Сылгыһыт үлэтэ табаһыттан, сүөсүһүттэн итэҕэһэ суох ыарахан…

Хаартыскаҕа "Бөртө" хаһаайыстыба сылгыһыттара

Хаартыскаҕа «Бөртө» хаһаайыстыба сылгыһыттара

САХА СИРЭ. Кулун тутар 23 күнэ — ULUS.MEDIA. Сылгыһыт күнүгэр аналлаах өрөспүүбүлүкэтээҕи тэрээһиҥҥэ кэлбит сылгыһыттар, үгэс курдук, наҕараада, хайҕал-махтал сурук тутан, салайааччылары уонна учуонайдары кытта мунньахтаан баран тарҕаһаллар. Аммаҕа ол үгэстэн туораабатылар.

Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Михаил Никифоров, Ил Түмэн тыа сиригэр уонна аграрнай бэлиитикэҕэ сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин, тыа хаһаайыстыбатын миниистирэ Александр Атласов сылгыһыттары идэлээх күннэринэн эҕэрдэлээтилэр. Сүбэ мунньаҕы тыа хаһаайыстыбатын миниистирин солбуйааччы Николай Афанасьев салайан ыытта.

Сылгыга бөдөҥ учуонай, тыа хаһаайыстыбатын билимин дуоктара Реворий Иванов сылгы ахсаанын кулун төрүөҕүн ылыы намыһаҕа таҥнары тардарын ыйар. Холобур, ааспыт сылга биэ 52,9 бырыһыана төрүөх биэрдэ, иллэрээ сылтан 0,6 %-нан түстэ. Реворий Васильевич сылгыһыттар төрүүр биэлэргэ ордук болҕойуохтаахтарын, сылгы мэччирэҥин күһүн хаар түһүөн иннинэ кэрийэн көрөн, кыһыҥҥы маршрут үчүгэйдик аттаран оҥоһуллуохтааҕын, биэ төрүөҕэр чыыбаҕа уонна минеральнай эбииликтэринэн аһатыы туһалаахтарын эттэ. Учуонай саныырынан, кулун төрүөҕүн ылыыны кырата 60 бырыһыаҥҥа тириэртэххэ, сылгы эбиллии өттүгэр хамныаҕа.

Саха сирин биллиилээх сылгыһыта, Өймөкөөн Томторугар 1991 с. Дьааҥы сылгытын үөрдээн иитиигэ бааһынай хаһаайыстыба тэринэн үлэтин саҕалаабыт, онтон кэҥээн-улаатан, кэпэрэтиипкэ кубулуйбут “Тоноор” хаһаайыстыба салайааччыта Николай Винокуров этиитин эдэр-эмэн сылгыһыттар мэлдьи сэҥээрэн истэллэр. Салалта даҕаны сыыска-буорга түһэрбэт. Николай Тимофеевич өр сыллаах үөрүйэҕэр олоҕуран, үлэ суруйбутун көмүскээн, 2012 с. тыа хаһаайыстыбатын билимин хандьыдаата буолбута.

Биһиэхэ, II Бороҕон нэһилиэгэр, сылгыбыт ахсаана сэбиэскэй саҕанааҕыттан 1,5 төгүл эбиллэн, 1800-тэн таҕыста. Ол иһигэр мин племенной хаһаайыстыбабар 394 сылгылаахпын, мантан биэтэ – 247 төбө.Атын кэм кэллэ. Сиир эккитин бэйэҕит булунуҥ диэтэхтэринэ, хантан ылаары гынаҕыт? Сылгыбытын дэлэтиэххэ. Биһиги улууспутугар оҥоһуллан тахсар эт 75,7 бырыһыана – сылгы этэ. Племеннойдар сылгы атыылыыбыт. Биисинэс курдук сайыннаран, бэйэбит харчы оҥоруохтаахпыт. Ол туһуттан күүскэ үлэлиэххэ!

Николай Винокуров үлэтин саҕалыырыгар 13 биэлээх этэ. Тэтимин мөлтөппөккө, сылтан сыл эбэн иһэр. Холобур, 2021 с. 365 сылгылаах (о.и. 238 биэлээх) этэ. Сыл аайы кулун төрүөҕүн ылыыны 80 бырыһыантан таһаарар. Ол иһин сылгытын ахсаана эбиллэ турар. Ити быыһыгар өссө атыылыыр. Учуонай этэринэн, төрүөх биэрэр сылгытын 26 бырыһыана үчүгэйтэн үчүгэй талыы биэлэр (бу көрдөрүү сопхуос саҕана 3% үһү).

