас өттүнэн кыаҕыралларыгар, олохтоох бородууксуйа ылар өлүүтэ улаатарыгар уонна салаа сайдарыгар төрүт буолбута саарбаҕа суох.

Ил Дархан Айсиэн Николаев Ил Түмэҥҥэ туһаайан этиитигэр: “Өрөспүүбүлүкэ нэһилиэнньэтэ аһынан-үөлүнэн хааччыныытын тупсарар туһуттан түргэнник ситэр салааны сайыннарыыны өйүөх тустаахпыт. Сөптөөх өйөбүл баар буоллаҕына уонна тэрээһинэ кыалыннаҕына, Саха сирин олохтоохторо күүтэр, киэҥник туттар хаачыстыбалаах бородууксуйаларын оҥорон таһаарыы түргэнник ситиһиллэригэр эрэнэбин”, – диэбитэ.

Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин дьиэ кыылын-сүөлүн иитиигэ уонна племенной үлэҕэ департаменын салайааччыта Николай Питимкоттан чуолкайдаспыппынан, кэлиҥҥи 5 сыл устатыгар улуустарга 272 тыһ. куурусса уонна 20 тыһ. сибиинньэ тиксэриллибиттэр. Дьон сибиинньэ оҕотун иитэ ылыытын сыыппарата биир кэм турар буоллаҕына, куурусса нэһилиэнньэҕэ тарҕаныыта икки төгүл элбээбит. Ити иһигэр хотугу улуустарга түргэнник ситэр дьиэ кыылын-көтөрүн тиэйэн илдьии ороскуота судаарыстыбаттан 100 бырыһыан толуйуллар итиэннэ өссө сорох улуустар көтөр, сибиинньэ атыытын олохтоох бүддьүөттэриттэн уйунар буоланнар, Аартыка түбэтигэр даҕаны “көмүс сымыыт” үйэтэ ааспыт дьыллар кэтэхтэригэр хаалбыт.

“Урут хотулар тустарынан кэпсэтиигэ мин наар “Полярные авиалинии” рейсинэн көтөр дьон илиилэригэр ячейкалардаах сымыыттара суох буоллаҕына, ол аата сөмөлүөт Орто Халымаҕа көтөр эбит” диэн сөбүлээн кыбытарым аны тохтоото”, – диир Николай Николаевич. Түргэнник ситэр салаа бырагырааматыгар Үөһээ Дьааҥы, Эдьигээн, Муома, Өлөөн, Орто Халыма, Эбээн Бытантай улуустара көхтөөхтүк киирсэннэр, үөһэ ыйыллар кэм иһигэр бэйэ сымыытын хас эмит бүк элбэппиттэр. Холобур, Муома улууһа сымыыты оҥорорун 10 төгүл улаатыннарбыт.

Быйылгыттан Абый, Анаабыр, Усуйаана, Аллайыаха ылсан эрэллэр. Хотугу улуустарга быйыл 4 986 сымыыттыыр кууруссаны уонна 245 сибиинньэ оҕотун кытта 3 219 туонна уотурбаны тириэрдэргэ былаанныыллар. Үлэ саҕаланан, Абый улууһугар 270 куурусса уонна 27 сибиинньэ оҕото “көтөн” тиийбиттэр.
“Кэлиҥҥи кэмҥэ түргэнник ситэр салааҕа дьон сыһыана уларыйда, – диир департамент салайааччыта. – Сибиинньэни кыстатар ороскуоттааҕа биллэр. Оттон атыыласпыт көтөрдөрүн кыстата хаалларар ыал элбээн иһэр. Урут күһүн буоллар эрэ куурусса моойдоох баһа быһа охсуллар эбит буоллаҕына, аны сир ахсын бүтүн көтөр фермаларын тэринэргэ турунан эрэллэр”.

Онуоха маннык чаҕылхай холобур баар. Бүлүү Кыадаҥдатын олохтооҕо Мария Иванова 2021 с. “Агростартап” гранын ылан, тиэхиньикэ атыыласпыт уонна 1,5-лыы тыһ. бройлерга уонна чоппуускаҕа суоттаммыт хотон туттубут. “Кынат” көтөр ферматыгар билигин 500 хаас, кус, индюк уонна бройлер куурусса иитиллэллэр. Биир оччо ахсааннааҕы инкубаторга баттатан таһаарбыттар. Дьиэ кэргэн фермата нэһилиэнньэҕэ сымыыты, чоппуусканы, эти эрэ атыылыырынан муҥурдаммакка, саҕалааччы фермердэргэ оскуола арыйан үлэлэтэр сырдык былааннаах.

Василий Никифоров

Фото ЯСИА