Генерал Дмитрий Карбышев — хорсун быһыы эталона. Тыыннаахтыы муус пааматынньык буолуор диэри өстөөххө бэриммэтэх, Ийэ дойдутун, бойобуой доҕотторун таҥнарбатах генерал-лейтенант Дмитрий Карбышев дьоруойдуу хорсун быһыытын туһунан биһиги көлүөнэ — сэбиэскэй кэм оҕолоруттан ама ким сөҕө-махтайа, долгуйа аахпатах, кини курдук хорсун, кытаанах буолуом дуо, диэн ыйытык туруорунан, хайа эрэ түгэҥҥэ бэйэтин тургутан көрбөтөх киһи, ама, баара буолуо дуо?!..

Суоҕа буолуо дии саныыбын. Саарбахтаабаппын даҕаны. Ол курдук биһиги генерал Карбышевы үрдүктүк тутан, идеал оҥостон, дьиҥнээх дьоруойдуу хорсун быһыы эталонунан ылыммыппыт.

Бүтүн көлүөнэлэр кини хорсун быһыытын холобуругар үүнэн-сайдан таҕыстахтара. Соччонон, билигин биһиги оҕолорбут “Эдэр карбышевецтар” уопсастыбаннай хамсааһын көхтөөх кыттааччыларынан буолалларын киэн тутта бэлиэтиибит. Туох да диэбит иһин, биһиги көлүөнэ иитиитэ таах хаалбатах эбит!

Бу киэҥ далааһыннаах хамсааһын Сэбиэскэй Сойуус Дьоруойа, инженернэй сэриилэр генерал-лейтенаннара Дмитрий Михайлович Карбышев аатын сүгэр уонна РФ Сэбилэниилээх Күүстэрин инженернэй войскаларын иһинэн үлэлиир. Бу эмиэ ураты көстүү буолар.

1960-с сылларга төрүттэммит бу хамсааһын билигин дойду үрдүнэн 70 үөрэхтээһин, о.д.а. тэрилтэлэртэн уопсайа 20 тыһыынчаттан тахса үөрэнээччини хабар. Байыаннай-патриотическай уонна сиэр-майгы, духуобунай өттүнэн үлэ салаа быһыытынан дойду 33 субъегар итиэннэ Беларусь, Казахстан уонна Киргизия өрөспүүбүлүкэлэригэр ыытыллар.

Өссө, 2019 сыл кулун тутарыгар “ЮНАРМИЯ” (Москва к.) Киин дьиэтигэр, “ЮНАРМИЯ” ВВПОД уонна “Эдэр карбышевецтар” уопсастыбаннай хамсааһын икки ардыларыгар бииргэ үлэлэһии туһунан Сөбүлэһиигэ илии баттаһыы буолбута.

“Эдэр карбышевецтар” Юнармейскай хамсааһыҥҥа киириилэрэ — бу Сөбүлэһиини түһэрсии биир дьоһуннаах ситиһиитэ!

 

Оттон Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр “Эдэр карбышевецтар” Эрэгийиэннэр икки ардыларынааҕы оҕо байыаннай-патриотическай уопсастыбаннай хамсааһын Саха сиринээҕи салаата 2019 сыл тохсунньутуттан үлэлиир. Бу тэрилтэ оскуола үөрэнээччилэрин инженернэй-тиэхиньиичэскэй хайысханан, салгыы байыаннай сулууспаны РФ байыаннай күүстэрин инженернэй войскаларын кэккэлэригэр баралларыгар, онтон өссө инникитин, бу иҥэриммит билиилэрин, ылыммыт дьоҕурдарын өрөспүүбүлүкэ норуотун хаһаайыстыбатын араас салааларыгар, бырамыысыланнаска уонна силовой структураларга туһанар кыахтаналлар.

“Эдэр карбышевецтар” хамсааһын Эрэгийиэннээҕи салаа салайааччыта, инженернэй сэриилэр подполковниктара Николай Андреевтыын күн баччааҥҥы диэри бииргэ үлэлэһэллэр. Итиэннэ, 2019 сыл кулун тутар ыйыгар, РФ Сэбилэниилээх Күүстэрин инженернэй сэриилэрин начаалынньыга генерал-лейтенант Юрий Ставицкайдыын оччотооҕуга Саха Өрөспүүбүлүкэтиттэн СӨ Ыччат дьыалаларыгар уонна социальнай коммуникацияларга миниистиринэн үлэлээбит оттон билигин Чурапчы улууһун баһылыга Степан Саргыдаев, эмиэ оччотооҕу байыаннай комиссар полковник Демир-оол Артына, ДОСААФ бэрэссэдээтэлэ полковник Сергей Черных буоланнар Сөбүлэһиигэ илии баттаспыттара улахан суолталаах түгэнинэн буолар.

Оччотооҕуга өрөспүүбүлүкэҕэ 5 Карбышевскай байыаннай-инженернэй юнармейскай этэрээт: Дьокуускай куоракка, Эдьигээн, Таатта, Чурапчы улуустарыгар бастакынан тэриллибиттэрэ. Оттон бүгүҥҥү биэс хонуктаах хомуурга Өлөөнтөн, Булуҥтан, Эдьигээнтэн, Кэбээйиттэн тиийэ оҕолор кэлбиттэ.

