САХА СИРЭ. КУЛУН ТУТАР 30 КҮНЭ —  ULUS.MEDIA. Дьокуускай куоракка учуонайдар дьон доруобуйатыгар олус туһалаах сонун биопрепараттары айан таһаарбыттарын туһунан «Арчы» хаһыат ааспыт сыл бүтүүтэ сырдатан турар. Биирдэстэрэ — Уус Алдан улууһун Байаҕантай нэһилиэгиттэн төрүттээх, биологическай наука кандидата Константин Кривошапкин эбит, иккиһэ — “Дары Якутии” ХЭТ генеральнай директора Василий Борисов. Бу сырыыга ааҕааччылар көрдөһүүлэринэн Константин Кривошапкин бу үс ый иһигэр туох уларыйыы тахсыбытын сиһилии кэпсээтэ.

— Константин Константинович, ахсынньы ыйга биһиги хаһыаппытыгар эн интервьюҥ тахсыаҕыттан үгүс киһи миэхэ да, редакцияҕа да эрийэн эһиги оҥорон таһаарар биопрепараттаргытын ыйыталаһар, сэҥээрэр. Дьэ ол кэпсэтии кэнниттэн 3 ый ааста, туох уларыйыылар таҕыстылар?

— Эһиги хаһыаккытыгар мин интервьюм тахсыбытын кэнниттэн элбэх дьон биһиги оҥорон таһаарар биопрепараттарбытын ылан истэ, туһанна. Хас эмэ сүүһүнэн отзыв киирдэ. Дьон чахчы туһанан, доруобуйаларыгар, уопсай туруктарыгар уларыйыы тахсыбытын бэлиэтииллэр, санааларын үллэстэллэр, үөрэллэр.

Оннооҕор сүһүөххэ аналлаах биопрепараппыт сүһүөх уутун чөлүгэр түһэрэр күүстээх буолан, 16 сыл хаампатах киһи хааман, бары да соһуйдубут, үөрдүбүт.

Биһиги сырьебут аҕыйах уонна кыра кыамталаах буоламмыт, наһаа элбэҕи оҥорбоппут. Таһаарбыт биопрепараттарбыт былдьаһыгынан бүтэн иһэллэр. Сайаапка хомуйан, аҕыйах хонугунан ону тиксэрэн иһэргэ үлэлэһэбит, толорон иһэбит.

— Саһыл сыата диэн саҥа препарат баар буолбут. Бу туохха туһалыырый? Өссө ханнык саҥа препараттар таҕыстыларый?

— Былыр-былыргыттан саһыл сыатынан үгүс дьон туһанара. Биһиги эмтэниигэ бу умнуллан хаалбыт ньыманы төнүннэрэн, билигин биһигиттэн элбэх киһи саһыл сыатын ылан тутта олорор.

Итини таһынан, сөтөлгө, тыҥаҕа, сэлликкэ, ковид кэннэ тыҥаны чөлүгэр түһэрэр, өссө простатит, гайморит, цистит, иммунитеты бөҕөргөтөр күүстээх биопрепараттар таҕыстылар. Саҥа препараттары кыах баарынан оҥорон таһааран, тиксэрэн иһэбит.

Итини таһынан живой коллаген с унньуулой диэн дьон-сэргэ болҕомтотун таппыт биопрепарат күн сирин көрбүтэ. Бу ис-үөс, ноор ыарыыларыгар анаммыт препарат састаабыгар Саха сиригэр уу кытыытыгар үүнэр уунньуула – «сусак зонтичный” диэн эмтээх үүнээйи баар. Кини урут литератураҕа өссө «якутский хлеб” диэн биллэр этэ. Былыр биһиги өбүгэлэрбит бу үүнээйи силиһин бурдукка буккуйан, килиэп оҥостон сииллэр эбит.

— “Күн дэлэйэ” төрүт аһы пропагандалыыр телебырайыаккыт сонуннарыттан үллэстэ түһүөҥ дуу?

