Өксөкүлээх биэс сыла: сиэр-майгы өттүнэн өрө тахсарбытыгар төһүү буоллун!

Өрөспүүбүлүкэтээҕи “Инникигэ хардыы” конференция түмүгүнэн Москваҕа барар буолбуппутугар, дойдубут туһунан үтүө өйдөбүлү хаалларар курдук кыттыбыт киһи диэн санаа үүйэ-хаайа тутта.

Дакылааппытын саҥаттан олох атын хайысханан уларыттыбыт уонна сыһыарыы быһыытынан эбии бырайыак толкуйдуурга сананныбыт. Өрөспүүбүлүкэбитигэр саха барыта киэн туттар бөлүһүөк-бэйиэтэ А.Е. Кулаковскай биэс сыла саҕаламмытын чэрчитинэн уонна Владимир Путин “Үгэскэ олоҕурбут духуобунай уонна сиэр-майгы сыаннастарын харыстааһыҥҥа, бөҕөргөтүүгэ судаарыстыбаннай политика төрүттэрин бигэргэтии” туһунан уурааҕар олоҕуран, улууспутугар улахан кылаас оҕолоругар өйтөн суруйуу күрэһин ыытыахпытын, ол түмүгүнэн хомуурунньук бэчээттэтиэхпитин сөп эбит диэн санаа киирэн, олус өрө көтөҕүллэн, бу хайысхаҕа үлэлээбитинэн бардыбыт. Солоҕоммут нэһилиэгин баһылыга А.П. Александрова, Өрт оскуолатын дириэктэрэ П.А. Тимофеев, нэһилиэкпит библиотекара А.И.Дормидонтова өйөөбүттэригэр санаабыт ордук бөҕөргөөтө уонна Горнай улууһун баһылыгын Гранын күрэһигэр кытынныбыт. Ол эрээри өйөбүл ылбакка хомойдубут эрээри, тус үппүтүн уган туран, бырайыакпытын тиһэҕэр тиэрдэр бигэ санааны ылынныбыт.

Өйтөн суруйуубут күрэһин дьүүллүүр сүбэтигэр үлэлиэх буолан сөбүлэспит үс киһиттэн биирбит үлэлэри ыытар күммүтүгэр соһуччу аккаастаан эмиэ ууга-уокка түстүбүт. Кыһалҕаны өйдүүр үтүө дьон көмөтүнэн бу уустук түгэн этэҥҥэ быһаарылынна. Дьүүллүүр сүбэҕэ үлэлээбит дьоммут аатын махтанан туран ааттыыбыт: “Кэскил” хаһыат кэрэспэдьиэнэ, СӨ Бэчээтин туйгуна Жанна Владимировна Леонтьева;  РФ суруйааччыларын, суруналыыстарын Сойуустарын чилиэнэ, “Россия үөрэҕириитин туйгуна” Александр Адамович Тарасов; ХИФУ профессора, филологическай наука доктора, СӨ суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ Варвара Борисовна Окорокова.

Туох барыта тас көстүүттэн саҕаланарын быһыытынан, хомуурунньукпут хаҕын айар сорук турда. Оскуолабыт тохсус кылааһын үөрэнээччилэрэ бөлөхтөргө хайдан, хас даҕаны барыйаан толкуйдаатылар, барыларын көрөн, ырытан, биир барыл оҥоһулунна. Салгыы барылбытын графическай дизайнер буолар баҕа санаалаах 11 кылаас үөрэнээччитигэр Айлина Халгаеваҕа биэрдибит. Айлина сүрүн уруһуйун олус айымньылаахтык сыһыаннаһан оҥордо, ол эрээри үөрэҕэр ыктаран, бытаарыах курдук буолбутугар, Владивосток куорат Уһук Илиҥҥи государственнай институтун иккис кууруһун устудьуонугар Людмила Эдуардовна Кривошапкинаҕа ыытан түмүктэттибит. Хомуурунньук таһыгар дойдубут былааҕын иннигэр А.Е.Кулаковскай хомуурунньугун туппут саха кыыһа турар. Мэкчиргэ – билии-мындыр өй бэлиэтэ, ол иһин кыыс мэкчиргэ кынаттаах. Хомуурунньукка Горнайбыт улууһун бары нэһилиэктэрин үөрэнээччилэрин үлэтэ киирбитин көрдөрөн,  нэһилиэктэр гиэрбэлэрэ киирдэ. Быйылгы сыл бэлиэтэ эмиэ кинигэбит үөһээ муннугар миэстэ булла.

Аалы хайдах ааттыаҥ да, салгыы оннук устан барыа дииллэрин санаан, аатын толкуйдуурга улахан болҕомто уурбуппут. Манна улууспут бастыҥ учууталлара Мария Ивановна Ноева, Парасковья Ивановна Данилова сүбэ-соргу буолбуттара. Оҕолор хас даҕаны барыйаантан “Сиэрдээх олох кэрэһиттэрэ” диэни ордорон талбыттара.

Ити курдук тэтимнээхтик үлэлээн, олус суолталаах хардыы оҥорор күммүт үүннэ. Хомуурунньукпутун ханна бэчээттэтэбит? Хас даҕаны тэрилтэ ыксаллааҕын истэн аккаастаата, хата Ю.А.Гагарин аатынан өрөспүүбүлүкэтээҕи типография сөбүлэстэ. Бу кыһа үлэһиттэрэ В.В.Трофимова, А.А.Яковлева, В.К. Герасимова хара маҥнайгыттан үрдүк таһымнаахтык уонна тэтимнээхтик үлэлээбиттэрин түмүгэр олунньу 16 күнүгэр ыыппыт матырыйаалбытын 22 эрэ күнүнэн  кулун тутар 10 күнүгэр сарсыарда бэлэм оҥордулар.

Дьокуускайтан кинигэни тыа нэһилиэгэр аҕалтарыы эмиэ олус судургута суох буолар. Үтүө дьон көмөтүнэн чаҕылхай тастаах, сылаас ис хоһоонноох хомуурунньукпут дойдутугар айаннаан кэллэ. Онтон салгыы Москваҕа айана саҕаланыа турдаҕа.

Хомуурунньукпут туһунан өйдөбүлү биэрэр туһугар манна киирбит 32 үлэттэн аҕыйаҕы быһа тардан киллэрэбит.

Евгений Заровняев, С.И. Тарасов аатынан Өрт орто оскуолатын 11 кылааһын үөрэнээччитэ: Аҥардас үбү-харчыны эрэ эккирэтэр кыһалҕалаах киһи ис сүрэхтэн көмөлөһүө дуо? Саарбах. Арааһа, туһалаах диэбит дьонугар көмөлөһүө, оттон атыттар диэки эргиллэн даҕаны көрүө суоҕа. А.Е.Кулаковскай алгыстарыгар баай-талым, дьоһун олохтоох киһи тулалыыр дьонугар мэлдьи көмө-тирэх буолуохтааҕа этиллибит. Баҕар, ким эрэ баайым буоллар, мин даҕаны көмөлөһүөм этэ диэҕэ. Ол эрээри ис сүрэхтэн көмөлөһүөн баҕарар киһи баайыттан-дьадаҥытыттан тутулуга суох дии саныыбын. Ол курдук Солоҕоҥҥо оскуоланы бүтэрээччилэргэ сыл аайы нэһилиэк олохтоохторо, урут үлэлии сылдьыбыт дьон, оннооҕор үлэлии сылдьыбыт дьон ыччата стипендия аныыр үтүө үгэһэ баар. Бу  көмө ис сүрэхтэн буолар уонна оҕолорго чахчы олус туһалаах”.

Люцита Петрова, Л.Н. Харитонов аатынан Маҕарас орто оскуолатын 10 кылааһын үөрэнээччитэ: “Киһи олоҕо  чөл туруктаах, доруобай буоларыттан улахан суолталааҕа биллэр эрээри, билиҥҥи кэмҥэ өбүгэ саҕаттан илдьэ кэлбит айахтарын иитэр хоноҕор  муостааҕы  үксэтии улахан болҕомтоҕо ылыллыбат. Бу туһунан А.Е. Кулаковскай  алгыһыгар  бэлиэтээбит. Биллэн турар, бэйэ бородууксуйата иҥэмтиэлээҕэ биллэр суол, ол эрээри  үгүс үлэни  эрэйэриттэн эдэр көлүөнэ тэйэн иһэр. Аны туран, саха киһитэ айылҕалыын алтыһарын, баай быйаҥыттан бэриһиннэрэрин туһунан этэр. Саха итэҕэлэ, күннээҕи олоҕо айылҕаттан урут-уруккуттан тутулуктааҕа. Айылҕа – сүдү күүс буоларын өйдүүллэрэ”.

