САХА СИРЭ. СУНТААР УЛУУҺА. КУЛУН ТУТАР 9 КҮНЭ — ULUS.MEDIA. Билигин Сунтаар улууһугар үлэлиир биир соҕотох дьахтар баһылык баар. Кини Тэҥкэ нэһилиэгэр таһаарыылаахтык үлэлии-хамсыы олорор. Олохтоохтор баһылыктарын тула мустан, нэһилиэк сайдыытыгар биир сүбэнэн үлэлииллэр. Кини аата – Светлана Николаевна Игнатьева. Светлана бу дойдуга кийиит, диэн суруйар «Сунтаар сонуннара» хаһыат.

Оҕо сааһа биир ураты туруу үлэһит дьонноох Бүлүү улууһун уһук хоту сытар II Күүлэт сиригэр ааспыта. Элбэх оҕолоох ыал иккис оҕолоро буолан, кини кэнниттэн төрөөбүт балыстарын, сурдьуларын көрсөн, бүөбэйдэһэн күнүн барыыра. Ону тэҥэ дьоно сопхуос туруу ыанньыксыттара буолан, пиэрмэттэн олох киэһэ хойут кэлэллэригэр, дьиэ ис-тас үлэтин чөкөтөн бары туһа дьоно буолаллара. Бэрт кыра сааһыттан үлэҕэ сыстаҕас.

Бэрт сытыы, чобуо, барыга-бары сыстаҕас кыыс оскуолаҕа үөрэнэ сылдьан араас тэрээһиннэргэ көхтөөхтүк кыттара. Күүлэт сирэ-уота олоҥхоһуттар, ырыаһыттар уутуйан үөскээбит сирдэрэ. Манна эдэриттэн эмэнигэр тиийэ бары да талааннаах дьон. Ол тэҥэ Света эмиэ сахалыы ырыалары толорон, араас сценкаларга, испэктээктэргэ кыттан аан бастаан тыа сирин кыра сценатыттан саҕалаан Бүлүү куоратынан, атын да нэһилиэктэринэн, Дьокуускайынан тиийэ араас бэстибээллэргэ элбэх ситиһиилэнэр. Олус эппиэтинэстээх, ылсыбытын тиһэҕэр тириэрдэр, үөрэх бастыҥа кыысчаан улахан кылааска үөрэнэр кэмигэр оскуола бэрэсидьиэнинэн талыллан, бары оскуола тэрээһин тэрийсэн бастакы салайар дьоҕура аһыллан барбыта.

Сайыҥҥы каникул кэмигэр оччотооҕу оҕолор бары да таах сылдьыбаттара, улахан дьону кытта тэҥҥэ үлэҕэ туруналлара. Света доҕотторунаан сайын аайы борооску көрөн, ынах ыан, быыһыгар оттоһон дьонугар улахан көмө буолара.

Аҕалара олохтон эрдэ туораан ийэлэригэр оҕолор бары илии-атах буолан үлэни бары сатыыр буола улааппыттара. Ийэлэрэ кыргыттарын иистэнэргэ үөрэппитэ, тирии имитиитигэр сүрүн көмөлөһөөччүлэринэн эмиэ оҕолор буолаллара. Онон киһи кыайар үлэлэрин барытын сатыыр буола улааппыттарыгар күн күбэй ийэлэригэр дириҥ махталлаахтар.

Оскуоланы бүтэрэр сылыгар “ханна, туох үөрэҕэр киирэбин” диэн өр толкуйдуу барбакка, кыыс Дьокуускайдааҕы култуура искусствотын колледжыгар үөрэнэ киирэр. Устудьуоннуур кэмигэр мас тардыһыытыгар күрэхтэһэн, инники күөҥҥэ сылдьара. Сынньалаҥҥа дойдутугар кэллэҕинэ бэкээринэҕэ үлэлээн харчы өлөрөн барара. Дьонугар, бииргэ төрөөбүттэригэр көмөлөһөрө.

Үөрэҕин бүтэрэн, Горнай улууһун Маҕарас нэһилиэгэр ыччат лидерынан, дьиэ кэргэн исписэлииһинэн үлэтин саҕалыыр. Үлэлии-үлэлии СГУ культуролог салаатыгар кэтэхтэн үөрэнэ киирэр. Ол сылдьан хоту Анаабыр улууһун Сааскылаах бөһүөлэгэр Оҕо муусука оскуолатын дириэктэринэн ананан барар. Хоту дойдуга да тиийэн үлэһит, хоһуун кыыс олохтоохторго олус сөбүлэтэр, дьон ытыктабылын ылар.

Үөрэх, үлэ диэн баран “муннукка ытаабыт” кыыс бу манан тохтоон хаалбат. Өссө үрдүк үөрэҕи муниципальнай салайыы үөрэҕин бүтэрэр.

