Сайылык күннээх сахалар үүппүт-эппит дэлэйэрэ үлэҕэ сыһыантан тутулуктаах

Бүгүн – Сайылык күнэ. Ил Дархан Айсен Николаев саха төрүт үгэһин чөл тутар, тыа хаһаайыстыбатын аһын-үөлүн дэлэтэр уонна тыа хаһаайыстыбатын үлэһитин суолтатын үрдэтэр туһуттан 2018 сыл сэтинньи 6 күнүнээҕи Ыйааҕынан хас сыл аайы ыам ыйын 22 күнүгэр бэлиэтэниллэр Сайылык күнүн олохтообута. Онон сайылыктаах ыаллар, хаһаайыстыбалар бүгүн бэһис төгүлүн күннүүллэр.

Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр түмүллэр барыллааһын дааннайынан, быйыл сайын өрөспүүбүлүкэ 23 улууһугар уонна “Дьокуускай куорат” куораттааҕы уокурукка 41 428 төбө (былырыын былааннаммыттан 730, дьиҥ тахсыбыттан 2 091 төбөнөн аҕыйах) ынах сүөһүнү таһаарыахтара, ити иһигэр ыанньык сүөһү 26,5 бырыһыана хабыллыа. Сыыппара хараҕынан көрдөххө, 18 936 ынах (былырыын былааннаммыттан 100, дьиҥ тахсыбыттан 45 төбөнөн итэҕэс) сайылыкка ыаныаҕа.

Билигин үлэлиир туруктаах 348 сайылыктан (2022 с. – 355) 332 сайылык (339 баара) үүтү оҥорон таһаарыыга, 16 сайылык (оннунан хаалбыт) субан сүөһүнү төлөһүтүүгэ хайысхалаахтар. Үүккэ үлэлиир 332 сайылыктан мэхэньисээссийэлээҕэ, ол эбэтэр ыыр аппарааты туһанара – 255 (хамнаабатах), балартан 195 сайылык тэрээһиннээх хаһаайыстыбалар киэннэрэ.

Сопхуостар эстибиттэрин кэнниттэн сайылыктааһыҥҥа уонунан сылларга көрсүллэн кэлбит биир улахан кыһалҕа – элэктэриичэстибэнэн хааччыллыы. Билигин үлэлиир сайылыктартан уот ситимнээҕэ – 273 (13-нэн эбиллибит), дизель көмөтүнэн ыыра – 45, күн күүһүнэн 6, генераторынан (мотуорунан) 6 сайылыкка ыыллар. Оттон ыһыырынньыгынан эбэтэр чүмэчинэн олорооччута – 5 сайылык хаалбыт. Былырыын былыргылыы олохтоох-дьаһахтаах 23 сайылык баарыттан таһааран сирдэттэххэ, 18 сайылыкка сайдыы кэлбит курдук эрээри, дизель, мотуор уонна күн күүһүн туһанан ыыр сайылыктар ахсааннара халбаҥнаабатаҕын иһин, сайылык бүттүүн ахсаана 7-нэн көҕүрээбититтэн 5-һэ чуолкай кинилэр ирээттэрэ итиэннэ миэстэтигэр сыыппара ситэ хомуйуллубатах буолуон сөп.

Сайылыктарга барыта 1819 киһи (6-нан эбиллибит) үлэлии тахсыаҕа: ол иһиттэн 787 ыанньыксыт, 154 үүтү учуоттааччы, 202 сиэмэлээччи-тиэхиньик, 268 ньирэй көрөөччү, 408 бостуук. Маны таһынан төрөппүттэригэр илии-атах буолан көмөлөһөр сайылык оҕолоро баһаам буоллахтара.

Үгэс курдук, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн оҥоһуллан тахсар үүт бүттүүн сыллааҕы кээмэйиттэн 60 бырыһыана сайыҥҥы мэччирэҥ ыйдарыгар ылыллар. Ил Дархан Айсен Николаев тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыы стратегическай хайысхаларыгар туһуламмыт Ыйааҕар илии үлэтин чэпчэтэр уонна өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун хаачыстыбалаах үүтүнэн, этинэн хааччыйар инниттэн 2024 сылга диэри сыл аайы20-лии мэхэньисээссийэлээх сайылыгы тутуу ороскуотун толуйарга судаарыстыба бүддьүөтүттэн үп көрөрүгэр бырабыыталыстыба иннигэр сорук (былаан)  туруорбута. Судаарыстыба өйөбүлүн маннык дьаһалын түмүгэр үүт баалабай ыама тэрээһиннээх хаһаайыстыбаларга 83 тыһ. туоннаттан 2023 сылга 87 тыһ. туоннаҕа диэри үрдэтиллэрэ, ынах сүөһү этин оҥоруу 9 тыһ. туоннаттан 11 тыһ. туоннаҕа диэри элбэтиллэрэ, субан сүөһүнү төлөһүтүүгэ сууккаҕа 350 кыраамтан 600 кыраамҥа диэри эбиллии ситиһиллиэхтээхтэр этэ.

Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин отчуотугар ыйылларынан, 2017 – 2019  сылларга 23 сайылыгы тутууга 74,2 мөл. солкуобай кээмэйдээх үп ыытыллыбыт. Сылларынан араардахха, 2017 с. 1 хаһаайыстыбаҕа 4 мөл., 2018 с. 5 хаһаайыстыбаҕа 17,5 мөл., 2019 с. 17 хаһаайыстыбаҕа 52,7 мөл. солкуобай бэриллибит. Кэлиҥҥи 17 сайылыктан үүт хайысхалааҕа – 12, төлөһүтүүгэ үлэлээччитэ – 5. Онтон 2020 уонна 2021 сылларга сайылыгы тутууга соххор солкуобай бүддьүөттэн көрүллүбэтэҕэ.

Арай, ааспыт сылга өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн тыа хаһаайыстыбатын потребительскай кэпэрэтииптэрэ хотон, сайылык уонна хортуоппуйу, оҕуруот аһын уурар-харайар эбийиэги туттубут ороскуоттарын толуйууга 48,5 мөл. солкуобай көрүллэн, куонкурус ыытыллыбытыгар 2 сайылык ааспыта: Үөһээ Дьааҥыга “Полюс холода” ТХПК 3 мөл. солк., Нам улууһун Модут нэһилиэгэр үлэлиир “Саха” ТХПК 1,3 мөл. солк. кээмэйдээх субсидия үбүгэр тиксибиттэрэ. Манна тоһоҕолоон бэлиэтээтэххэ, куонкурус хамыыһыйатын көрүүтүгэр барыта 13 сайаапка киирбититтэн сайылыгы тутуу ороскуотун толуйуугаиккиэйэх эрэ бэриллибитэ иккиэн ааспыттара. Бу үөһэттэн үбүлээһин кэмчитин үрдүнэн миэстэтигэр хамсааһын көҕө суоҕун көрдөрөр.

Былырыыҥҥы ахсааҥҥа үсүһүнэн “Саха сүөһүтэ” хааһына тэрилтэтэ Нам Таастааҕар Тураҥнаахха туттубут сайылыга киирэр. Ол гынан баран, тэрилтэ дириэктэрэ Александр Артемьев этэринэн, элэктэриичэстибэ ситимэ тардыллыахтааҕа, сааскы уу суолу алдьатан, тардылыктаммыт. Быйыл сайын барыта 1 329 саха сүөһүтүн, ол иһигэр 366 ынаҕы сайылыктар алаастарыгар мэччитиэхтэрэ. “Саха сүөһүтэ” СХТ билиҥҥитэ 4 сайылыктанна: Нам Тураҥнааҕар, Куорунай улууһугар Кылыска, Амма улууһугар Күллэгигэ уонна Ньурбаҕа Чкалов учаастагар. Олорго 600 саха сүөһүтэ сайылыыр, 170 ынах ыанар.

Ырыынак үйэтигэр олорор-үлэлиир ааттаах дьон кэлтэйдии бүддьүөт үбүгэр суоттанарбыт тутах. АПК-ы өйүүр пуондаттан 2022 с. сайылыктары тутууга анаан 5 %-наах 10 мөл. солкуобай көрүллүбүтүн санатар тоҕоостоох.

Улуустарынан тэҥнээн көрдөххө, саамай элбэх сайылык Уус Алдаҥҥа баар (44). Амма 39, Сунтаар 37, Хаҥалас 29, Чурапчы 25, Мэҥэ Хаҥалас 23 сайылыктаахтар. Ол гынан баран, сайылыкка тахсар сүөһү ахсаанынан Мэҥэ Хаҥалас уонна Амма бастыҥ көрдөрүүлээхтэр: 4 163-түү ынах сүөһүнү сайылатыахтара, о.и. мэҥэлэр 1 912, аммалар 1 780 ынаҕы ыахтара. Сунтаар – 3 803/1 943, Таатта 3 650/1 527, Чурапчы – 3 480/1 587, Ньурба – 2905/1100, Уус Алдан – 2 917/1 332, Бүлүү – 2 869/1 670, Хаҥалас 2 661/1 400, хотулартан Үөһээ Дьааҥы 364/158 көрдөрүүлээх уон иһигэр бааллар. Кэпэрээссийэ тиһигэ сайдыбыт Сунтаар улууһун сайылыктарыгар саамай элбэх ынах ыанар.