— Олунньу бүтэһигэр «Саха” НКИК “Күн дэлэйэ” диэн төрүт аһы пропагандалыыр телебырайыагынан Эдьигээн улууһугар командировкаҕа баран кэллибит. Эдьигээн кырдьаҕас олохтоохторун көрсөн, элбэҕи билэн-көрөн, олус интэриэһинэй устуулары оҥорон аҕаллыбыт. Бастакы биэриилэр номнуо көрөөччү дьүүлүгэр тахсыбыттара.
Таба этэ — диетическэй ас. Лабыкта аһылыктаах таба этиттэн бэлэмнэммит ас киһи доруобуйатыгар олус туһалаах. Тымыр, сүрэх, куртах үлэтигэр, иммунитет бөҕөргүүрүгэр көмөлөөҕө биллэр.

Олохтоох далбар хотуттар таба төбөтүттэн, балыктан араас элбэх бүлүүдэлэри астыылларын сэҥээрэ көрдүбүт. Итини таһынан, умнулла быһыытыйбыт, сыма, лыба уонна эбэҥкилии «аргыс” диэн ааттыыр ньымаларын кэпсээтилэр. Ол аата балыгы сытытан, аһытан туһаҕа таһаарыы кистэлэҥнэрин билэн, көрөн кэллибит.
Өссө хотугу норуоттар тугунан эмтэнэллэрин туһунан бэрт элбэх информацияны ыллыбыт. Олохтоох норуот бэйэбитигэр үүнэр эмтээх оту, үүнээйини сөпкө туһаҕа таһаарарын, эмп-томп да быһыытынан туттарын хайҕыы көрдүбүт. 1000-нан сылларга биһиги өбүгэлэрбититтэн кэлбит эмтэнии ньымаларын,ону дьоҥҥо-сэргэҕэ тириэрдии туһунан бэрт элбэҕи иһиттибит.

Эдьигээҥҥэ 90 саастарын ааспыт ытык кырдьаҕастар элбэхтэр эбит. Мин санаабар, уһун үйэлэнии, аһыыр аспытыттан улахан тутулуктаах. Эдьигээннэр айылҕа маанылаан бэрсибит натуральнай иҥэмтиэлээх аһынан аһыыр буоланнар, олохторо, үйэлэрэ уһуур, өйдөрө-санаалара мааны ытык кырдьаҕастары көрөн сөҕөн-махтайан төнүннүбүт.

Билиҥҥи эмп, таблетка үксэ химия. Ол аата бэйэтин кэнниттэн атын оргаҥҥа охсуута улахан. Биир органы эмтииллэр, иккис органы мөлтөтөллөр. Ону таһынан билигин подделка олус элбээтэ.

— Переработкалыыр сыах арыйар баҕалаах этигит? Онно туох хамсааһын баарый?

— Олоххо киллэрэрбит адьас кыра хаалла. Кэтэһэбит. Сүһүөххэ, уҥуохха, сүрэххэ, харах, тирии, ньиэрбэ систиэмэтигэр, артрит, артроз курдук ыарыылары профилактикалыыр олус туһалаах хотугу балыктар уҥуохтарыттан оҥоһуллар «Кальций-сигостины” үс сиринэн сүүрэ сылдьан оҥорор эбит буоллахпытына, соторунан сыахпыт үлэҕэ киирдэҕинэ, үлэбит хаамыыта биллэ түргэтиэхтээх уонна оҥорон таһаарар обьеммут улаатыаҕа.

— Эн кэтээн көрүүгүнэн билигин дьон ордук ханнык кыһалҕалаах уонна ордук ханнык биопрепаракка наадыйар эбитий?

— Сахабыт сирин тыйыс тымныытыттан эбитэ дуу, сүһүөх, уҥуох ыарыылаах киһи олус элбээбит. Элбэх минераллардаах, Омега 3, кальций, калий, цинк, медь, фосфор, В, А, Е, Д битэмииннэрдээх “Кальций-сигостин” биопрепараты иһэн туһаммыт дьону истэн, элбэх киһи дьэ итэҕэйдэ.

Аан дойдуну аймаабыт ковид ыарыы содула эмиэ улахан. Ол кэнниттэн, тыҥаларынан, тыынар органнарынан кыһалҕаны көрсүбүттэр эмиэ бааллар. Онон биһиги оҥорон таһаарар биопрепараттарбыт дьоммут-сэргэбит доруобуйалара чөлүгэр түһэригэр, туруктара тупсарыгар көмөлөһөрүттэн, үлэбит түмүгэ көстөрүттэн үөрэбит.

— Инники былааннартан кэпсии түһүөҥ дуу?