Светлана биһиги Сунтаарбытыгар култуура салаатыгар кэлэн үлэлээбит кэмнэрдээх. Онтон төрөөбүт дойдутугар Күүлэккэ баһылыгынан талыллан аҕыс сыл таһаарыылаахтык үлэлиир. Биир дойдулаахтара кыыстарын истиҥник саныыллар, кини үлэтин-хамнаһын, дьоҥҥо сыһыанын, булугас өйүн, сатабыллаах салайааччы буоларын күн бүгүнүгэр диэри киэн тутта кэпсииллэр.

II Күүлэккэ таһаарыылаахтык үлэлии сылдьан кэргэнин Павел Игнатьев дойдутугар Тэҥкэҕэ көһөн кэлэллэр.

Светлана Николаевна биэс оҕо амарах ийэтэ. Икки улахан кыыстара устудьуоннар. Үөрэх бастыҥнара, ийэлэрин удьуордаан мас тардыһыытынан үлүһүйэн дьарыктаналлар, үрдүк ситиһиилээхтэр. Орто кыыс Дайаана Сунтаардааҕы политехническай лиссиэй 5-с, уоллара Эрсаан Тэҥкэ оскуола-саадын 3-с кылаастарын үөрэнээччилэрэ. Саамай кырачааннара, ийэ-аҕа муруннарын бүөтэ биир аҥаар саастаах Артем оҕо саадын иитиллээччитэ.

Светлана Николаевна: “Дьиэ кэргэммитигэр биир тутаах киһибит, кэргэним Байбал буолар. Ыал дьоҥҥо араас ыарахаттар ханна барыахтарай, ону ыһыктынан кэбиспэккэ, тугу эмит булан-тобулан балаһыанньаттан уопсай сүбэбитин холбоон тахсабыт. Манна оҕолорбутун эмиэ кытыннарабыт, кинилэр санааларын истэбит, учуоттуубут. Дьахтар киһиэхэ салайар үлэ ыарахан, ону ааһан норуот туһугар үлэлиир биир улахан эппиэтинэс. Онно аттыгар дьиэ кэргэниҥ өйөбүл буолара, биир улахан көмө буолар. Кэргэним олус муударай, үлэһит. Киһи олоххо ситиһиитэ барыта үлэттэн тахсар диэн санаанан салайтарар. Кэргэмминээн олоххо биир көрүүлээх, туруоруммут сыалбытын тиһэҕэр диэри тириэрдэр майгылаах буоламмыт ханнык да ыарахаттартан толлон турбаппыт”, — диэн санаатын үллэстэр.

Оҕолорун кыра эрдэхтэринэ, сайынын окко бииргэ илдьэ сылдьан, хойукка диэри оттоон, бастакы убаһаларын иитэн күн бүгүн биир улахан хаһаайыстыба тэринэн ньир-бааччы олороллор. Дьиэ кэргэнинэн айылҕаҕа сылдьан, аҕалара Павел Григорьевич оҕолорун булка сыһыарар, айылҕа араас кистэлэҥнэригэр уһуйар. Ийэлэрэ Светлана Николаевна дьоно үлэттэн, айылҕаттан үөрэн-көтөн кэлэллэригэр ас астаан остуол хотойорунан бэлэмнээн тоһуйар бэртээхэй хаһаайка. Соло булла да араас эгэлгэ таҥастары тигэн дьиэлээхтэрин үөрдэр. Айылҕа кэрэ көстүүлэрин, олоҕу-дьаһаҕы, үлэни-хамнаһы хаартыскаҕа түһэрэн үйэтитэр. Кинигэ ааҕарын туохтааҕар да ордорор, иэйиитэ киирдэҕинэ хоһоон суруйар дьарыктаах.

Сахалыы куттаах дьиэ хаһаайката, салайааччы Светлана Николаевна сиэри-туому тутуһан, айылҕаҕа уратытык сыһыаннаһар. Оҕолорун төрөөбүт саха тылларынан сөпкө саҥаралларын, суруйалларын күүскэ ирдиир. Төрөөбүт тылын билэр, сатаан туттар эрэ киһи сайдыылаах, дойдутугар бэриниилээх буолар диэн булгуруйбат санаалаах.

“Дьоҥҥо кыһалҕалаах кэмнэригэр көмөлөһөн, сорох ардыгар сүбэһит да буолан ыларбыттан дьоллонобун. Киһи олох олорон истэҕин аайы, муудараһа киирэр эбит. Биир бигэ булгуруйбат санааланыы, киэҥ көҕүстээх буолуу, дьоҥҥо үтүөнү оҥоруу олохпут биир тутула буолар”, — диир Светлана Николаевна кэпсэтиибит түмүгэр.

Светлана Николаевнаҕа, кини дьиэ кэргэнигэр ситиһиилээх, таһаарыылаах үлэни, уйгулаах олоҕу баҕарабыт.

Яина Власьева