Сайылык күннэммит дьон быһыытынан өрө тэптэн-тэбиэһирэн үлэлиирбит эрэйиллэр. Дьиҥэр, “Сайылык – өлгөм үүт, эмис эт төрдө” диэн сэбиэскэй саҕанааҕы этии билиҥҥи ырыынак үйэтигэр саҥалыы тыыннанан, үлэ дьонун көҕүлүүр күүһэ сүдү буолуохтаах этэ. Үүт-эт оҥорон киллэрбит үбүҥ бэйэ туһатыгар үлэлиир. Онуоха төрүттэр бааллар: үүт тутуллар сыаната үрдэтиллэр, былааҥҥа ырааҕынан тиийбэтэр даҕаны, сайылыктары сөргүтүү, элэктэриичэстибэҕэ холбооһун ыытыллар. Онон түмүктээн эттэххэ, Стратегическай Ыйаахха ыйыллар соруктары – өрөспүүбүлүкэ бэйэтин үүтүнэн уонна үүт аһынан 61 бырыһыанын, этинэн уонна эт аһынан 30 бырыһыанын хааччынарын ситиһии сайылыктартан саҕалаан былаас бары таһымнарыгар өйү-санааны ууран, күүһү-кыаҕы түмэн үлэлээтэххэ, быһата, үлэҕэ-хамнаска сыһыаны тосту уларыттахха эрэ кыаллыаҕа дьэҥкэ.

Василий Никифоров 

Өссө ааҕыҥ:

Сылгыны иитии: быйыл сылгы базатын тутууга 3-түү мөлүйүөннээх көмөнү 19 хаһаайыстыба ылыа


Читайте нас в:

Сайылык күннээх сахалар үүппүт-эппит дэлэйэрэ үлэҕэ сыһыантан тутулуктаах

Бүгүн – Сайылык күнэ. Ил Дархан Айсен Николаев саха төрүт үгэһин чөл тутар, тыа хаһаайыстыбатын аһын-үөлүн дэлэтэр уонна тыа хаһаайыстыбатын үлэһитин суолтатын үрдэтэр туһуттан 2018 сыл сэтинньи 6 күнүнээҕи Ыйааҕынан хас сыл аайы ыам ыйын 22 күнүгэр бэлиэтэниллэр Сайылык күнүн олохтообута. Онон сайылыктаах ыаллар, хаһаайыстыбалар бүгүн бэһис төгүлүн күннүүллэр.

Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтигэр түмүллэр барыллааһын дааннайынан, быйыл сайын өрөспүүбүлүкэ 23 улууһугар уонна “Дьокуускай куорат” куораттааҕы уокурукка 41 428 төбө (былырыын былааннаммыттан 730, дьиҥ тахсыбыттан 2 091 төбөнөн аҕыйах) ынах сүөһүнү таһаарыахтара, ити иһигэр ыанньык сүөһү 26,5 бырыһыана хабыллыа. Сыыппара хараҕынан көрдөххө, 18 936 ынах (былырыын былааннаммыттан 100, дьиҥ тахсыбыттан 45 төбөнөн итэҕэс) сайылыкка ыаныаҕа.

Билигин үлэлиир туруктаах 348 сайылыктан (2022 с. – 355) 332 сайылык (339 баара) үүтү оҥорон таһаарыыга, 16 сайылык (оннунан хаалбыт) субан сүөһүнү төлөһүтүүгэ хайысхалаахтар. Үүккэ үлэлиир 332 сайылыктан мэхэньисээссийэлээҕэ, ол эбэтэр ыыр аппарааты туһанара – 255 (хамнаабатах), балартан 195 сайылык тэрээһиннээх хаһаайыстыбалар киэннэрэ.

