Ытык дьоммут: саха алааһын туругурдубут ырыаһыппыт

«Үчүгэй ырыа элбэх, уһуллуччута аҕыйах» диэн этэн турардаах Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай артыыһа Анастасия Варламова. Кини аҥаардас «Аҕам алааһа» диэн ырыатынан аатырыан аатырыа этэ.

Алаас төрөөбүт-үөскээбит дойдубут биир ураты көстүүтүнэн буолар. Аан дойдуга ханна даҕаны айгыр-силик айылҕабыт айан-чочуйан таһаарбыт маннык көстүүтэ суох. Соторутааҥҥа диэри чоҥолох-чоҥолох алаастарынан олорбут саха киһитигэр, төрөөбүт түөлбэтэ, алаас олус чугас истиҥ иэйиини үөскэтиэн үөскэтэр. Аны, этэргэ дылы, арыы аллар алаастарбытыгар, хоргун хойдор хонууларбытыгар мэччийбит сүөһүлэрбит уонна сылгыларбыт эттэрэ-астара туохха да тэҥнэммэт иҥэмтиэлэрэ, минньигэстэрэ сыттахтара.

«Мин санаабар, алаас — бу саха киһитин хорук тымыра, тэбэр сүрэҕин тэтимэ, бу — биһиэхэ түҥ былыргыттан кэлбит, биһиги күлүүспүт, кэскилбит!» — диэн этэн турардаах ытык киһибит Анастасия Варламова.

Кини 2023 сыл кулун тутар 23 күнүгэр төрөөбүтэ 75 сылын туолуо. Мантан аллараа айылҕа бу ураты көстүүтүн, оҥоһуутун, алааспытыгар ураты философияны үөскэппит, туругурдубут ытыктыыр мелодиспыт, ырыаһыппыт туһунан кылгастык  ахтан ааһыам.

Саамайтан саамайдара

Дьон өйүгэр-санаатыгар хатанан хаалар ырыа аҕыйах. Ырыа айбыт киһи баарыгар, ырыа ылланар. Оттон суох буоллахтарына, саамайтан саамайдара, сиидэлэнэн-сиидэлэнэн хаалаллар. Ити ырыалар классика буолаллар. Аны, ити ырыалары мэнээк киһи кыайан ыллаабат. Идэтигэр бэлэмнээх улахан ырыаһыттар эрэ кыайа тутан толороллор. Ырыа сайдыыта диэн дьикти буолар эбит,  — диэн Анастасия Николаевна кэпсээн турардаах.

Билигин кэлэн толкуйдаатахха, чахчыта оннук эбит. Ытыктыыр киһибит Анастасия Варламова «Аҕатын алааһын» көннөрү бырааһынньыктарга ылланар эрээри, үрдүк сыанаттан ырыаһыт Анатолий Бурнашев эрэ кыайа тутан ыллыырын билэбин.

Эдьиий Настаа Дьокуускайга көһөн киирээт, бастакынан чугастык билсибит, доҕордоспут дьоммуттан биирдэстэринэн буолар. Дьиэтигэр-уотугар мэлдьи сылдьарым. Ыарахан ыарыыга ылларан, балыыһаҕа сыттаҕына, сөп буола-буола көрсө тиийэрим.

Кини санаата күүһүттэн, олоххо дьулууруттан сөҕөрбүт эрэ. Балыыһаҕа тиийдэхпитинэ, кини биһиги санаабытын өрө көтөҕөрө, ырааһы-сырдыгы ыралыыра. Итинник ыарахан ыарыыга ыалдьа сытан, төрөөбүт норуотун туһугар араас идеялары этэрэ, ырыалары айара.

2006 сыллаахха атырдьах ыйын 13 күнүгэр, субуота күн эдьиийбэр Настааҕа медицинскэй кииҥҥэ эмиэ көрсө тиийбиппэр, «оо, оҕом кэллэ» диэн наһаа үөрэ көрсүбүтэ. Онно тиһэх көрсүһүүм буоларын, хантан сэрэйиэмий? Балтын Фекланы дьаһайан, чэй куттарбыта. Чэйдээн бүппүтүм кэнниттэн, аттыгар ороҥҥо олордон, соҕуруу дойду отонун, черешняны сиэбиппит.

Онно кини: «Гемодиализ отделениетын үлэһиттэригэр махтанан, дьоммун (артыыстары этэр) мунньан кэнсиэр көрдөрүөхпүн баҕарабын. Балтым эн тэрийээр. Кинигэ таһаартарыам этэ. Эн эрэдээксийэлиэн», — диэбитэ. Кэриэһин этээхтээбит эбит.

Ырыаһыт Раиса Захарованы көрсүөн, көрүөн олус баҕарарын туһунан эппитэ. Раиса Яковлевнаҕа эдьиий илдьитин тириэрдибитим. Нөҥүө күнүгэр тиийэн көрсүбүт этэ. Бэнидиэнньиккэ эдьиий Настаа, хомойуох иһин, реанимация отделениетыгар киирбитэ. Атырдьах ыйын 16 күнүгэр биллэр мелодиспыт, ырыаһыппыт, ытыктыыр киһибит сырдык тыына быстыбыта.

«Киһи кимэ-туга тиһэх суолугар атаарыыга биллэр» диэн мээнэҕэ эппэттэр. Өйдүүргүт буолуо, эдьиий Настааны тиһэх суолугар атаарар күҥҥэ А.Е.Кулаковскай аатынан култуура дыбарыаһыгар Дьокуускай куорат олохтоохторо халҕаһалыы анньан кэлбиттэрин.

Дьон кырыы-кырыытынан симсэн, улахан саалаҕа нэһиилэ баппыттара. Ити биллэр-көстөр ырыа айааччыбытыгар, бөлүһүөктүү дириҥ өйдөөх-санаалаах киһибитигэр дириҥ ытыктабыл, сүгүрүйүү бэлиэтэ этэ дии саныыбын. Эдьиий Настаа илин кэбиһэрин кэтэн, олохтон астыммыт курдук холку баҕайытык сытара.

Эдьиийбитин тиһэх суолугар атааран бараммыт, бэһиэ буоламмыт кини дьиэтигэр хоммуппут.

Ытыктыыр киһим кэриэһин толороммун, балаҕан ыйыгар Марина Попованы, Галина Шахурдинаны, Степан Васильевы, Раиса Захарованы, Раиса Крылованы уонна Анатолий Бурнашеву мунньаммын үрүҥ халааттаах аанньалларга уонна ыарыһахтарга анаан кэнсиэр тэрийбитим. Кэнсиэри «Саха-Виктория» араадьыйа ыытааччыта Екатерина Гаврильева салайан ыыппытта. Дьиктитэ баар, ити кэнсиэр буолар күнүгэр Анатолий Бурнашев «Аҕам алааһа» ырыа фонограмматын саҥа оҥотторбута уонна эдьиий Настааны өр кэм устата эмтээбит-томтообут эмчиттэргэ аан бастаан толорбута. Үөһэ этэн аһарбытым курдук, бу ырыаны сыанаттан Анатолий эрэ кыайа-хото тутан, ыллыыр.

Сурукка тиһиллэ илик түгэннэр

Анастасия Николаевна «Этигэн хомус» ырыа күрэҕин гала-кэнсиэригэр ыҥыран сырытыннарбыта. Оччолорго кинини ыар ыарыы ытарчалыы ылан эрэр кэмэ этэ. Опера уонна балет театрын иккис этээһигэр сынньана-сынньана нэһиилэ тахсаахтаабыта. Манна киниэхэ анал номинация туттарбыттара.

Ол сайын эдьиийдээхпэр даачаҕа бара сылдьыбыппыт. Онно таһырдьа олорон: «Балтым биир эмэ элбэх саҥата-иҥэтэ суох дьахтарда булан биэр эрэ, дьиэбин хомуйтарыам этэ. Фэншуйданнахпына, баҕар үтүөрүөм», — диэбитэ. Биир дьүөгэбинэн Анастасия Николаевна дьиэтин-уотун хомуйтарбытым. Иккиэн наһаа тапсыбыттар этэ. Дьиэтин хомуйтараат, тута балыыһаҕа киирбитэ. Киһи күн сириттэн букатыннаахтык арахсарыгар барытын хомунан-иминэн барар дииллэрэ, кырдьык.

Балыыһаҕа киириэн иннинээҕи күн Настааҕа дьиэтигэр тиийэ сылдьыбытым. «Анализтарбын туттараат, тута тахсыаҕым. Эмтэн наһаа сылайдым», — диэхтээбитэ. Хомойуох иһин, оннук буолбатаҕа.

«Олох сүмэтэ» диэн кинигэм тахсыбытыгар наһаа үөрбүтэ. Өссө балыыһаҕа сытан эрэ атыылаан биэрэн көмөлөспүтэ. Диализ аппараатын туруорсар «Саха сирэ» хаһыакка ыстатыйа суруйтаттарбыта. Олохтон барыан эрэ иннинэ «Кыым» хаһыакка эмиэ ыстатыйа суруйтаттарбыта. «Алгыстаах тыллаах суруналыыскын, эн суруйбут дьонуҥ өрө тахсаллар», — диирэ. Оччолорго эдэр буоламмын, ол этиитин аахайбатаҕым, кулгааҕым таһынан истэн кэбиһэрим. Онтон кэлин эргитэ санаатахпына, ити этиитэ оруннаах эбит.

Эдьиий Настаа ырыаһыт, мелодист, тэрийээччи уонна бөлөһүөк эрэ буолбатах этэ. Өтө көрөр дьоҕурдааҕа. Бу эмиэ хаһан да сурукка тиһиллэ  илик түгэни күндү ааҕааччыларбар сырдатыам.

Үгүстэр билэргит буолуо, тапталлаах ырыаһыппыт ыар күннэригэр Зоя Егоровна уонна Федот Семенович Тумусовтар күүс-көмө, өйөбүл буолбуттарын. Эмиэ медицинскэй кииҥҥэ Анастасия Николаевнаы көрсө тиийбиппэр: «Люда, Сөдүөт Тумууһап федеральнайтан өрө тахсыаҕа, көрөөр да, истээр», — диэбитэ. Анастасия Николаевна улаханнык ыалдьан өтө көрөр дьоҕура өссө ордук аһыллыбыт этэ.

Кистэл буолбатах, оччолорго Федот Тумусов өрөспүүбүлүкэ Президенин быыбарыгар кыайтаран, үтүрүм-хатырым тутулла, үлэтэ суох сылдьар кэмэ этэ. Этэргэ дылы, федеральнайдааҕар буолуох, манна да үлэ буларыгар уустук балаһыанньалааҕа. Онон ити этиитин улаханнык аахайбакка, истэн эрэ кэбисптим.

Сыллар-хонуктар ааспыттарын кэннэ, эдьиий Настаа ол өтө көрүүтэ дьиҥ-чахчы буолан таҕыста. Бары билэрбит курдук, Федот Семенович төрдүс төгүлүн Госдумаҕа депутатынан талыллан, үлэлии-хамсыы сылдьар. Анастасия Николаевна олус түүллээҕэ.

Үөһэ этэн аһарбытым курдук, кэриэһин кинигэтин эрэдээксийэлиирбэр эппитэ. Өрүү буоларын курдук, ылсыбакка балачча сылдьыбытым. Эдьиийим түүлбэр киирбитэ. Түүлбүн Федот Тумусовтаахха кэпсээбиппэр, дьэ кинигэҕэ ылсыбыппыт. Суруналыыһынан үлэлиирим тухары син элбэх кинигэни оҥордум, эрэдээксийэлээтим. Анастасия Варламова кинигэтин курдук чэпчэкитик уонна хаачыстыбалаахтык тахсыбыт, бэчээттэммит кинигэни өйдөөбөппүн. Арай кинигэ аатын толкуйдуурга төбөбүтүн элбэхтик сынньыбыппыт. Ол толкуйугар сырыттахпына, ким эрэ этэрин курдук, кулгаахпар «алаас» диэн тыл иһиллибитэ. Онон кинигэбит «Саха алааһын иэйэхситэ» диэн ааттаммыта.

Эдьиий Настаа төһө да хоту нууччалыы үөрэннэр, бэйэтин күүстээх баҕатынан төрөөбүт тылын үөрэппитэ. Үөрэппитэ эрэ буолбатах, баһылаабыта. Ити түмүгэр элбэх ырыалары көтүтэн таһаарбыта. Норуот тапталын иҥэриммит эдьиий Марыына туһунан суруйан, кинигэ оҥорон үйэтэппитэ. Бу кинигэтин суруйарыгар төлөпүөнүнэн да, дьиэтигэр да ыҥыран мэлдьи сүбэлэһэрэ. Кинигэ сүрэхтэниитигэр ыҥыран сырытаннарбыта.

Тиһэх үбүлүөйүн бэлиэтииригэр ыҥырбыта. Хомойуох иһин, ийэм күн сириттэн күрэнэн кыайан сылдьыбатаҕым.

* * *

Эдьиий Настаа күн сириттэн суох буолбута биир сылыгар ыллам ырыаҕа хоһуйуллубут, дьон-сэргэ уоһуттан түспэт Лэбийэ алааһыгар сылдьан турардаахпын. Сылдьыбыт эрэ киһи кута-сүрэ тохтуур айылҕа маанылаан айбыт миэстэтэ этэ. Алааска үктэнээти кытта, кулгааххар «Аҕам алааһа» ырыа кутулларга дылы буолбута.

Поэт, композитор, ырыаһыт, критик Виталий Власов «Аҕам алааһа» ырыа туһунан:

«Аҕам алааһа» диэн ырыа күүһэ туохханый? Настаа саха сиэрин-туомун, үгэһин, итэҕэлин билбэтэ буоллар, «Аҕам алааһа» диэн ырыатын сатаан айыа суоҕа этэ. Кини бу суолталаах үлэтэ улахан храмы туппукка тэҥнээх, — диэн сыаналаан турардаах.

Лэбийэ алааска хаар маҥан, кинигэ лииһин курдук арыллыбыт мраморга «Аҕам алааһа» ырыа тыллара туруоруллубута. Ити ырыа тыллардаах мрамор өр сыллар усталара тапталлаах ырыаһыппыт, ырыа айааччыбыт аатын-суолун үйэтитэ туруоҕа.

Людмила НОГОВИЦЫНА


Читайте нас в:

Ытык дьоммут: саха алааһын туругурдубут ырыаһыппыт

«Үчүгэй ырыа элбэх, уһуллуччута аҕыйах» диэн этэн турардаах Саха Өрөспүүбүлүкэтин норуодунай артыыһа Анастасия Варламова. Кини аҥаардас «Аҕам алааһа» диэн ырыатынан аатырыан аатырыа этэ.

Алаас төрөөбүт-үөскээбит дойдубут биир ураты көстүүтүнэн буолар. Аан дойдуга ханна даҕаны айгыр-силик айылҕабыт айан-чочуйан таһаарбыт маннык көстүүтэ суох. Соторутааҥҥа диэри чоҥолох-чоҥолох алаастарынан олорбут саха киһитигэр, төрөөбүт түөлбэтэ, алаас олус чугас истиҥ иэйиини үөскэтиэн үөскэтэр. Аны, этэргэ дылы, арыы аллар алаастарбытыгар, хоргун хойдор хонууларбытыгар мэччийбит сүөһүлэрбит уонна сылгыларбыт эттэрэ-астара туохха да тэҥнэммэт иҥэмтиэлэрэ, минньигэстэрэ сыттахтара.

«Мин санаабар, алаас — бу саха киһитин хорук тымыра, тэбэр сүрэҕин тэтимэ, бу — биһиэхэ түҥ былыргыттан кэлбит, биһиги күлүүспүт, кэскилбит!» — диэн этэн турардаах ытык киһибит Анастасия Варламова.

Кини 2023 сыл кулун тутар 23 күнүгэр төрөөбүтэ 75 сылын туолуо. Мантан аллараа айылҕа бу ураты көстүүтүн, оҥоһуутун, алааспытыгар ураты философияны үөскэппит, туругурдубут ытыктыыр мелодиспыт, ырыаһыппыт туһунан кылгастык  ахтан ааһыам.

Саамайтан саамайдара

Дьон өйүгэр-санаатыгар хатанан хаалар ырыа аҕыйах. Ырыа айбыт киһи баарыгар, ырыа ылланар. Оттон суох буоллахтарына, саамайтан саамайдара, сиидэлэнэн-сиидэлэнэн хаалаллар. Ити ырыалар классика буолаллар. Аны, ити ырыалары мэнээк киһи кыайан ыллаабат. Идэтигэр бэлэмнээх улахан ырыаһыттар эрэ кыайа тутан толороллор. Ырыа сайдыыта диэн дьикти буолар эбит,  — диэн Анастасия Николаевна кэпсээн турардаах.

Билигин кэлэн толкуйдаатахха, чахчыта оннук эбит. Ытыктыыр киһибит Анастасия Варламова «Аҕатын алааһын» көннөрү бырааһынньыктарга ылланар эрээри, үрдүк сыанаттан ырыаһыт Анатолий Бурнашев эрэ кыайа тутан ыллыырын билэбин.

Эдьиий Настаа Дьокуускайга көһөн киирээт, бастакынан чугастык билсибит, доҕордоспут дьоммуттан биирдэстэринэн буолар. Дьиэтигэр-уотугар мэлдьи сылдьарым. Ыарахан ыарыыга ылларан, балыыһаҕа сыттаҕына, сөп буола-буола көрсө тиийэрим.

Кини санаата күүһүттэн, олоххо дьулууруттан сөҕөрбүт эрэ. Балыыһаҕа тиийдэхпитинэ, кини биһиги санаабытын өрө көтөҕөрө, ырааһы-сырдыгы ыралыыра. Итинник ыарахан ыарыыга ыалдьа сытан, төрөөбүт норуотун туһугар араас идеялары этэрэ, ырыалары айара.

2006 сыллаахха атырдьах ыйын 13 күнүгэр, субуота күн эдьиийбэр Настааҕа медицинскэй кииҥҥэ эмиэ көрсө тиийбиппэр, «оо, оҕом кэллэ» диэн наһаа үөрэ көрсүбүтэ. Онно тиһэх көрсүһүүм буоларын, хантан сэрэйиэмий? Балтын Фекланы дьаһайан, чэй куттарбыта. Чэйдээн бүппүтүм кэнниттэн, аттыгар ороҥҥо олордон, соҕуруу дойду отонун, черешняны сиэбиппит.

Онно кини: «Гемодиализ отделениетын үлэһиттэригэр махтанан, дьоммун (артыыстары этэр) мунньан кэнсиэр көрдөрүөхпүн баҕарабын. Балтым эн тэрийээр. Кинигэ таһаартарыам этэ. Эн эрэдээксийэлиэн», — диэбитэ. Кэриэһин этээхтээбит эбит.

Ырыаһыт Раиса Захарованы көрсүөн, көрүөн олус баҕарарын туһунан эппитэ. Раиса Яковлевнаҕа эдьиий илдьитин тириэрдибитим. Нөҥүө күнүгэр тиийэн көрсүбүт этэ. Бэнидиэнньиккэ эдьиий Настаа, хомойуох иһин, реанимация отделениетыгар киирбитэ. Атырдьах ыйын 16 күнүгэр биллэр мелодиспыт, ырыаһыппыт, ытыктыыр киһибит сырдык тыына быстыбыта.

«Киһи кимэ-туга тиһэх суолугар атаарыыга биллэр» диэн мээнэҕэ эппэттэр. Өйдүүргүт буолуо, эдьиий Настааны тиһэх суолугар атаарар күҥҥэ А.Е.Кулаковскай аатынан култуура дыбарыаһыгар Дьокуускай куорат олохтоохторо халҕаһалыы анньан кэлбиттэрин.

Дьон кырыы-кырыытынан симсэн, улахан саалаҕа нэһиилэ баппыттара. Ити биллэр-көстөр ырыа айааччыбытыгар, бөлүһүөктүү дириҥ өйдөөх-санаалаах киһибитигэр дириҥ ытыктабыл, сүгүрүйүү бэлиэтэ этэ дии саныыбын. Эдьиий Настаа илин кэбиһэрин кэтэн, олохтон астыммыт курдук холку баҕайытык сытара.

Эдьиийбитин тиһэх суолугар атааран бараммыт, бэһиэ буоламмыт кини дьиэтигэр хоммуппут.

Ытыктыыр киһим кэриэһин толороммун, балаҕан ыйыгар Марина Попованы, Галина Шахурдинаны, Степан Васильевы, Раиса Захарованы, Раиса Крылованы уонна Анатолий Бурнашеву мунньаммын үрүҥ халааттаах аанньалларга уонна ыарыһахтарга анаан кэнсиэр тэрийбитим. Кэнсиэри «Саха-Виктория» араадьыйа ыытааччыта Екатерина Гаврильева салайан ыыппытта. Дьиктитэ баар, ити кэнсиэр буолар күнүгэр Анатолий Бурнашев «Аҕам алааһа» ырыа фонограмматын саҥа оҥотторбута уонна эдьиий Настааны өр кэм устата эмтээбит-томтообут эмчиттэргэ аан бастаан толорбута. Үөһэ этэн аһарбытым курдук, бу ырыаны сыанаттан Анатолий эрэ кыайа-хото тутан, ыллыыр.

Сурукка тиһиллэ илик түгэннэр

Анастасия Николаевна «Этигэн хомус» ырыа күрэҕин гала-кэнсиэригэр ыҥыран сырытыннарбыта. Оччолорго кинини ыар ыарыы ытарчалыы ылан эрэр кэмэ этэ. Опера уонна балет театрын иккис этээһигэр сынньана-сынньана нэһиилэ тахсаахтаабыта. Манна киниэхэ анал номинация туттарбыттара.

Ол сайын эдьиийдээхпэр даачаҕа бара сылдьыбыппыт. Онно таһырдьа олорон: «Балтым биир эмэ элбэх саҥата-иҥэтэ суох дьахтарда булан биэр эрэ, дьиэбин хомуйтарыам этэ. Фэншуйданнахпына, баҕар үтүөрүөм», — диэбитэ. Биир дьүөгэбинэн Анастасия Николаевна дьиэтин-уотун хомуйтарбытым. Иккиэн наһаа тапсыбыттар этэ. Дьиэтин хомуйтараат, тута балыыһаҕа киирбитэ. Киһи күн сириттэн букатыннаахтык арахсарыгар барытын хомунан-иминэн барар дииллэрэ, кырдьык.

Балыыһаҕа киириэн иннинээҕи күн Настааҕа дьиэтигэр тиийэ сылдьыбытым. «Анализтарбын туттараат, тута тахсыаҕым. Эмтэн наһаа сылайдым», — диэхтээбитэ. Хомойуох иһин, оннук буолбатаҕа.

«Олох сүмэтэ» диэн кинигэм тахсыбытыгар наһаа үөрбүтэ. Өссө балыыһаҕа сытан эрэ атыылаан биэрэн көмөлөспүтэ. Диализ аппараатын туруорсар «Саха сирэ» хаһыакка ыстатыйа суруйтаттарбыта. Олохтон барыан эрэ иннинэ «Кыым» хаһыакка эмиэ ыстатыйа суруйтаттарбыта. «Алгыстаах тыллаах суруналыыскын, эн суруйбут дьонуҥ өрө тахсаллар», — диирэ. Оччолорго эдэр буоламмын, ол этиитин аахайбатаҕым, кулгааҕым таһынан истэн кэбиһэрим. Онтон кэлин эргитэ санаатахпына, ити этиитэ оруннаах эбит.

Эдьиий Настаа ырыаһыт, мелодист, тэрийээччи уонна бөлөһүөк эрэ буолбатах этэ. Өтө көрөр дьоҕурдааҕа. Бу эмиэ хаһан да сурукка тиһиллэ  илик түгэни күндү ааҕааччыларбар сырдатыам.

Үгүстэр билэргит буолуо, тапталлаах ырыаһыппыт ыар күннэригэр Зоя Егоровна уонна Федот Семенович Тумусовтар күүс-көмө, өйөбүл буолбуттарын. Эмиэ медицинскэй кииҥҥэ Анастасия Николаевнаы көрсө тиийбиппэр: «Люда, Сөдүөт Тумууһап федеральнайтан өрө тахсыаҕа, көрөөр да, истээр», — диэбитэ. Анастасия Николаевна улаханнык ыалдьан өтө көрөр дьоҕура өссө ордук аһыллыбыт этэ.

Кистэл буолбатах, оччолорго Федот Тумусов өрөспүүбүлүкэ Президенин быыбарыгар кыайтаран, үтүрүм-хатырым тутулла, үлэтэ суох сылдьар кэмэ этэ. Этэргэ дылы, федеральнайдааҕар буолуох, манна да үлэ буларыгар уустук балаһыанньалааҕа. Онон ити этиитин улаханнык аахайбакка, истэн эрэ кэбисптим.

Сыллар-хонуктар ааспыттарын кэннэ, эдьиий Настаа ол өтө көрүүтэ дьиҥ-чахчы буолан таҕыста. Бары билэрбит курдук, Федот Семенович төрдүс төгүлүн Госдумаҕа депутатынан талыллан, үлэлии-хамсыы сылдьар. Анастасия Николаевна олус түүллээҕэ.

Үөһэ этэн аһарбытым курдук, кэриэһин кинигэтин эрэдээксийэлиирбэр эппитэ. Өрүү буоларын курдук, ылсыбакка балачча сылдьыбытым. Эдьиийим түүлбэр киирбитэ. Түүлбүн Федот Тумусовтаахха кэпсээбиппэр, дьэ кинигэҕэ ылсыбыппыт. Суруналыыһынан үлэлиирим тухары син элбэх кинигэни оҥордум, эрэдээксийэлээтим. Анастасия Варламова кинигэтин курдук чэпчэкитик уонна хаачыстыбалаахтык тахсыбыт, бэчээттэммит кинигэни өйдөөбөппүн. Арай кинигэ аатын толкуйдуурга төбөбүтүн элбэхтик сынньыбыппыт. Ол толкуйугар сырыттахпына, ким эрэ этэрин курдук, кулгаахпар «алаас» диэн тыл иһиллибитэ. Онон кинигэбит «Саха алааһын иэйэхситэ» диэн ааттаммыта.

Эдьиий Настаа төһө да хоту нууччалыы үөрэннэр, бэйэтин күүстээх баҕатынан төрөөбүт тылын үөрэппитэ. Үөрэппитэ эрэ буолбатах, баһылаабыта. Ити түмүгэр элбэх ырыалары көтүтэн таһаарбыта. Норуот тапталын иҥэриммит эдьиий Марыына туһунан суруйан, кинигэ оҥорон үйэтэппитэ. Бу кинигэтин суруйарыгар төлөпүөнүнэн да, дьиэтигэр да ыҥыран мэлдьи сүбэлэһэрэ. Кинигэ сүрэхтэниитигэр ыҥыран сырытаннарбыта.

Тиһэх үбүлүөйүн бэлиэтииригэр ыҥырбыта. Хомойуох иһин, ийэм күн сириттэн күрэнэн кыайан сылдьыбатаҕым.

* * *

Эдьиий Настаа күн сириттэн суох буолбута биир сылыгар ыллам ырыаҕа хоһуйуллубут, дьон-сэргэ уоһуттан түспэт Лэбийэ алааһыгар сылдьан турардаахпын. Сылдьыбыт эрэ киһи кута-сүрэ тохтуур айылҕа маанылаан айбыт миэстэтэ этэ. Алааска үктэнээти кытта, кулгааххар «Аҕам алааһа» ырыа кутулларга дылы буолбута.

Поэт, композитор, ырыаһыт, критик Виталий Власов «Аҕам алааһа» ырыа туһунан:

«Аҕам алааһа» диэн ырыа күүһэ туохханый? Настаа саха сиэрин-туомун, үгэһин, итэҕэлин билбэтэ буоллар, «Аҕам алааһа» диэн ырыатын сатаан айыа суоҕа этэ. Кини бу суолталаах үлэтэ улахан храмы туппукка тэҥнээх, — диэн сыаналаан турардаах.

Лэбийэ алааска хаар маҥан, кинигэ лииһин курдук арыллыбыт мраморга «Аҕам алааһа» ырыа тыллара туруоруллубута. Ити ырыа тыллардаах мрамор өр сыллар усталара тапталлаах ырыаһыппыт, ырыа айааччыбыт аатын-суолун үйэтитэ туруоҕа.

Людмила НОГОВИЦЫНА



Читайте дальше