Ордук тыа сиригэр бэйэ дьыалатын тэринэн, үлэлии-хамсыы сылдьар дьону хайгыы эрэ көрөҕүн. Бүгүн ааҕааччыларбар «Нарыйа килиэбэ, бурдугун аһа дуо?» диэн хайыы-үйэ бэйэтин оҥорон таһаарар бородууксуйатынан биир дойдулаахтарыгар үтүө өйдүбүлү үөскэппит урбаанньыт туһунан кэпсиэхпин баҕарабын.

Дьокуускайтан көһөн тахсан

Билигин тыа сириттэн кииҥҥэ көһүү, урбанизация үгэннээн турар кэмигэр, Дьокуускайтан төрөөбүт-үөскээбит дойдутугар, аҕаларын алааһыгар төннөн тахсан, үлэлии-хамсыы сылдьар дьон сэдэх да буоллар бааллар.

Икки оҕолоох экономист уонна сварщик идэлээх Нарыйа уонна Руслан Эверстовтар эдэр ыал киин куораттан ыал ийэтин дойдутугар Уус-Алдан улууһун Кэптэни бөһүөлэгэр көһөн тахсыбыттара. Бастаан утаа аҕаларыгар Валерий Николаевичка сүөһү уонна сылгы көрөрүгэр илии-атах, күүс-көмө буолбуттара.

Массыыналарын сиэртибэлээн туран

Эдэр ыал аҥаардас итинник эрэ олорору табыгаһа суоҕунан аахпыттара. Дьиэ кэргэн аҕа баһылыга Руслан Ефремович бэйэ дьыалатын тэриммит киһи диэн толкуйга түспүтэ. Онтон эдэр ыал килиэп уонна бурдук ас астааһынынан дьарыктанарга быһаарыммыттара.

Нарыйалаах Руслан чааһынай тэрилтэ тэринэр түбүгэр түспүттэрэ. Бэйэ дьыалатын тэринэргэ, саҕалыырга үгүөрү үп-харчы наада буолара кимиэхэ барытыгар өйдөнүллэр. Илии, атах гынан тардыстыбыт тимир көлөлөрүн атыылаабыттара. Ону таһынан кинилэргэ Лөгөй нэһилиэгин дьаһалтатын урукку баһылыга Марк Васильевич Местников күүс-көмө, өйөбүл буолбута. Ол курдук, дьаһалта үбүттэн-харчытыттан 100 тыһ. солк. тыыран биэрбитэ. Бэйэ дьыалатын тэринэн эрэр эдэр ыалга ити эмиэ улахан тирэх буолбута.

Алаадьы да астаабат кыысчаан

Нарыйа ыал буолуохпар диэри алаадьыны да сатаан астаабат, мааны кыыс этим диэн билигин күлэр. «Онно бурдук ас эгэлгэтин астыыр асчыт буолуон диэбиттэрэ улаханнык соһуйуом этэ. Ийэм ас астыырыгар чугаһаппат этэ. Ыал буолан баран ийэбиттэн алаадьы тиэстэтигэр сода кутабын дуо диэн ыйытан турардаахпын», — диэн кэпсиир урбаанньыт.

Россия уонна Италия оҥоһуга оһохтору атыыласпыттара. Соһуйуох иһин, Нарыйа маҥнайгы партия килиэбэ, батона уонна булочката олус диэн табыллыбыттара. Онтон эрэх-турах санаммыта. Ити 2017 сыл, алтынньы ый этэ.

Иккитэ маҕаһыын аһан көрбүттэрэ

Эверстовтар бурдук ас астааһынынан дьарыктаныахтарын иннинэ иккитэ маҕаһыын аһан үлэлэтэн көрбүттэрэ. Бастаан бородуукта атыылаабыттара. Онтон табаар, таҥас атыылыыр маҕаһыыны үлэлэтэн көрбүттэрэ.
Онон ити бэйэ дьыалатын тэринэ сылдьыбыттара, кулинарнай дьыалаларыгар эмиэ бигэ тирэх буолбута. Маҕаһыыҥҥа анаан туппут дьиэлэрин бэкээринэ оҥорбуттара. Онтулара иэнэ кыра буолан, бу сайын салҕаан биэрэн кэҥэппиттэрэ.

Ол өрөмүөн кэмигэр кэптэнилэр хайы-үйэ Нарыйа килиэбин уонна бурдугун аһын суохтаабыттара.

