Сылгыны үөрдээн иитиигэ Арассыыйа биир даҕаны субъега биһиги өрөспүүбүлүкэбит иннигэр түһэ илик. Кэлиҥҥи 5 сылга сылгы бүттүүн ахсаана 178,2 тыһыынчаттан 182,2 тыһыынчаҕа тиийдэ. Оттон ааспыт сыл туһааннаах кэмин кытта тэҥнээтэххэ, сылгы төбөтө 0,4% элбээбит, ол иһигэр биэ 1,3 %-нан эбиллибит.
Сылгы табаттан уонна ынах сүөһүттэн уратыта диэн, Саха сиригэр бүттүүнүгэр тарҕаммыт. Оннооҕор Хотугу муустаах байҕал кытылыгар – Аллайыахаҕа 53, Анаабырга 54, Аллараа Халымаҕа 60, Усуйаанаҕа 62 сылгылаахтар. Саамай аҕыйах (10) Эдьигээн, саамай элбэх (17 тыһ.) Чурапчы улуустарыгар иитиллэр. Өрөспүүбүлүкэ 24 улууһугар 1 тыһыынчалаах кирбиини аһараллар, ол иһигэр 9 улууска (Чурапчы, Мэҥэ Хаҥалас, Хаҥалас, Таатта, Амма, Уус Алдан, Сунтаар, Нам, Ньурба) 10 тыһ. тахсалыы сыспай сиэллээхтэр.
Сылгыны үөрдээн иитии салаатыгар 1,8 тыһ. сылгыһыт үлэлиир. Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 26 племенной хаһаайыстыбаҕа 9,6 тыһ. племенной сылгы иитиллэр. Ил Дархан Айсиэн Николаев сорудаҕынан салааны үбүлээһин улаатарыгар эбии дьаһаллар ылылланнар, 2019 с. 258,8 мөл. солкуобай тиксэриллибит эбит буоллаҕына, 2023 сыллааҕы бүддьүөккэ 569 мөл. солкуобай (икки төгүлтэн элбэх!) көрүлүннэ. Биэ төбөтүгэр көрүллэр субсидия ставката ааспыт сылга 1,5 тыһ. солкуобайтан икки төгүл үрдэтиллэн баран, быйылгыттан 5 тыһ. солкуобай буолла. Ол курдук, субсидия кээмэйэ 2019 с. 94 мөл. солкуобайга тэҥнэһэр буоллаҕына, 2023 сылга 331,2 мөл. солкуобайга диэри улаатта.
Ил Дархан Егор Борисов 2016 с. “Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр сылгыны үөрдээн иитиини сайыннарыыга дьаһаллар тустарынан” Ыйааҕы таһаарбыта уонна Сылгыһыт күнүн олохтообута салаа өрүттэригэр олук охсубуттара саарбахтаммат. Быстахтык ыллахха, Ыйааҕы олоххо киллэриинэн 2017 уонна 2018 сылларга 100-түү сылгы базата тутуллубута. Түөрт сыл устатыгар барыта 400 базаны тутуу соруга турбутун санатар тоҕоостоох.
Айсиэн Николаев сиэрдээх дьаһалы утумнаан, тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыы стратегическай хайысхаларыгар туһуламмыт Ыйааҕар “2024 сылга диэри 200 сылгы базатын тутарга” ыйбыта. Ол сүнньүнэн 2019 с. 50, 2021 с. 10, 2022 с. 18 база тутулунна. Быйыл 19 хаһаайыстыба база тутуутугар 3-түү мөл. солкуобайы ылла. Манна сыһыаран бэлиэтээтэххэ, 2017 – 2019 сылларга биир база тутуутугар 1-дии мөл. солкуобай бэриллибит эбит буоллаҕына, 2021 сылтан өйөбүл кээмэйэ 3 мөл. солкуобайга диэри улаатыннарыллыбыта. Соруктаах ахсаан ситиһиллиэҕин тутуу матырыйаалыгар сыана олус үрдээбитэ оҕуста. Өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 784 сылгы базата баар, аны өссө 416 база тутуллуохтаах. Онон, инникитин үлэ салҕанара эрэйиллэр.
СИА хаартыскаҕа түһэриитэ
Иккиһинэн, идэлээх каадыры бэлэмнээһиҥҥэ болҕомто уҕараабата. Ол курдук, 2017 – 2018 сылларга 2 үөрэтэр киин – киин улуустарга “Бөртө сылгы собуота” ХЭУо (Хаҥалас), хоту түбэҕэ “Тоноор” кэпэрэтиип (Өймөкөөн) базаларыгар тутуллубуттара. Бүлүү сүнньүнээҕи улуустары хабар үһүс киин Ньурба улууһугар “Чаппанда” ТХПК базатыгар былырыын арыллыбыта. Үөрэтэр кииннэргэ 200-тэн тахса эдэр дьон үөрэнэн, 3-с разрядтаах сылгыһыт идэтин ылбыттарын туоһулуур докумуону туттулар. Бу кииннэргэ Агротехнологическай университет уонна Дьокуускайдааҕы тыа хаһаайыстыбатын техникумун устудьуоннара быраактыкаларын ааһаллар.
