САХА СИРЭ. Муус устар 5 күнэ — ULUS.MEDIA. Быйыл Үлэ Дьоруойа Илья Спиридонов аатынан муниципальнай — унитарнай таба иитэр тэрилтэ кыстыгы хайдах туораан иһэрин билсээри, долганнар түөлбэлээн олорор Үрүҥ Хайа бөһүөлэктэригэр сылдьан дириэктэр Роман Дмитриевич Тупринныын сэһэргэстибит.

-Улууспутугар «Севернэй» совхоз тэриллибитэ 40 сылын туоларын истэ-билэ олороҕут. Үбүлүөйбүтүн муус устар 20-21 күннэригэр табаһыттар сүлүөттэригэр бэлиэтээри сылдьабыт. Урут үлэлээбит дьоммутугар, кырдьаҕастарбытыгар ыҥырыы суруктары суруйан ыыттыбыт. Красноярскайтан, Өлөөнтөн кэлэллэрэ биллэр, таба сүүрдүүлээх буолуо. Бу былыргыта ОДьКХ, уот ситимин барытын дьаһайан бөһүөлэги тутан олорбут тутаах тэрилтэ этэ. Онно холоотоххо, биһиги билигин таба эрэ иитиитинэн дьарыктанабыт. Билигин аҕыс ыстаадалаах олоробут, онтон сайыҥҥы кэмҥэ тохсус ыстааданы тэрийиэхпит. Үлэ билиҥҥитэ кэминэн бара турар, «Анаабыр алмаастара» хампаанньа көмөтүнэн уотурбаны, тууһу, тутуу матырыйаалын Архангельскайтан, Дьокуускайтан босхо тиэйтэрбиппит. Кыһалҕабыт диэн, Үрүҥ Хайабытыгар таба аһыыр мэччирэҥин сирэ бүттэ. Онон, билиҥҥи туругунан ахсаанын элбэтэр санаабыт суох. Уопсайынан ыллахха, Үрүҥ Хайаҕа эрэ таба иитиллэн хаалла, дьиҥэр урут Сааскылаахха эмиэ элбэх таба үөскүү сылдьыбыта биллэр.

Сааскылаах сиригэр улуус салалтата дьону түмэн ыстаада тэрийэрэ эбитэ буоллар, биһиги дьиэнэн-уотунан көмөлөһүө, таба да бэрсиэ этибит. Оччоҕо улуус табата икки бүк элбиэн сөп. Кылаабынайа, билиҥҥи үйэҕэ дьон дьарыктаах, үлэлээх буолара наада. Тоҕо, Сааскылаах ыстаадалара эстибитэй диэтэххэ, эр дьоно үрдүк хамнаһы батыһан «Анаабыр алмаастара» тэриллэригэр үлэлии, онтон сорохторо кыыл булдугар барбыттара. Алмаас кэнники хостонон суох буолуон сөп. Оттон табабытын бэриниилээхтик көрөн-истэн ииттэхпитинэ тутан хаалыахпыт. Таба иитиитэ күннэтэ киһиттэн үгүс сыраны-сылбаны эрэйэр, үбүн-харчытын өттүнэн ороскуоттаах даҕаны. Маныаха улууспут бүддьүөтүттэн бэрсэр, көмөлөһөр буолан олоробут.

Аҥардас өрөспүүбүлүкэбит бүддьүөтүттэн тиийиниэ суох этибит, онтун хамнаска эрэ тиийэр. Аны урут «Севернэй» совхоз эрдэҕинэ, урут үлэлээбит дириэктэрдэртэн ыйытабын ороскуоткут, батарыыгыт хайдах этэй диэн, маныаха кинилэр ол саҕана тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтиттэн көмө улахан этэ дииллэр. Билигин итэҕэйбэттэр, биһиги сэлээркэни бэйэбит атыылаһабыт, улууска сэлээркэни лиитэрэтин 110 солк. атыылыыллар. Механизатордар үлэлэрэ саас чох таһыыта, мас таһыыта таһаҕас кэлэриттэн тутулуктаахпыт. Сылга 50-60 туонна эти атыылыыбыт. Олохтоох дьоннор табаһыттар, тоҕо, биһиги бородууксуйабыт атыыга сыаната үрдээбэтий дииллэр, ону киһи барыта кыахтаах буолбат, кырдьаҕастар элбэхтэр уонна сиэрдээх сөптөөх сыананы бэйэбитигэр үөскэтээрибит диибин. Эдэр ыччат кэнники сыстан үлэлиир, тэҥнээн көрдөхпүнэ, арыгыны испэт чөл олохтооҕуҥ — табаһытыҥ эбит. Табалаах дьоннор бастайааннай миэстэтигэр үлэлээн хамнастара да үрдүк, улуус да дьаһалтатын, тэрилтэбит да өттүттэн көмө улахан оҥоһуллар.

Ааспыт олунньу ыйга Дьокуускайга Бырабыыталыстыба дьиэтигэр киирэ сылдьан, республикаҕа Үлэ сыла биллэриллибитинэн туундара зонатыгар Дьоруой табаһыппыт Илья Константинович Спиридонов аатын сөргүтэн судаарыстыбаннай бириэмийэ олохтуохха диэн санаабын биллэрдим. Табаһыттарга Арассыыйа Дьоруойугар тиийэ. Холобур, Василий Кладкин наҕараадата баара дии. Маны атын табаны иитэр хоту улуустар эмиэ сэргииллэр. Ил Дархаҥҥа сурук бэлэмнээн биэрбиппит. Санаан аастахпына, түөрт-биэс сыллааҕыта салалтаҕа үлэлээбит Егор Иннокентьеич Андросовы көрсүбүтүм.

Кини Анаабыр улууһа икки дьоруойданыахтаах этэ, ону мин сыыһабыттан дьоруойдамматаҕа диир. Ол ким этэй, диэн ыйытыыбар, эн аҕаҥ Туприн Дмитрий Константинович уопсай көрдөрүүтэ үчүгэй этэ, ону биир сылга табата ыалдьан бырыһыана кыччыы сылдьыбыта, ол иһин дөкүмүөнү ыыппатаҕым. Билиҥҥи үйэ санаатынан инникини көрбүтүм буоллар, харахпын быһа симэн баран ыытан кэбиһиэхтээх этим. Билигин байыаннай дьайыы буолла дии, дьон санаата араас буолуон сөп. Ону санаабытын түһэрбэккэ бигэтик иннибит хоту баран иһиэхпитин наада. Оннооҕор 90-ус сылларга хамнас да ылбат күчүмэҕэй түгэннэрбит бааллара дии. Хата, онно, хайдах алмааска барбатахпытый дии саныыгын. Ол курдук, улахан хамнас туһа диэн быстах санааҕа ылларбакка эрэ, тыа хаһаайыстыбата сайдарын туһугар үлэлииллэригэр уолаттарбар этиэм этэ.

Бу бөһүөлэкпит киһитэ барыта тыаҕа табаҕа үлэлээн-хамсаан ааспыттара. Дьиҥнээх кытаанах характердаах эрэ киһи тулуйар идэтэ, онтон чулууттан чулуулар тулуйан табаҕа иҥнэн, билигин чиэс-бочуот дьоно буоллулар. Утумнарын салҕаан убайдарын-эһэлэрин курдук үлэ сылыгар өрүкүнэйэн туран тахсыылаахтык үлэлиэхтэрин наада. Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин, улуус даҕаны таба салаатын сайыннарыыга туһуламмыт үчүгэй бырагыраамалара салҕанарыгар, өйөбүллээх буоларбытыгар эрэллээхпит.

Гуннара Ороһуунускайа