Баҕа баар буоллаҕына

Нарыйа Валерьевнаттан «бэйэ дьыалатын тэринэргэ саамай уустуга туох эбитий?» — диэн ыйыппытым. Онуоха кини:

— Бастатан туран, баҕа баар буолуохтаах. Баҕа баар буоллаҕына, киһи тугу барытын кыайар. Итини таһынан, кылаабынайа үлэҕин таптыаххын, сөбүлүөххүн наадалаах. Уонна, биллэн турар, бэйэ дьыалатын саҕалыырга үп-харчы боппуруоһа. Ас астааһын үлэтэ олус ыараханын билинэбин, — диэн хоруйдаабыта.

Кини ас астыырга күннээҕи настарыанньаҥ наһаа улахан оруоллааҕын туһунан этэр. «Ол иһин килиэппин уонна бурдук аспын астыырбар үөрэ-көтө сылдьабын. Дьарыкпын сөбүлээтим», — диэн кэпсиир.

Сайаапканан үлэлииллэр

— Уопсайынан килиэп бурдук хаачыстыбатын наһаа билэр эбит. Сорох бурдукка үллүбүт-баллыбыт наһаа үчүгэй, минньигэс килиэп буһан тахсар. Сороххо сымсах буолар. Билигин бурдукпутун Аллараа Бэстээхтэн уонна улуус кииниттэн Бороҕонтон таһынан олоробут, — диэн кэпсээнин салҕыыр Нарыйа Валерьевна.

Төһө килиэп уонна бурдук ас барарынан Кэптэни бөһүөлэгин маҕаһыына сайаапка түһэрэр эбит. Итини таһынан бастаан атахтарыгар турууларыгар килиэптэрин Тумул уонна Баатаҕай бөһүөлэктэригэр атыылыы сылдьыбыттаахтар. Кини: «Үп-харчы баара эбитэ буоллар бэкээринэбитин өссө кэҥэттиэх этибит», — диир.

Аһын арааһын элбэтэн

Билигин Нарыйа Валерьевна килиэби таһынан, эмиэ сайаапканан араас бурдук астарын: тортары, рулеттары, коржиктары эбии астыыр. Кэптэнилэр «бурдук ас атыыланар буолан, наһаа абыранныбыт» диэн этэллэр.
Онон Кэптэнигэ төрөөбүт күннэр уонна араас бырааһынньыктар Нарыйа торда, бурдук астара суох барбат буоллулар.

Нарыйа Валерьевна экономиһы таһынан иистэнньэҥ үөрэҕэр эмиэ үөрэммитэ. «Бэйэ дьыалатынан дьарыктаныахпыттыттан ылата ииспиттэн тохтоотум, иллэҥ бириэмэм да суох. Урукку өттүгэр уонтан тахса сүөһүлээх этибит. Биир да өрөбүлэ суох, үлэ буолара. Ол эрээри кэтэх хаһаайыстыбалаах буоллаххына, остуолун мэлдьи толору астаах-үөллээх буолар. Билигин сүөһүбүтүн дьоҥҥо көрдөрөбүт. Сүөһүнү таһынан сылгылаахпыт», — диэн кэпсиир.

Урбаанньыттар уоппускаларын ыллахтарына, бөһүөлэк олохтоохторо Эверстовтар килиэптэрин суохтаабытынан бараллара баар суол. Билигин кинилэр иэстэриттэн-күүстэриттэн босхолонон, Эверстовтар дьиэ кэргэн кыыстара Айгуль мас тардыһыытынан утумнаахтык дьарыктанар. Кыысчаан М.К. Аммосов аатынан Хотугулуу-Илиҥҥи федеральнай университекка үөрэнэр. Оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан, Айгуль улууһугар бэйэлэрин саастыылаахтарыгар иннин кимиэхэ да биэрбэт, күрэхтэһиилэргэ өрүү кыайыы көтөллөнөр. Уоллара Арсен көҥүл тустуунан, мас тардыһыытынан уонна национальнай многоборьенан дьарыктанар. Күрэхтэһиилэргэ мэлдьи ситиһиилээхтик кыттар.

Ааспыт 2022 сыл түмүгүнэн Уус-Алдан улууһун Лөгөй нэһилиэгин бастыҥнары ааттыыр түһүлгэтигэр Нарыйа уонна Руслан Эверстовтар «Дьону өҥөнөн хааччыйааччы бастыҥа» анал номинация хаһаайынынан буолбуттара.

* * *
Үлэни таптыыр, үлэни өрө тутар мэлдьи ытыктабылга сылдьаллар. Билигин Эверстовтар дьиэ кэргэттэрэ Кэптэни бөһүөлэгин биир сис ыалынан ааттаныахтарын ааттаналлар. Аҕаларын алааһыгар, төрөөбүт-үөскээбит дойдуларыгар тардыстар эдэр дьон баар буоллахтарына, тыабыт сирэ үүнэ-сайда туруо диэн эрэх-турах санаа арахсыбат.

Людмила НОГОВИЦЫНА