Алгыс Кардашевскай, Кировскай орто оскуолатын 9 кылааһын үөрэнээччитэ: “Талбыт идэҥ өйгөр-санааҕар, ис кыаххар сөп түбэһиэхтээх. Хайаан даҕаны сөбүлүүр идэҕин талыахтааххын. Төрөппүттэр мэлдьи: “4-5” сыанаҕа үөрэниэхтээххин, үрдүк үөрэхтээх буолуохтааххын” диэн этэллэр. Мин итиннэ санаабын үллэстиэхпин баҕарабын. Оҕо үөрэҕэр араасбуолар. Куһаҕан да, орто да сыана баар буолуон сөп. Оҕо үчүгэйгэ, үөрэххэ тардыһар буоллаҕына, бытааннык да буоллар“4-5”сыаната эбиллэн барыан эмиэ сөп. Барыта киһиттэн бэйэтиттэн тутулуктаах. Баҕарбат киһини өрө анньар олус ыарахан. Онон оҕо хайдах киһи буолара, ханнык идэни ылара төрөппүтүттэн эрэ буолбакка, бэйэтиттэн эмиэ тутулуктаах. Билиҥҥи олоххо бары өйдүүбүт: киһи дьоһун олоххо дьулуһуохтаах. Эн олоҕуҥ эйигиттэн эрэ тутулуктаах. Киһи бу орто дойдуга арыгы, табах диэни билбэккэ,  амсайбакка, үөрэхтэнэн,  үлэһит, ыал буолан үөрэн-көтөн олоруохтаах”.

Раиса Николаева, Афанасий Осипов аатынан Бэрдьигэстээх орто оскуолатын 9 кылааһын үөрэнээччитэ: “Түмүктээн эттэххэ, Өксөкүлээх Өлөксөй айымньылара эдэр ыччаты үтүөҕэ-кэрэҕэ, кырдьыкка, сырдыкка сирдиир ураты күүстээхтэр. Муммут-тэммит киһи суруйааччыттан сүбэ ылан айымньыларын ааҕыан, бэйэтигэр көмө оҥостуон сөп. Онтон биһиги, саха ыччата, кэлэр кэскилэ Өксөкүлээх Өлөксөй биһиэхэ анаан суруйбут тылларыгар сөп түбэһэр майгылаах, олохтоох аныгы киһи бастыҥ холобура буоларга дьулуһуохтаахпыт”.

***

Хас биирдии өйтөн суруйуу –  ыраас сүрэх, сырдык эрэл туоһута. Оҕо саастыылаахтарын өйтөн суруйууларын ааҕан, санаатыгар санаа эбинэригэр, олоҕу анаарыытын кэҥэтэригэр саарбахтаабаппыт. Оттон хас биирдии төрөппүт, учуутал, иитээччи, салайааччы, олох бары өҥүн кэрэхсиир киһи оҕо тугу суруйарын билэрэ көдьүүстээх. Онон хомуурунньукпутун дьон кэрэхсиэ диэн бүк эрэнэбит.

Өрөспүүбүлүкэбит Ил Дархана Айсен Николаев уурааҕынан 2023 сылтан саҕаламмыт Өксөкүлээх Өлөксөй биэс сыла сиэр-майгы өттүнэн өрө тахсарбытыгар төһүү буолар кыахтаах. Алексей Елисеевич Кулаковскай норуотугар анаан хаалларбыт сүдү баайа туһалыы туруохтун!

Туйара Тарасова,

Анджелина Лукина, Ирина Семенова,

Горнай улууһун С.И. Тарасов аатынан Өрт орто оскуолатын

учуутала, үөрэнээччилэрэ


Читайте нас в:

Өксөкүлээх биэс сыла: сиэр-майгы өттүнэн өрө тахсарбытыгар төһүү буоллун!

Өрөспүүбүлүкэтээҕи “Инникигэ хардыы” конференция түмүгүнэн Москваҕа барар буолбуппутугар, дойдубут туһунан үтүө өйдөбүлү хаалларар курдук кыттыбыт киһи диэн санаа үүйэ-хаайа тутта.

Дакылааппытын саҥаттан олох атын хайысханан уларыттыбыт уонна сыһыарыы быһыытынан эбии бырайыак толкуйдуурга сананныбыт. Өрөспүүбүлүкэбитигэр саха барыта киэн туттар бөлүһүөк-бэйиэтэ А.Е. Кулаковскай биэс сыла саҕаламмытын чэрчитинэн уонна Владимир Путин “Үгэскэ олоҕурбут духуобунай уонна сиэр-майгы сыаннастарын харыстааһыҥҥа, бөҕөргөтүүгэ судаарыстыбаннай политика төрүттэрин бигэргэтии” туһунан уурааҕар олоҕуран, улууспутугар улахан кылаас оҕолоругар өйтөн суруйуу күрэһин ыытыахпытын, ол түмүгүнэн хомуурунньук бэчээттэтиэхпитин сөп эбит диэн санаа киирэн, олус өрө көтөҕүллэн, бу хайысхаҕа үлэлээбитинэн бардыбыт. Солоҕоммут нэһилиэгин баһылыга А.П. Александрова, Өрт оскуолатын дириэктэрэ П.А. Тимофеев, нэһилиэкпит библиотекара А.И.Дормидонтова өйөөбүттэригэр санаабыт ордук бөҕөргөөтө уонна Горнай улууһун баһылыгын Гранын күрэһигэр кытынныбыт. Ол эрээри өйөбүл ылбакка хомойдубут эрээри, тус үппүтүн уган туран, бырайыакпытын тиһэҕэр тиэрдэр бигэ санааны ылынныбыт.

Өйтөн суруйуубут күрэһин дьүүллүүр сүбэтигэр үлэлиэх буолан сөбүлэспит үс киһиттэн биирбит үлэлэри ыытар күммүтүгэр соһуччу аккаастаан эмиэ ууга-уокка түстүбүт. Кыһалҕаны өйдүүр үтүө дьон көмөтүнэн бу уустук түгэн этэҥҥэ быһаарылынна. Дьүүллүүр сүбэҕэ үлэлээбит дьоммут аатын махтанан туран ааттыыбыт: “Кэскил” хаһыат кэрэспэдьиэнэ, СӨ Бэчээтин туйгуна Жанна Владимировна Леонтьева;  РФ суруйааччыларын, суруналыыстарын Сойуустарын чилиэнэ, “Россия үөрэҕириитин туйгуна” Александр Адамович Тарасов; ХИФУ профессора, филологическай наука доктора, СӨ суруйааччыларын Сойууһун чилиэнэ Варвара Борисовна Окорокова.

Туох барыта тас көстүүттэн саҕаланарын быһыытынан, хомуурунньукпут хаҕын айар сорук турда. Оскуолабыт тохсус кылааһын үөрэнээччилэрэ бөлөхтөргө хайдан, хас даҕаны барыйаан толкуйдаатылар, барыларын көрөн, ырытан, биир барыл оҥоһулунна. Салгыы барылбытын графическай дизайнер буолар баҕа санаалаах 11 кылаас үөрэнээччитигэр Айлина Халгаеваҕа биэрдибит. Айлина сүрүн уруһуйун олус айымньылаахтык сыһыаннаһан оҥордо, ол эрээри үөрэҕэр ыктаран, бытаарыах курдук буолбутугар, Владивосток куорат Уһук Илиҥҥи государственнай институтун иккис кууруһун устудьуонугар Людмила Эдуардовна Кривошапкинаҕа ыытан түмүктэттибит. Хомуурунньук таһыгар дойдубут былааҕын иннигэр А.Е.Кулаковскай хомуурунньугун туппут саха кыыһа турар. Мэкчиргэ – билии-мындыр өй бэлиэтэ, ол иһин кыыс мэкчиргэ кынаттаах. Хомуурунньукка Горнайбыт улууһун бары нэһилиэктэрин үөрэнээччилэрин үлэтэ киирбитин көрдөрөн,  нэһилиэктэр гиэрбэлэрэ киирдэ. Быйылгы сыл бэлиэтэ эмиэ кинигэбит үөһээ муннугар миэстэ булла.

Аалы хайдах ааттыаҥ да, салгыы оннук устан барыа дииллэрин санаан, аатын толкуйдуурга улахан болҕомто уурбуппут. Манна улууспут бастыҥ учууталлара Мария Ивановна Ноева, Парасковья Ивановна Данилова сүбэ-соргу буолбуттара. Оҕолор хас даҕаны барыйаантан “Сиэрдээх олох кэрэһиттэрэ” диэни ордорон талбыттара.

Ити курдук тэтимнээхтик үлэлээн, олус суолталаах хардыы оҥорор күммүт үүннэ. Хомуурунньукпутун ханна бэчээттэтэбит? Хас даҕаны тэрилтэ ыксаллааҕын истэн аккаастаата, хата Ю.А.Гагарин аатынан өрөспүүбүлүкэтээҕи типография сөбүлэстэ. Бу кыһа үлэһиттэрэ В.В.Трофимова, А.А.Яковлева, В.К. Герасимова хара маҥнайгыттан үрдүк таһымнаахтык уонна тэтимнээхтик үлэлээбиттэрин түмүгэр олунньу 16 күнүгэр ыыппыт матырыйаалбытын 22 эрэ күнүнэн  кулун тутар 10 күнүгэр сарсыарда бэлэм оҥордулар.

Дьокуускайтан кинигэни тыа нэһилиэгэр аҕалтарыы эмиэ олус судургута суох буолар. Үтүө дьон көмөтүнэн чаҕылхай тастаах, сылаас ис хоһоонноох хомуурунньукпут дойдутугар айаннаан кэллэ. Онтон салгыы Москваҕа айана саҕаланыа турдаҕа.

Хомуурунньукпут туһунан өйдөбүлү биэрэр туһугар манна киирбит 32 үлэттэн аҕыйаҕы быһа тардан киллэрэбит.

Евгений Заровняев, С.И. Тарасов аатынан Өрт орто оскуолатын 11 кылааһын үөрэнээччитэ: Аҥардас үбү-харчыны эрэ эккирэтэр кыһалҕалаах киһи ис сүрэхтэн көмөлөһүө дуо? Саарбах. Арааһа, туһалаах диэбит дьонугар көмөлөһүө, оттон атыттар диэки эргиллэн даҕаны көрүө суоҕа. А.Е.Кулаковскай алгыстарыгар баай-талым, дьоһун олохтоох киһи тулалыыр дьонугар мэлдьи көмө-тирэх буолуохтааҕа этиллибит. Баҕар, ким эрэ баайым буоллар, мин даҕаны көмөлөһүөм этэ диэҕэ. Ол эрээри ис сүрэхтэн көмөлөһүөн баҕарар киһи баайыттан-дьадаҥытыттан тутулуга суох дии саныыбын. Ол курдук Солоҕоҥҥо оскуоланы бүтэрээччилэргэ сыл аайы нэһилиэк олохтоохторо, урут үлэлии сылдьыбыт дьон, оннооҕор үлэлии сылдьыбыт дьон ыччата стипендия аныыр үтүө үгэһэ баар. Бу  көмө ис сүрэхтэн буолар уонна оҕолорго чахчы олус туһалаах”.

Люцита Петрова, Л.Н. Харитонов аатынан Маҕарас орто оскуолатын 10 кылааһын үөрэнээччитэ: “Киһи олоҕо  чөл туруктаах, доруобай буоларыттан улахан суолталааҕа биллэр эрээри, билиҥҥи кэмҥэ өбүгэ саҕаттан илдьэ кэлбит айахтарын иитэр хоноҕор  муостааҕы  үксэтии улахан болҕомтоҕо ылыллыбат. Бу туһунан А.Е. Кулаковскай  алгыһыгар  бэлиэтээбит. Биллэн турар, бэйэ бородууксуйата иҥэмтиэлээҕэ биллэр суол, ол эрээри  үгүс үлэни  эрэйэриттэн эдэр көлүөнэ тэйэн иһэр. Аны туран, саха киһитэ айылҕалыын алтыһарын, баай быйаҥыттан бэриһиннэрэрин туһунан этэр. Саха итэҕэлэ, күннээҕи олоҕо айылҕаттан урут-уруккуттан тутулуктааҕа. Айылҕа – сүдү күүс буоларын өйдүүллэрэ”.

Алгыс Кардашевскай, Кировскай орто оскуолатын 9 кылааһын үөрэнээччитэ: “Талбыт идэҥ өйгөр-санааҕар, ис кыаххар сөп түбэһиэхтээх. Хайаан даҕаны сөбүлүүр идэҕин талыахтааххын. Төрөппүттэр мэлдьи: “4-5” сыанаҕа үөрэниэхтээххин, үрдүк үөрэхтээх буолуохтааххын” диэн этэллэр. Мин итиннэ санаабын үллэстиэхпин баҕарабын. Оҕо үөрэҕэр араасбуолар. Куһаҕан да, орто да сыана баар буолуон сөп. Оҕо үчүгэйгэ, үөрэххэ тардыһар буоллаҕына, бытааннык да буоллар“4-5”сыаната эбиллэн барыан эмиэ сөп. Барыта киһиттэн бэйэтиттэн тутулуктаах. Баҕарбат киһини өрө анньар олус ыарахан. Онон оҕо хайдах киһи буолара, ханнык идэни ылара төрөппүтүттэн эрэ буолбакка, бэйэтиттэн эмиэ тутулуктаах. Билиҥҥи олоххо бары өйдүүбүт: киһи дьоһун олоххо дьулуһуохтаах. Эн олоҕуҥ эйигиттэн эрэ тутулуктаах. Киһи бу орто дойдуга арыгы, табах диэни билбэккэ,  амсайбакка, үөрэхтэнэн,  үлэһит, ыал буолан үөрэн-көтөн олоруохтаах”.

Раиса Николаева, Афанасий Осипов аатынан Бэрдьигэстээх орто оскуолатын 9 кылааһын үөрэнээччитэ: “Түмүктээн эттэххэ, Өксөкүлээх Өлөксөй айымньылара эдэр ыччаты үтүөҕэ-кэрэҕэ, кырдьыкка, сырдыкка сирдиир ураты күүстээхтэр. Муммут-тэммит киһи суруйааччыттан сүбэ ылан айымньыларын ааҕыан, бэйэтигэр көмө оҥостуон сөп. Онтон биһиги, саха ыччата, кэлэр кэскилэ Өксөкүлээх Өлөксөй биһиэхэ анаан суруйбут тылларыгар сөп түбэһэр майгылаах, олохтоох аныгы киһи бастыҥ холобура буоларга дьулуһуохтаахпыт”.

***

Хас биирдии өйтөн суруйуу –  ыраас сүрэх, сырдык эрэл туоһута. Оҕо саастыылаахтарын өйтөн суруйууларын ааҕан, санаатыгар санаа эбинэригэр, олоҕу анаарыытын кэҥэтэригэр саарбахтаабаппыт. Оттон хас биирдии төрөппүт, учуутал, иитээччи, салайааччы, олох бары өҥүн кэрэхсиир киһи оҕо тугу суруйарын билэрэ көдьүүстээх. Онон хомуурунньукпутун дьон кэрэхсиэ диэн бүк эрэнэбит.

Өрөспүүбүлүкэбит Ил Дархана Айсен Николаев уурааҕынан 2023 сылтан саҕаламмыт Өксөкүлээх Өлөксөй биэс сыла сиэр-майгы өттүнэн өрө тахсарбытыгар төһүү буолар кыахтаах. Алексей Елисеевич Кулаковскай норуотугар анаан хаалларбыт сүдү баайа туһалыы туруохтун!

Туйара Тарасова,

Анджелина Лукина, Ирина Семенова,

Горнай улууһун С.И. Тарасов аатынан Өрт орто оскуолатын

учуутала, үөрэнээччилэрэ



Читайте дальше

Юмор ЧП Спорт СВО Отдых Обо всём Мир Культ