Биир көдьүүстээх дьаһал – саҥа саҕалыыр уонна дьиэ кэргэнинэн үлэлиир фермердэри өйөөһүн. Хаһаайыстыба тэринэллэригэр уонна хаҥаталларыгар анаан 2018 – 2022 сылларга 73 грант бэрилиннэ. Ону харчытыгар таһаардахха, 158 мөл. солкуобай буолар.
А.С. Николаев Ыйааҕын сылгыны үөрдээн иитиигэ сыһыаннаах иккис сүрүн соруга: ыраас хааннаах ураты боруодалары уонна тииптэри иитэн таһаарыыга үлэлиир сылгы собуотун ахсаанын 4-тэн 8-ка диэри элбэтии. СӨ Тыатын хаһаайыстыбатын министиэристибэтэ сылгы собуоттарын Балаһыанньатын уонна сылгы собуотун статуһун иҥэрии Бэрээдэгин оҥорон бигэргэппитэ. Билигин араас тэрээһин-быраап киэптээх 4 сылгы собуота үлэлиир. Ону тэҥэ саха сылгытын ууһатар сылгы собуота буоларга “Хорообут” ХЭУо (Мэҥэ Хаҥалас), “Победа” ХЭУо (Таатта) уонна Дьааҥы тиибигэр “Арыылаах” ПК (Үөһээ Дьааҥы) үлэлэһэ сылдьаллар. Итиэннэ былырыын бэс ыйын 9 күнүгэр И.Я. Строд аатынан ТХПК (Амма) саха сылгытын ууһатыыга федеральнай племенной статуһу Саха сириттэн бастакынан ылары ситистэ.
Сылгы собуоттара племенной хаһаайыстыбалары племенной ыччат сылгынан хааччыйар соруктаахтар. Оттон племенной хаһаайыстыбалар чэгиэн төрүөҕү табаарынай хаһаайыстыбаларга атыылыыллар. Федеральнай субсидия көрүллэн, сыл аайы 1-дии тыһ. племенной ыччат сылгы атыыта тэриллэр. Племенной сылгыны атыылаһыыга 2018 сылтан барыта 142 мөл. солкуобай ороскуоттанна. Быйыл бу сыалга 25 мөл. солкуобай кэриҥэ ыытыллара былааннанар. Племенной сылгы өрөспүүбүлүкэ таһыттан эмиэ киллэриллэр: 2020 с. Алтай кыраайыттан уонна Марий Эл Өрөспүүбүлүкэтиттэн хааны тупсарыыга анаан орловскай, сэлиик уонна нуучча ыараханы соһор боруодалаах 9 атыыр соноҕос атыылаһыллан, “Күндээдэтээҕи” уонна “Ст. Васильев аатынан сылгы собуота” АУо-ларга, “Бөртө сылгы собуота” ХЭУо-ҕа, “Кэскил” ТХПК-гэр (Нам) уонна Мэҥэ Хаҥалас улууһун бааһынай хаһаайыстыбаларыгар бэриллибиттэрэ.
Стратегическай Ыйаах ойуччу тутуллар улахан соруга – бэйэ бородууксуйатын дэлэтии. Ити иһигэр эттэн астааһыны 4-тэн 15 бырыһыаҥҥа диэри улаатыннарыы ситиһиллиэхтээх. Билигин өрөспүүбүлүкэ 23 улууһугар ынах сүөһү уонна сылгы этин астыыр-үөллүүр 41 буойуна пууна итиэннэ 17 улууска 56 буойуналаах былаһаакка үлэлии тураллар. Итилэртэн үгүстэрэ тыа хаһаайыстыбатын потребительскай кэпэрэтииптэрин матырыйаалынай-тэхиньиичэскэй базаларын бөҕөргөтүүгэ анаан федеральнай бүддьүөт кыттыгас үбүлээһиннээх грант суотугар тутулуннулар. Өрөспүүбүлүкэ сылгы иитэр бөдөҥ хаһаайыстыбаларын толору хабарга өссө 5-тии мөл. солкуобайга турар 12 буойуна тутуллуон наада. Оччотугар сылгы этин тыыннаах ыйааһынынан оҥорон таһаарыы кээмэйин 13 тыһыынчаттан 15 тыһыынча туоннаҕа диэри улаатыннарар, ону тэҥэ 2024 сылга тиийэн 1800 туонна сылгы этин таска таһаарыыны саҕалыыр ситиһиллиэҕэ.
Василий Никифоров. Евдокия Ефимова хаартыскаҕа түһэриитэ
Читайте нас в:
