Семен Сивцев-Өймөкөөн Сэмэнэ хаартыскаҕа түһэриитэ

САХА СИРЭ. Кулун тутар 16 күнэ — ULUS.MEDIA. Сылгы кыстыгар үс моһол баар: маҥнайгы тымныылар түһүүлэрэ, тоҥ мутук тосту ыстанар улахан тымныылар туруулара уонна сааһыары кулун тутар, муус устар ыйдарга хаар халыҥыыра, чиҥиирэ, халлаан ириэрэ-ириэрэ тоҥорон, хаар үрдэ муус килиэ буолара. Быйыл ураты уһун тыйыс тымныылаах уонна халыҥ хаардаах кыһын ааһан эрэр. Дьөһөгөй оҕотугар хайдах өттүктээх кыстык тосхойбутун туһунан уопуттаах сылгыһыт санаатын истиэҕиҥ.

Павел Васильев өрөспүүбүлүкэ дьонугар биэни кыһыннары ыан кымыстыырынан биллэр. Кини сылгытын базата Дьокуускайга Үс Хатыҥ түөлбэтигэр баар. Киин куорат олохтоохторо уонна ыалдьыттара манна сайын сынньана, көрүлүү кэлэр буоллахтарына, Павел Павлович дьиэ-уот туттан, күрүөлэнэн-хаһааланан, сыспай сиэллээҕи тэнитиигэ сыраласпыта хаһыс даҕаны сыла. Туймаада ыһыаҕын сиэригэр-туомугар Байбал аттарын симээн, киэргэтэн туһаналлар.

– Тиҥэһэҕэ, тыйга эрэ буолбакка, кыра-улахан сылгы хаһан аһыырыгар лаппа ыараата. Хаар аһара халыҥаата. Хаһан муҥнаммыттарын саба түһэ турар, эбиитин тибэр. Инньэ гынан сылгы киэҥ сири кыайан хаспат, аһа аҕыйах. Манныкка сылгы түргэнник ырыганныыр. Эдэрдэрим мөлтөөн эрэллэр. Аҥаар кырыытыттан хомуйтаан, киллэрэ турабын. Хаһыы аҥаардаан, от эбии биэрэн аһатабын. Билигин 50-ча рулоннаахпын. Тиийиэхтээх диэн суоттуубун эрээри, сайын ардаҕа бэрт буолан, хаачыстыбата үөтэтэ суох.

Барыта 80-ча сылгыны кыстатабын. Бу эргин биэс үөрдээхпин. Өссө үс үөрүм биллэ иликтэр. Саҥа дьыл кэнниттэн барбыттарынан. Сайын мантан үс көстөөх Нам сиригэр сайылыыллар. Онно тиийэн, ордууланан турар буолуохтаахтар. Бу күннэргэ баран сылгылыам. Хаара халыҥа массыына хаампат, атынан даҕаны ырааппаккын. “Буран” эрэ сылдьар. Аты мииннэххэ, киһи атаҕа соһуллар, халыҥа 80-90 см баар быһыылаах. Өтөр-наар түспэтэх хаар.

Байбал 60-ча биэлээх. “Уулаах биэ мөлтөөтөр, ырыганнаатар эрэ кулуннуур. Кээһэллэрэ өссө эрдэ. Били “ыарахан кыстык” диирбит дьэ кэллэ курдук, мантан саас көрдөрүө турдаҕа. Ырыганнаабыт сылгыны тута үөртэн арааран, хаайан туран аһатыахха наада. Оккут кырыымчык буоллаҕына, сылгылар хаһан аһыы сылдьар сирдэригэр тиэйэн илдьэн, эбии аһатар ордук”, – диэн эдэр сылгыһыттарга сүбэлиир.

Бу кэмҥэ өрөспүүбүлүкэ үрдүнэн 54 878 сылгы, ол эбэтэр бүттүүн төбөттөн 30,4 бырыһыана, аһылыкка киирдэ. Былырыын баччаҕа баар сылгыттан 31,8 бырыһыана эбии аһатыыга турара. Сыспай сиэллээх 41,6 бырыһыанын бааһынай хаһаайыстыбалар, 38,7 бырыһыанын кэтэх хаһаайыстыбалаах ыаллар, 19,3 бырыһыанын кэпэрэтииптэр иитэллэр.

Василий Никифоров