Субсидияттан көҥөнөн, кэтэх сылгылаахтары аһара туораттыбыт. Сылгыбыт ахсаанын өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 210 тыһ. төбөҕө тириэрдэр соруктаахпытын толорбот туруктаахпыт, кэлиҥҥи сылларга 182-183 тыһ. икки ардыгар тэпсэҥниибит. Сир тиийбэтиттэн бааһынай хаһаайыстыба кыайан тэриммэккэ сылдьар 70-80 сылгылаах дьон бааллар. Кэтэххэ көмөлөстөххө, сылгыбыт ахсаана өрө көбөн тахсыах этэ”, – диир уопуттаах сылгыһыт.

Николай Тимофеевич этэрэ оруннаах: сылгы бүттүүн ахсааныттан 38,7 бырыһыана (70463 төбө) ыалларга турар. Кини эдэригэр таба иитэр хаһаайыстыбаҕа 8 сыл зоотехниктаабыт буолан, сылгыны көрөр-истэр табаттан итэҕэһэ суох ыарахан үлэ диэн ааҕар. “Дьиҥнээх сылгыһыттар аҕыйаатылар. Бу идэ суолтатын көтөҕөн, сылгыһыты табаһыт курдук хамнастыахха!” – диир учуонай-сылгыһыт. Сүбэ мунньах кыттыылаахтарыттан “Өлөөкө Күөллээҕи сылгы собуота” хааһына тэрилтэтин сылгыһыттара эрэ биэдэмэскэ чуолкайдык ыйыллар хамнаһы аахсаллар эбит. Дириэктэр Константин Винокуров этэринэн, сылгыһыт ортотунан 44 тыһ. солкуобайы ылар.

“Борохой” ТХПК бэрэссэдээтэлэ Афанасий Новиков (Нам, Салбаҥ): “Бу салааттан ыраах дьон сылгы көрүүтэ чэпчэки курдук саныыллар. Дьиҥэр, сүөһүнү иитииттэн итэҕэһэ суох, өссө ордук ыарахан үлэ. Хотон иһигэр турар ынаҕы ким баҕарар ыан сөп, оттон хас эмит көстөөх сиргэ баар сылгыны көрөөрү-аһатаары, тоҥ үүтээҥҥэ хоно сылдьан үлэлииргэ дэбигис киһи санаммат. Хоһуун, чэгиэн эрэ дьон кыайар үлэтэ. Кыһыннары-сайыннары аһаҕас халлаан анныгар сылдьан үлэлиигин. Ат айааһыыгын. Ол аайы оһоло-моһоло элбэх”, – диэн туран, сылгыны иитиигэ ылсан эрэр саҕалааччы пиэримэрдэри атарахсыппакка, сүөһү иитээччилэри кытта тэҥ граны биэрэргэ итиэннэ бөрө элбээн, сылгыга куттала улааппытынан сылгыһыт дьыл кэмиттэн тутулуга суох саатын илдьэ сылдьарын көҥүллүүргэ этиилэрдээх.

Сылгыһыттар өрөспүүбүлүкэтээҕи түмсүүлэрин салайааччыта Валерий Слепцов: “Ассоциация уон сыллааҕыта тэриллэригэр эппиппит барыта олоххо киирбититтэн астынабын. Арай, баччаҕа диэри сылгыһыт статуһа кыайан чуолкайдана илик. Табаһыт 25 сыл үлэлээтэҕинэ, биэнсийэҕэ тахсар. Иккиһинэн, сылгы ииттиэн баҕалаах хаһаайыстыба сир боппуруоһун бастакынан быһаарыахтаах. Сирдээх эрэ буоллаххына, сайдаҕын. Үсүһүнэн, Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин иһинэн биһигини, сылгыһыттары, кытта күннэтэ үлэлэһэр 1-2 исписэлииһи хамнастаан олордоругар министиэристибэттэн көрдөһөбүт”, – диэн туруорсууларын эр-биир ааттаталаата.

Нөмүгүтээҕи килиэп собуотун салайааччыта Вячеслав Нестеров 2 тыһ. тахса сылгылааҕын кэпсээн, сылгыһыттары сэргэхситтэ даҕаны, салыннарда даҕаны. Собуот иһинэн 2015 с. тэриллибит “Дьөһөгөй” хаһаайыстыба быйыл 2110 сылгыны, о.и. 917 биэни, кыстатан турар, оттууругар уонна тыа хаһаайыстыбатын култууратын ыһарыгар 15 тыһ. гектар бас билэр сирдээх, Италия тиэхиньикэтинэн толору сэбилэммит, тэрилтэ бэйэтин үбүгэр 11 сылгы базатын туттубут, быйыл 2 базаҕа гаас оттугу киллэриэхтээх. Кулун төрүөҕүн ылыы 80 бырыһыантан үрдүк. Билиҥҥитэ 264 племенной сылгылаах, аны 1846 төбөнү племеннойга көһөрөргө үлэ салгыы кимиилээхтик ыытыллар. Сылгыны иитиигэ 24 киһи үлэлиириттэн сылгыһыта – 10 киһи, 55 тыһ. солкуобай хамнастаахтар. Тырахтарыыс 75 тыһ. солкуобайы ылар эбит.

Вячеслав Анатольевич туох баар тутуутун уонна сылгы көрүүтүн ороскуотун 99 бырыһыанын бэйэтэ уйунарын, министиэристибэттэн 1% көмөлөһүннэрэрин, эһиилгиттэн эттэн астыыр кэмбинээти үлэлэтэн, өрөспүүбүлүкэҕэ оҥоһуллан тахсар сүөһү-сылгы этин бүтүннүү тутан астыаҕын тыа сылгыһыт уолаттара истэннэр, баттахтара турда быһыылаах. Мунааралларын барытын ыйыталастылар эрээри, “суох”, “кыаллыбат”, “табыллыбат” диэн тыллары дьүрү истибэтилэр.

Сылгыһыт күнүгэр Аммаҕа ыалдьыттаабыт улуустар дэлэгээссийэлэригэр баар соҕотох баһылык Никита Андреев В.А. Нестеровынан сирэйдээн, тыа сиригэр үлэлиир бөдөҥ тэрилтэлэр социальнай эппиэтинэстэрин өйдүүллэриттэн астынарын биллэрдэ уонна маннык улахан бырайыактарга судаарыстыбаттан 30 %-гар тиийэ көмөлөһөн, хапытааллаах уолаттары көҕүлүүр, өйүүр кэскиллээх буолуоҕун эттэ.

Никита Викторович Арассыыйа сылгыны иитиигэ научнай-чинчийэр институтун дириэктэрэ Александр Зайцев бэйэтинэн кэлэ сылдьарын туһанан, Дьокуускайга институт салаатын арыйарга туруоруста. Кини өссө “50-100 сылгылаах хаһаайыстыбалары үбүнэн өйөөн, кэҥииллэрин ситиһиэххэ” диэн этии киллэрдэ, “сылгы мэччирэҥэ” диэн өйдөбүл сокуоҥҥа киирэн эрэринэн, сылгыһыттар ыраах сытар өтөхсүйбүт сирдэри бас билиилэригэр ылан, сылгы баайы дэлэтэллэригэр баҕарда.

***

Сүбэ мунньахха, мэлдьи буоларыныы, этэ-тыына үөрүйэх учуонайдар, салайааччылар уонна хаһаайыстыба бас-көс дьоно кыттан, санааларын этиннилэр. Тыа сирин үлэһит дьоно аҕыйах саҥалаах буолааччылар. Ол сиэринэн сылгыһыттар эмиэ саҥата суох күлүккэ олорон хааллылар. “Саҥарбат – ол аата сөбүлэһэр” диэччилэр. Бу салааҕа, ассоциация салайааччыта Валерий Слепцов этэрин курдук, барыта этэҥҥэ диэн өйдүөххэ сөп. Оннук эрэ буоллун!

Василий Никифоров

Александр Стручков (Ил Дархан уонна бырабыыталыстыба пресс-сулууспата) хаартыскаҕа түһэриитэ.


Читайте нас в:

Сылгыһыт үлэтэ табаһыттан, сүөсүһүттэн итэҕэһэ суох ыарахан…

Хаартыскаҕа "Бөртө" хаһаайыстыба сылгыһыттара

Хаартыскаҕа "Бөртө" хаһаайыстыба сылгыһыттара

Хаартыскаҕа «Бөртө» хаһаайыстыба сылгыһыттара

САХА СИРЭ. Кулун тутар 23 күнэ — ULUS.MEDIA. Сылгыһыт күнүгэр аналлаах өрөспүүбүлүкэтээҕи тэрээһиҥҥэ кэлбит сылгыһыттар, үгэс курдук, наҕараада, хайҕал-махтал сурук тутан, салайааччылары уонна учуонайдары кытта мунньахтаан баран тарҕаһаллар. Аммаҕа ол үгэстэн туораабатылар.

Бырабыыталыстыба бэрэссэдээтэлин солбуйааччы Михаил Никифоров, Ил Түмэн тыа сиригэр уонна аграрнай бэлиитикэҕэ сис кэмитиэтин бэрэссэдээтэлэ Андрей Находкин, тыа хаһаайыстыбатын миниистирэ Александр Атласов сылгыһыттары идэлээх күннэринэн эҕэрдэлээтилэр. Сүбэ мунньаҕы тыа хаһаайыстыбатын миниистирин солбуйааччы Николай Афанасьев салайан ыытта.

Сылгыга бөдөҥ учуонай, тыа хаһаайыстыбатын билимин дуоктара Реворий Иванов сылгы ахсаанын кулун төрүөҕүн ылыы намыһаҕа таҥнары тардарын ыйар. Холобур, ааспыт сылга биэ 52,9 бырыһыана төрүөх биэрдэ, иллэрээ сылтан 0,6 %-нан түстэ. Реворий Васильевич сылгыһыттар төрүүр биэлэргэ ордук болҕойуохтаахтарын, сылгы мэччирэҥин күһүн хаар түһүөн иннинэ кэрийэн көрөн, кыһыҥҥы маршрут үчүгэйдик аттаран оҥоһуллуохтааҕын, биэ төрүөҕэр чыыбаҕа уонна минеральнай эбииликтэринэн аһатыы туһалаахтарын эттэ. Учуонай саныырынан, кулун төрүөҕүн ылыыны кырата 60 бырыһыаҥҥа тириэртэххэ, сылгы эбиллии өттүгэр хамныаҕа.

Саха сирин биллиилээх сылгыһыта, Өймөкөөн Томторугар 1991 с. Дьааҥы сылгытын үөрдээн иитиигэ бааһынай хаһаайыстыба тэринэн үлэтин саҕалаабыт, онтон кэҥээн-улаатан, кэпэрэтиипкэ кубулуйбут “Тоноор” хаһаайыстыба салайааччыта Николай Винокуров этиитин эдэр-эмэн сылгыһыттар мэлдьи сэҥээрэн истэллэр. Салалта даҕаны сыыска-буорга түһэрбэт. Николай Тимофеевич өр сыллаах үөрүйэҕэр олоҕуран, үлэ суруйбутун көмүскээн, 2012 с. тыа хаһаайыстыбатын билимин хандьыдаата буолбута.

Биһиэхэ, II Бороҕон нэһилиэгэр, сылгыбыт ахсаана сэбиэскэй саҕанааҕыттан 1,5 төгүл эбиллэн, 1800-тэн таҕыста. Ол иһигэр мин племенной хаһаайыстыбабар 394 сылгылаахпын, мантан биэтэ – 247 төбө.Атын кэм кэллэ. Сиир эккитин бэйэҕит булунуҥ диэтэхтэринэ, хантан ылаары гынаҕыт? Сылгыбытын дэлэтиэххэ. Биһиги улууспутугар оҥоһуллан тахсар эт 75,7 бырыһыана – сылгы этэ. Племеннойдар сылгы атыылыыбыт. Биисинэс курдук сайыннаран, бэйэбит харчы оҥоруохтаахпыт. Ол туһуттан күүскэ үлэлиэххэ!

