САХА СИРЭ. Олунньу 28 күнэ — ULUS.MEDIA. “Өлүөнэ – Мүрү” уу ситимин тутуу 1998 с. алтынньы 30 күнүгэр түмүктэммитэ уонна ити кэмтэн туһаҕа киллэриллибитинэн ааҕыллар. Инньэ гынан, быйыл үлэлээбитэ үйэ чиэппэрэ туолар үбүлүөйдээх кэрдиис кэмигэр үктэнэ оҕуста. Ити сыллар-дьыллар усталаах туораларыгар Уус Алдан улууһун кураайы, алаас сирдээх-уоттаах нэһилиэктэрин уунан хааччыйан кэллэ.

Улуу эбэ уутун модун мотуордар оборон ылан, 73,21 км уһуннаах ыстаал турбанан анньаллар. Үс стационарнай уонна биир уста сылдьар ыстаансыйалар холбоон 2880 кВт кыамтанан үлэлииллэр. Ууну бырахтарыы бэс ыйыттан саҕалаан балаҕан ыйа бүтүөр диэри, уу таһымыттан тутулуктанан, салҕанан барар.

СӨ бырабыыталыстыбатын уурааҕынан илин эҥээрдээҕи уу ситимнэрин үлэлэтии “Тыа хаһаайыстыбатын министиэристибэтин сири мэлирээссийэлээһиҥҥэ уонна тыа хаһаайыстыбатын уунан хааччыйыыга управлениета” судаарыстыбаннай тэрилтэҕэ сүктэриллибитин кэнниттэн Баай-дуол сыһыаннаһыытыгар министиэристибэ 2004 сыл кулун тутар 31 күнүнээҕи дьаһалынан “Өлүөнэ – Мүрү” уу ситимин бу тэрилтэ оперативнай салайыытыгар биэрбитэ.

Ситими Мүрүтээҕи салаа быһаччы үлэлэтэр. Салаа тэрилтэҕэ 28 киһи үлэлиир, бары олохтоох дьон. Ууну хачайдыыр ыстаансыйаларга барыларыгар 1000 кВт диэри үрдүк күүрүүлээх агрегаттар туһаныллар буоланнар, тэхиньиичэскэй регламент быһыытынан, хас биирдии симиэнэҕэ носуос массыныыһа уонна ыстаансыйа оператора тураллара булгу ирдэниллэр.

Үөһэ ахтыллыбытын курдук, илин эҥээрдээҕи иккис улахан ситим туһаныллыбыта үйэ чиэппэрэ буолан эрэр. Ол тухары тирэх атахтар иҥнэйэннэр, турба бырайыактаммыт чэрчититтэн хамсааһына уонна эргэриитэ ханна барыай. Ааспыт сылга хантараагынан 35,4 мөл. солкуобайдаах хапытаалынай өрөмүөнтэн бастакы түһүмэххэ 25,6 мөлүйүөннээх үлэни “Добунтехстрой” ХЭУо бэдэрээттэһэн толордо: тирэхтэри уларытта, турбалары көннөрдө, кэбирээбит-алдьаммыт өттүн бысталаан, саҥанан солбуйда. Быйыл иккис түһүмэҕинэн ордубут суумаҕа сүрүн ыстаансыйаҕа быһыты бөҕөргөтүү уонна ситим хаалбыт кэрчиктэрин ситэрии үлэтэ ыытыллыахтаах.

Өлүөнэ өрүстэн Мүрү хайысхатынан тардыллыбыт ситим Уус Алдан улууһун экологическай уонна социальнай кыһалҕаларын быһаарар сыаллаах бырайыактанан тутуллубута. Бастатан, улуус киинин Бороҕон уонна чугастааҕы нэһилиэнньэлээх пууннар ыалларын иһэр уунан хааччыйыы ситиһилиннэ. Маны тэҥэ Тумул, Бороҕон, Мындааба, Чараҥ, Майаҕас сэлиэнньэлэрэ, барыта 9 тыһ. кэриҥэ киһи, тыа хаһаайыстыбатыгар туттар уонна тэхиньиичэскэй уунан быстарбат буоллулар.

Быстах кэмҥэ уу кутан хаһаанарга анаммыт оҥоһуу күөл “Баккыам” 550 тыһ. куб. м иэннээх, Бороҕон хайысхатыгар ууну мантан бырахтараллар, Тумул ыаллара сайыҥҥы уу ситимигэр ууларын уонна кыһын иһэр муустарын ылаллар. “Булгунньахтаах”– 580 тыһ. куб. м ууну хаһаанар эмиэ оҥоһуу күөл, нүөлсүтэр-ардахтатар систиэмэ үлэтин хааччыйар. “Майаҕас” 300 тыһ. куб. м истээх, майаҕастар сайыҥҥы уу ситимигэр уонна иһэллэригэр мууһунан ылан тутталлар. “Куоһаҕас-1” 950 тыһ., “Куоһаҕас-2” 750 тыһ., “Куоһаҕас-3” 600 тыһ. куб. м ууну хаһаанар кыахтаахтар, Бороҕон, Мындааба, Чараҥ ыалларын иһэр уунан бүтүннүү хааччыйаллар.

“Өлүөнэ – Мүрү” ситиминэн, муҥутаан, 2004 с. управление бэйэтин салайыытыгар ылбыт бастакы сайыныгар 4,328 мөл. куб. м кээмэйдээх уу бэриллэ сылдьыбыта. Онтон кэлиҥҥи көрдөрүүлэр манныктар: 2018 с. – 0,8 мөл., 2019 с. – 1,5 мөл., 2020 уонна 2021 сс. – 1,7-лии мөл. куб. м. Ааспыт сайын 2,55 мөл. куб. м ууну бырахтардылар. Көстөрүн курдук, кураан ыктаҕын аайы элбэтэн, “күөллэри” толорон биэрэн иһэллэр. Быйыл 2,5 мөл. куб. м ууну биэрэргэ былаанныыллар эрээри, управление исписэлиистэрэ бигэргэтэллэринэн, күн-дьыл хайдаҕыттан уонна күөллэр таһымнарыттан көрөн эбэр кыах баар.

Василий Никифоров