— Инникитин Сахабыт сирин эмтээх отун дьон-сэргэ киэҥ дьүүлүгэр эмп быһыытынан таһаарар былааннаахпын. Сыахпыт үлэҕэ киирэн, өссө киэҥ эйгэни хабан үлэлиэхпит.

Былаан элбэх. Саха сирин эмтээх үүнээйилэрин салгыы да туһанан, олоххо киллэрэн иһиэхпит. Манна кытай омугу холобурдуохпун баҕарабын. Бу норуот өбүгэлэриттэн илдьэ кэлбит эмтэнии ньымаларын тохтотон кэбиспэккэ, бэйэлэригэр үүнэр отторунан, кыылларынан, тааһынан, иннэнэн, массааһынан эмтэниини тутуһан олорор дьон. Кинилэр Европа медицинэтин билиммэттэр.

Кытай нэһилиэнньэтин ахсаана дойду үрдүнэн саамай элбэх. Кинилэр уһун үйэлээхтэр, доруобайдар. Кэнники сылларга улахан спортка кытайдар үрдүк көрдөрүүлээхтэрин бары бэлиэтии көрөр буолуохтааххыт. Мантан бу омук сөптөөх суолу тутуһан, доруобуйаларын көрүнэн олороллоро көстөр. Кытай омук Илиҥҥи медицинэни үөрэтэригэр оннооҕор универститеттар, научнай институттар үлэлииллэр. Ол курдук доруобуйаларыгар болҕомто уураллар. Биһиэхэ, Саха сиригэр, оннук суох.

Эдьигээҥҥэ сырыттахпытына, кырдьаҕастар эмтэнии наһаа үчүгэй ньымаларын кэпсээтилэр. Кинилэр тыыннаах балыгынан, балык хаанынан, балык хараҕынан о.д.а. балык эттиктэрэ — углевод, белок, жир киһиэхэ быдан үчүгэйдик иҥэрин уонна туһалааҕын быһааран, көрдөрөн биэрдилэр.

70-чалаах Эдьигээн олохтооҕо эмтээх отунан дьарыктанан, дьону эмтээх үүнээйинэн, отунан эмтэниигэ көҕүлүүр эбит. Тас көрүҥүнэн киниэхэ 50 сааһы биэриэххэ сөп. Ол курдук эдэр көрүҥнээх, сүүрэ-көтө сылдьар энергиялаах.

— Түмүккэ тугу этиэххин баҕараҕыный?

— Кэнники сылларга аспыт адьас айгыраата. Атыылаһан аһыыр аспытыгар, көтөргө, эккэ түргэнник ситэрин наадатыгар антибиотик, улаатар гормон туһаныллара биллэр. Оттон атыылаһар оҕуруоппут аһыгар гербицид, пестицид, инсектицид уонна диокцин курдук дьааттар баар буолуохтарын сөп. Бу барыта киһи доруобуйатыгар олус куһаҕаннык дьайар.

Билиҥҥи астар киһини уотар кутталлаахтар. Тоҕо диэтэххэ, састааптарыгар киһи аппетитын көтөҕөр амтаны уонна сыты тупсарар араас эбиликтэр туһаныллаллар. Бу барыта биһиги доруобуйабытыгар олус буортулаах.

Саха былыргы отоһуттара эмтииллэригэр үүнээйини, кыылы-сүөлү наһаа киэҥник туһаналлара. Ити мээнэҕэ буолбатах. Хас эмэ тыһыынчанан сылларга кэлбит уопут. Итини биһиги барытын умуннаран, симэлитэн, мэлитэн кэбистибит.

Саха норуота былыр-былыргыттан ферментативнай кухнянан аһыыр эбит. Сытыйбыт сыма, лыба, ахтыйбыт эттээх тайах, таба эттэрэ ферментацияны барбыт буолан, киһи оһоҕоһугар баар туһалаах бактериялары элбэтэллэр уонна чөлүгэр түһэрэллэр, иммунитеты күүһүрдэллэр.

Түмүкпэр, төрүт аспытыгар, дьарыкпытыгар төннөргө тоҕоостоох кэм кэлбитин мүччү тутумуоҕуҥ диэн ыҥырабын.

— Константин, интэриэһинэй кэпсээниҥ иһин баһыыба. Саҕалаабыт үлэҕит салгыы сайдан, үгүс дьон махталын ыла тураргытыгар баҕарабын!

Кэпсэттэ Екатерина Бястинова