Соторутааҕыта Үрүҥ Хайаҕа аан дойду дьахталларын бырааһынньыктарын иннинэ бара сылдьан, муниципальнай-унитарнай таба иитэр тэрилтэ түүлээҕи таҥастыыр мастарыскыайыгар сырыттым. Сыахха киирбитим чуум үлэһит кыргыттара күнүскү эбиэттэрин аһаан бүтэн, тыс имитээри оҥостон олороллор этэ. Куруук кэлбэт ыалдьыты, миигин көрөн бастаан симитиннилэр, онтон үөрэнэн кэпсээн-ипсээн бардылар.Миэхэ таба тириитин хатаралларын көрө илик киһиэхэ интириэһинэйэ сүрдээх. Онон, хаартыскаҕа биир-биир түһэртээт, кэлэн иһэр дьахтар күнүнэн эҕэрдэлээт, кэпсэтиибин саҕалаатым.Билигин былааннарыгар былырыыҥҥы тириилэрин тыстарын сүлэн хатараллар, илиилэринэн имитэллэр, онтон дьэ бүппэт иистэрэ саҕаланар эбит. Олус сыралаах үлэтин, үчүгэйдик имитиллибит тирии үчүгэй хаачыстыбалаах буоларын этэллэр. Көс олохтоох сэттис ыстаадаҕа дьиэ кэргэнинэн кыһаллан үлэлиир, маска тиирэн тыс хатара олорор сэргэх көрүҥнээх Нюра Кудряковалыын кэпсэтэбин.

—Күҥҥэ 16 тириини маска хатарабыт, онтон хаппытын кэннэ тыһы имитэбит, имитэн баран унтуу, этэрбэс тигэбит. Уһаабыта икки-үс күн анал маспытыгар хатар. Нэһилиэнньэттэн сакаас ылабыт. Бастаан утаа эргэ түүлээҕи таҥастыыр мастарыскыай баар этэ, онтон манна иллэрээ сылга күһүн кэлбиппит. Оччоттон манна үлэлии сылдьабыт. Тыс хатарабыт, эт киллэрэн астаан эриллибит эт оҥоробут, күөстэнэргэ набор, ис буотарыгыттан эмиэ туһаҕа барар. Манна маҕаһыыммытыгар тутатына атыылыыбыт. Бэйэм үс оҕолоохпун, үһүөн оскуолаҕа үөрэнэллэр. Аҕабыт Чуприн Влас Михайлович билигин тыаҕа 7-с ыстаадатыгар табалыы сылдьар. Таба иитииитигэр сыстыбыппыт 20-чэ сыл буолла. Дьиҥэр, билигин эдэр ыччат тыаҕа, айылҕаҕа сыстан үлэлиир. Мин бэйэм кыра эрдэхпиттэн айылҕаҕа сылдьар буолан туундарабын, сибиэһэй салгыммын ахтабын, туохха да биэрбэппин.

Өбүгэлэрим бары тыатааҕылар, табаһыттар. Кэргэним Красноярскай долгана. Чуум үлэтэ диэн — табаһыкка сылаас аһы-үөлү, таҥаһы бэрийии буолар. Дьиэ үлэтинэн күнүҥ түргэн үлүгэрдик бүтэн хаалар. Оҕуруонан оһуор анньабыт, таһырдьа үчүгэй күҥҥэ тирии кыһыахтанабыт. Тирииттэн, һарыыттан, тыстан тыалтан тымныыттан хаххаланар таҥас тиктэбит. Иистэнэр массыынабын илдьэ сылдьабын, оҕолорбор унтууларын, ис-тас таҥастарын тигэбин. Бары ыстаадаларга спутниковай тарелканы ылан биэрбиттэрэ, онон сибээстээхпит, ыстаада оҕолоругар сэргэх бөҕө. Сааскы бырааһынньык кэлбитинэн, улууспут дьахталларыгар, кыргыттарыгар бары үтүөнү-кэрэни баҕарабын, сибэкки курдук тырымныы сылдьыҥ. Үлэбитигэр кыргыттар үөрэ-көтө кэлэбит, таһырдьа саас буолбута наһаа үчүгэй.

Онтон салгыы көрүдүөр түгэҕэр баар унитарнай тэрилтэ дьоҕус маҕаһыыныгар киирэбин. Атыыһыт бааһынай хааннаах, уһун дьылыгыр уҥуохтаах Екатерина Александровна Дьячковская үөрэ көрсөн тыа хаһаайыстыбатын бородууксуйатын уонна ыстаада үлэһиттэрин иистэрин нэһилиэнньэҕэ хамаҕатык атыылыылларын кэпсээтэ. Манна хоту дойду киһитин доруобуйаҕа инэмтиэлээх, битэмииннээх сибиэһэй төрүт аһа-үөлэ барыта баар эбит. Ол курдук, таба быара, сүрэх, тыл, эриллибит фарш, халадьыас буһарарга силгэ, силии, чонку, мииҥҥэ кутар эт нобуора. «Аспытыттан олохтоохтор арай халадьыас буһарыытыгар силгэни үчүгэйдик ылбаттар. Дьиҥэр, ууга уган буһардын да, бэлэм минньигэс, тотоойу ас бэрдэ буола түһэр. Чуум үлэһиттэрэ унтуулары, этэрбэстэри тикпиттэрин наадыйан ылаллар, куораттан кытта эрийэн сакаастыыллар эбит. Кыргыттарбыт бары бэрт асчыттар, уус илиилээх иистэнньэҥнэр. Муус устарга буолуохтаах таба слетыгар кыралаан бэлэмнэнэбит».

Дьэ маннык, көс ыалын араҥаччыһыта чуум үлэһитэ дьахтар барахсан оҕолорун, сиэннэрин көрүүтүттэн саҕалаан сыралаах үлэтэ, түбүгэ күннэтэ бүппэт. Кыһыҥҥы, сааскы ыйдарга мастарыскыайдарыгар күө-дьээ кэпсэтэ-кэпсэтэ тыс хатарыахтара, иистэниэхтэрэ, оҕолорун кэрэҕэ-үтүөҕэ иитиэхтэрэ итиэннэ эмиэ туундараларын, ыстаадаҕа сылдьар аҕаларын, көс олохторун ахтыахтара.

Гуннара Байгильдина