Николай Винокуров үлэтин саҕалыырыгар 13 биэлээх этэ. Тэтимин мөлтөппөккө, сылтан сыл эбэн иһэр. Холобур, 2021 с. 365 сылгылаах (о.и. 238 биэлээх) этэ. Сыл аайы кулун төрүөҕүн ылыыны 80 бырыһыантан таһаарар. Ол иһин сылгытын ахсаана эбиллэ турар. Ити быыһыгар өссө атыылыыр. Учуонай этэринэн, төрүөх биэрэр сылгытын 26 бырыһыана үчүгэйтэн үчүгэй талыы биэлэр (бу көрдөрүү сопхуос саҕана 3% үһү).

Субсидияттан көҥөнөн, кэтэх сылгылаахтары аһара туораттыбыт. Сылгыбыт ахсаанын өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 210 тыһ. төбөҕө тириэрдэр соруктаахпытын толорбот туруктаахпыт, кэлиҥҥи сылларга 182-183 тыһ. икки ардыгар тэпсэҥниибит. Сир тиийбэтиттэн бааһынай хаһаайыстыба кыайан тэриммэккэ сылдьар 70-80 сылгылаах дьон бааллар. Кэтэххэ көмөлөстөххө, сылгыбыт ахсаана өрө көбөн тахсыах этэ”, – диир уопуттаах сылгыһыт.

Николай Тимофеевич этэрэ оруннаах: сылгы бүттүүн ахсааныттан 38,7 бырыһыана (70463 төбө) ыалларга турар. Кини эдэригэр таба иитэр хаһаайыстыбаҕа 8 сыл зоотехниктаабыт буолан, сылгыны көрөр-истэр табаттан итэҕэһэ суох ыарахан үлэ диэн ааҕар. “Дьиҥнээх сылгыһыттар аҕыйаатылар. Бу идэ суолтатын көтөҕөн, сылгыһыты табаһыт курдук хамнастыахха!” – диир учуонай-сылгыһыт. Сүбэ мунньах кыттыылаахтарыттан “Өлөөкө Күөллээҕи сылгы собуота” хааһына тэрилтэтин сылгыһыттара эрэ биэдэмэскэ чуолкайдык ыйыллар хамнаһы аахсаллар эбит. Дириэктэр Константин Винокуров этэринэн, сылгыһыт ортотунан 44 тыһ. солкуобайы ылар.

“Борохой” ТХПК бэрэссэдээтэлэ Афанасий Новиков (Нам, Салбаҥ): “Бу салааттан ыраах дьон сылгы көрүүтэ чэпчэки курдук саныыллар. Дьиҥэр, сүөһүнү иитииттэн итэҕэһэ суох, өссө ордук ыарахан үлэ. Хотон иһигэр турар ынаҕы ким баҕарар ыан сөп, оттон хас эмит көстөөх сиргэ баар сылгыны көрөөрү-аһатаары, тоҥ үүтээҥҥэ хоно сылдьан үлэлииргэ дэбигис киһи санаммат. Хоһуун, чэгиэн эрэ дьон кыайар үлэтэ. Кыһыннары-сайыннары аһаҕас халлаан анныгар сылдьан үлэлиигин. Ат айааһыыгын. Ол аайы оһоло-моһоло элбэх”, – диэн туран, сылгыны иитиигэ ылсан эрэр саҕалааччы пиэримэрдэри атарахсыппакка, сүөһү иитээччилэри кытта тэҥ граны биэрэргэ итиэннэ бөрө элбээн, сылгыга куттала улааппытынан сылгыһыт дьыл кэмиттэн тутулуга суох саатын илдьэ сылдьарын көҥүллүүргэ этиилэрдээх.

Сылгыһыттар өрөспүүбүлүкэтээҕи түмсүүлэрин салайааччыта Валерий Слепцов: “Ассоциация уон сыллааҕыта тэриллэригэр эппиппит барыта олоххо киирбититтэн астынабын. Арай, баччаҕа диэри сылгыһыт статуһа кыайан чуолкайдана илик. Табаһыт 25 сыл үлэлээтэҕинэ, биэнсийэҕэ тахсар. Иккиһинэн, сылгы ииттиэн баҕалаах хаһаайыстыба сир боппуруоһун бастакынан быһаарыахтаах. Сирдээх эрэ буоллаххына, сайдаҕын. Үсүһүнэн, Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин иһинэн биһигини, сылгыһыттары, кытта күннэтэ үлэлэһэр 1-2 исписэлииһи хамнастаан олордоругар министиэристибэттэн көрдөһөбүт”, – диэн туруорсууларын эр-биир ааттаталаата.

Нөмүгүтээҕи килиэп собуотун салайааччыта Вячеслав Нестеров 2 тыһ. тахса сылгылааҕын кэпсээн, сылгыһыттары сэргэхситтэ даҕаны, салыннарда даҕаны. Собуот иһинэн 2015 с. тэриллибит “Дьөһөгөй” хаһаайыстыба быйыл 2110 сылгыны, о.и. 917 биэни, кыстатан турар, оттууругар уонна тыа хаһаайыстыбатын култууратын ыһарыгар 15 тыһ. гектар бас билэр сирдээх, Италия тиэхиньикэтинэн толору сэбилэммит, тэрилтэ бэйэтин үбүгэр 11 сылгы базатын туттубут, быйыл 2 базаҕа гаас оттугу киллэриэхтээх. Кулун төрүөҕүн ылыы 80 бырыһыантан үрдүк. Билиҥҥитэ 264 племенной сылгылаах, аны 1846 төбөнү племеннойга көһөрөргө үлэ салгыы кимиилээхтик ыытыллар. Сылгыны иитиигэ 24 киһи үлэлиириттэн сылгыһыта – 10 киһи, 55 тыһ. солкуобай хамнастаахтар. Тырахтарыыс 75 тыһ. солкуобайы ылар эбит.

Вячеслав Анатольевич туох баар тутуутун уонна сылгы көрүүтүн ороскуотун 99 бырыһыанын бэйэтэ уйунарын, министиэристибэттэн 1% көмөлөһүннэрэрин, эһиилгиттэн эттэн астыыр кэмбинээти үлэлэтэн, өрөспүүбүлүкэҕэ оҥоһуллан тахсар сүөһү-сылгы этин бүтүннүү тутан астыаҕын тыа сылгыһыт уолаттара истэннэр, баттахтара турда быһыылаах. Мунааралларын барытын ыйыталастылар эрээри, “суох”, “кыаллыбат”, “табыллыбат” диэн тыллары дьүрү истибэтилэр.

Сылгыһыт күнүгэр Аммаҕа ыалдьыттаабыт улуустар дэлэгээссийэлэригэр баар соҕотох баһылык Никита Андреев В.А. Нестеровынан сирэйдээн, тыа сиригэр үлэлиир бөдөҥ тэрилтэлэр социальнай эппиэтинэстэрин өйдүүллэриттэн астынарын биллэрдэ уонна маннык улахан бырайыактарга судаарыстыбаттан 30 %-гар тиийэ көмөлөһөн, хапытааллаах уолаттары көҕүлүүр, өйүүр кэскиллээх буолуоҕун эттэ.

Никита Викторович Арассыыйа сылгыны иитиигэ научнай-чинчийэр институтун дириэктэрэ Александр Зайцев бэйэтинэн кэлэ сылдьарын туһанан, Дьокуускайга институт салаатын арыйарга туруоруста. Кини өссө “50-100 сылгылаах хаһаайыстыбалары үбүнэн өйөөн, кэҥииллэрин ситиһиэххэ” диэн этии киллэрдэ, “сылгы мэччирэҥэ” диэн өйдөбүл сокуоҥҥа киирэн эрэринэн, сылгыһыттар ыраах сытар өтөхсүйбүт сирдэри бас билиилэригэр ылан, сылгы баайы дэлэтэллэригэр баҕарда.

***

Сүбэ мунньахха, мэлдьи буоларыныы, этэ-тыына үөрүйэх учуонайдар, салайааччылар уонна хаһаайыстыба бас-көс дьоно кыттан, санааларын этиннилэр. Тыа сирин үлэһит дьоно аҕыйах саҥалаах буолааччылар. Ол сиэринэн сылгыһыттар эмиэ саҥата суох күлүккэ олорон хааллылар. “Саҥарбат – ол аата сөбүлэһэр” диэччилэр. Бу салааҕа, ассоциация салайааччыта Валерий Слепцов этэрин курдук, барыта этэҥҥэ диэн өйдүөххэ сөп. Оннук эрэ буоллун!

Василий Никифоров

Александр Стручков (Ил Дархан уонна бырабыыталыстыба пресс-сулууспата) хаартыскаҕа түһэриитэ.



Читайте дальше

Юмор ЧП Спорт СВО Отдых Обо всём Мир Культ