Сопхуостар эстибиттэрин кэнниттэн сайылыктааһыҥҥа уонунан сылларга көрсүллэн кэлбит биир улахан кыһалҕа – элэктэриичэстибэнэн хааччыллыы. Билигин үлэлиир сайылыктартан уот ситимнээҕэ – 273 (13-нэн эбиллибит), дизель көмөтүнэн ыыра – 45, күн күүһүнэн 6, генераторынан (мотуорунан) 6 сайылыкка ыыллар. Оттон ыһыырынньыгынан эбэтэр чүмэчинэн олорооччута – 5 сайылык хаалбыт. Былырыын былыргылыы олохтоох-дьаһахтаах 23 сайылык баарыттан таһааран сирдэттэххэ, 18 сайылыкка сайдыы кэлбит курдук эрээри, дизель, мотуор уонна күн күүһүн туһанан ыыр сайылыктар ахсааннара халбаҥнаабатаҕын иһин, сайылык бүттүүн ахсаана 7-нэн көҕүрээбититтэн 5-һэ чуолкай кинилэр ирээттэрэ итиэннэ миэстэтигэр сыыппара ситэ хомуйуллубатах буолуон сөп.

Сайылыктарга барыта 1819 киһи (6-нан эбиллибит) үлэлии тахсыаҕа: ол иһиттэн 787 ыанньыксыт, 154 үүтү учуоттааччы, 202 сиэмэлээччи-тиэхиньик, 268 ньирэй көрөөччү, 408 бостуук. Маны таһынан төрөппүттэригэр илии-атах буолан көмөлөһөр сайылык оҕолоро баһаам буоллахтара.

Үгэс курдук, өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн оҥоһуллан тахсар үүт бүттүүн сыллааҕы кээмэйиттэн 60 бырыһыана сайыҥҥы мэччирэҥ ыйдарыгар ылыллар. Ил Дархан Айсен Николаев тыа хаһаайыстыбатын сайыннарыы стратегическай хайысхаларыгар туһуламмыт Ыйааҕар илии үлэтин чэпчэтэр уонна өрөспүүбүлүкэ олохтоохторун хаачыстыбалаах үүтүнэн, этинэн хааччыйар инниттэн 2024 сылга диэри сыл аайы20-лии мэхэньисээссийэлээх сайылыгы тутуу ороскуотун толуйарга судаарыстыба бүддьүөтүттэн үп көрөрүгэр бырабыыталыстыба иннигэр сорук (былаан)  туруорбута. Судаарыстыба өйөбүлүн маннык дьаһалын түмүгэр үүт баалабай ыама тэрээһиннээх хаһаайыстыбаларга 83 тыһ. туоннаттан 2023 сылга 87 тыһ. туоннаҕа диэри үрдэтиллэрэ, ынах сүөһү этин оҥоруу 9 тыһ. туоннаттан 11 тыһ. туоннаҕа диэри элбэтиллэрэ, субан сүөһүнү төлөһүтүүгэ сууккаҕа 350 кыраамтан 600 кыраамҥа диэри эбиллии ситиһиллиэхтээхтэр этэ.

Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин отчуотугар ыйылларынан, 2017 – 2019  сылларга 23 сайылыгы тутууга 74,2 мөл. солкуобай кээмэйдээх үп ыытыллыбыт. Сылларынан араардахха, 2017 с. 1 хаһаайыстыбаҕа 4 мөл., 2018 с. 5 хаһаайыстыбаҕа 17,5 мөл., 2019 с. 17 хаһаайыстыбаҕа 52,7 мөл. солкуобай бэриллибит. Кэлиҥҥи 17 сайылыктан үүт хайысхалааҕа – 12, төлөһүтүүгэ үлэлээччитэ – 5. Онтон 2020 уонна 2021 сылларга сайылыгы тутууга соххор солкуобай бүддьүөттэн көрүллүбэтэҕэ.

Арай, ааспыт сылга өрөспүүбүлүкэ бүддьүөтүттэн тыа хаһаайыстыбатын потребительскай кэпэрэтииптэрэ хотон, сайылык уонна хортуоппуйу, оҕуруот аһын уурар-харайар эбийиэги туттубут ороскуоттарын толуйууга 48,5 мөл. солкуобай көрүллэн, куонкурус ыытыллыбытыгар 2 сайылык ааспыта: Үөһээ Дьааҥыга “Полюс холода” ТХПК 3 мөл. солк., Нам улууһун Модут нэһилиэгэр үлэлиир “Саха” ТХПК 1,3 мөл. солк. кээмэйдээх субсидия үбүгэр тиксибиттэрэ. Манна тоһоҕолоон бэлиэтээтэххэ, куонкурус хамыыһыйатын көрүүтүгэр барыта 13 сайаапка киирбититтэн сайылыгы тутуу ороскуотун толуйуугаиккиэйэх эрэ бэриллибитэ иккиэн ааспыттара. Бу үөһэттэн үбүлээһин кэмчитин үрдүнэн миэстэтигэр хамсааһын көҕө суоҕун көрдөрөр.

Былырыыҥҥы ахсааҥҥа үсүһүнэн “Саха сүөһүтэ” хааһына тэрилтэтэ Нам Таастааҕар Тураҥнаахха туттубут сайылыга киирэр. Ол гынан баран, тэрилтэ дириэктэрэ Александр Артемьев этэринэн, элэктэриичэстибэ ситимэ тардыллыахтааҕа, сааскы уу суолу алдьатан, тардылыктаммыт. Быйыл сайын барыта 1 329 саха сүөһүтүн, ол иһигэр 366 ынаҕы сайылыктар алаастарыгар мэччитиэхтэрэ. “Саха сүөһүтэ” СХТ билиҥҥитэ 4 сайылыктанна: Нам Тураҥнааҕар, Куорунай улууһугар Кылыска, Амма улууһугар Күллэгигэ уонна Ньурбаҕа Чкалов учаастагар. Олорго 600 саха сүөһүтэ сайылыыр, 170 ынах ыанар.

Ырыынак үйэтигэр олорор-үлэлиир ааттаах дьон кэлтэйдии бүддьүөт үбүгэр суоттанарбыт тутах. АПК-ы өйүүр пуондаттан 2022 с. сайылыктары тутууга анаан 5 %-наах 10 мөл. солкуобай көрүллүбүтүн санатар тоҕоостоох.

Улуустарынан тэҥнээн көрдөххө, саамай элбэх сайылык Уус Алдаҥҥа баар (44). Амма 39, Сунтаар 37, Хаҥалас 29, Чурапчы 25, Мэҥэ Хаҥалас 23 сайылыктаахтар. Ол гынан баран, сайылыкка тахсар сүөһү ахсаанынан Мэҥэ Хаҥалас уонна Амма бастыҥ көрдөрүүлээхтэр: 4 163-түү ынах сүөһүнү сайылатыахтара, о.и. мэҥэлэр 1 912, аммалар 1 780 ынаҕы ыахтара. Сунтаар – 3 803/1 943, Таатта 3 650/1 527, Чурапчы – 3 480/1 587, Ньурба – 2905/1100, Уус Алдан – 2 917/1 332, Бүлүү – 2 869/1 670, Хаҥалас 2 661/1 400, хотулартан Үөһээ Дьааҥы 364/158 көрдөрүүлээх уон иһигэр бааллар. Кэпэрээссийэ тиһигэ сайдыбыт Сунтаар улууһун сайылыктарыгар саамай элбэх ынах ыанар.

Сайылык күннэммит дьон быһыытынан өрө тэптэн-тэбиэһирэн үлэлиирбит эрэйиллэр. Дьиҥэр, “Сайылык – өлгөм үүт, эмис эт төрдө” диэн сэбиэскэй саҕанааҕы этии билиҥҥи ырыынак үйэтигэр саҥалыы тыыннанан, үлэ дьонун көҕүлүүр күүһэ сүдү буолуохтаах этэ. Үүт-эт оҥорон киллэрбит үбүҥ бэйэ туһатыгар үлэлиир. Онуоха төрүттэр бааллар: үүт тутуллар сыаната үрдэтиллэр, былааҥҥа ырааҕынан тиийбэтэр даҕаны, сайылыктары сөргүтүү, элэктэриичэстибэҕэ холбооһун ыытыллар. Онон түмүктээн эттэххэ, Стратегическай Ыйаахха ыйыллар соруктары – өрөспүүбүлүкэ бэйэтин үүтүнэн уонна үүт аһынан 61 бырыһыанын, этинэн уонна эт аһынан 30 бырыһыанын хааччынарын ситиһии сайылыктартан саҕалаан былаас бары таһымнарыгар өйү-санааны ууран, күүһү-кыаҕы түмэн үлэлээтэххэ, быһата, үлэҕэ-хамнаска сыһыаны тосту уларыттахха эрэ кыаллыаҕа дьэҥкэ.

Василий Никифоров 

Өссө ааҕыҥ:

Сылгыны иитии: быйыл сылгы базатын тутууга 3-түү мөлүйүөннээх көмөнү 19 хаһаайыстыба ылыа



Читайте дальше

Юмор ЧП Спорт СВО Отдых Обо всём Мир Культ