Өрөспүүбүлүкэтээҕи үһүс “Эдэр карбышевтар” хомуурдара, Чурапчытааҕы ыстаап быһаарыытынан бүгүҥҥүттэн биһиги оскуолабыт баазатыгар саҕаланна. Билиҥҥи туругунан 73 үөрэнээччи кэллэ, кинилэри кытары 14 салайааччы. Хайахсыт нэһилиэгиттэн 10 оҕо кыттар, 7 үөрэнээччи бирисээгэлэрин биэрээри долгуйа сылдьаллар. Үс күн хонон бараннар, 19-ка тарҕаһыахтаахтар. Оҕолор бу күннэргэ байыаннай хаамыыга, огневой рубеж туорааһыныгар, араадьыйа сибээһин курдук көрүҥнэргэ инструктордар кэлэннэр үөрэнээччилэри дьарыктыыллар, — диэн Хайахсыт орто оскуолатын технология учуутала итиэннэ “Үрүҥ уолан” байыаннай-патриотическай клуб салайааччыта Михаил Поисеев кэпсээтэ. Бүгүҥҥү улахан түмсүү муҥутуур суолталаах, эппиэтинэстээх тэрээһининэн саҥа икки: Чурапчыга уонна Уус Алдаҥҥа Карбышевскай байыаннай-инженернэй юнармейскай этэрээттэри кэккэлэрин хаҥатыы буолла – үөрэнээччилэр Юнармеец андаҕарын биэрдилэр уонна эдэр карбышевец эбэһээтэлистибэлэрин ылыннылар.

— Мин Нипряхин Костя диэммин, Тумул орто оскуолатын 6 кылааһыгар үөрэнэбин. 14 буолан кэллибит, бары этэрээккэ киирээри андаҕар биэрээри турабыт. Маннык хомуурга аан бастакыбын кэллим, үөрэнэ сатыы сылдьабын. Улахан уолаттары эҥин көрөн үөрэнэбин. Биһигини оскуолабытыгар Акулина Степановна дьарыктыыр. Хайахсыт оскуолатын аһа үчүгэй, бүгүн саҥа айаннаан кэллибит.

— Меня зовут Елизавета Бортникова. Я учусь в Тиксинской средней школе номер 2. Мы летели на самолете, рейс весь день откладывали, прилетели отлично. Два дня жили в кадетском интернате, потом четыре часа ехали на автобусе сюда. Нас пятеро. Вы знаете, у нас погода прохладнее, солнца и людей намного меньше. Школа здесь просто потрясающая по сравнению с нашей. Ну если честно, из-за того что у нас малокомплектная школа нам проще, потому что мы все друг друга знаем. Ребята все свои, как семья живет. А тут приехали, растерялись, все разные команды, будем адаптироваться. Самое сложное, что не понимаем якутский язык.

Тэрээһин үөрүүлээх арыллыытыгар Чурапчы улууһун баһылыга Степан Саргыдаев, инженернай войскалар бэтэрээннэрэ Афанасий Владимиров, “Эдэр карбышевецтар” уопсастыбаннай хамсааһын Ыстаабын начаалынньыга, бойобуой офицер Анатолий Храмов, саллааттар уонна мотуруостар ийэлэрин Саха сиринээҕи салаатын салайааччыта Мария Емельянова, “Эдэр карбышевецтар” уопсастыбаннай хамсааһын Саха сиринээҕи ыстаабын начаалынньыга, өр сыллар усталарыгар Таатта уонна Чурапчы улуустарын байыаннай хамыһаарынан сулууспалаабыт, саппаас подполковнига Николай Андреев,

Илин эҥэр улуустар “Эдэр карбышевецтарын” хамсааһыннарын ыстаабын начаалынньыга Михаил Дьячковскай, Хайахсыт нэһилиэгин баһылыгын солбуйааччы Василий Борисов, Чурапчы улууһун бойобуой дьайыылары бэтэрээннэрин Сэбиэтиттэн Иван Адамов кыттыыны ыллылар.

Бу соторутааҕыта анал байыаннай эпэрээссийэттэн бааһыран кэлбит, Суворов аатынан, “Хорсунун иһин” мэтээллээх, старшай лейтенант, Чурапчылар күтүөппүт Анатолий Николаевич маннык кэпсиир:

— Карбышевскай хамсааһыны, Дмитрий Михайловиһы тус бэйэтин үчүгэйдик билэр, бииргэ үөрэммит, бииргэ сулууспалаабыт, кини салалтатынан үлэлээбит дьон, өссө 60-с сыллар саҕаланыыларыгар төрүттээбиттэрэ. Сыал-сорук дьэҥкэ – кини дьылҕатын, кини дьоруойдуу олоҕун эдэр көлүөнэҕэ тиэрдии. Генерал-лейтенант Дмитрий Карбышев куруутун чопчу позициялааҕа, бэйэтин билиитинэн, сатабылынан байыаннай-инженернэй чаастарга киллэрбит кылаата сүдү. Контузияланан, өйүн сүтэрэн сытан өстөөх билиэнигэр түбэһэн да баран, кини ньиэмэс фашистарыгар бэриммэт модун күүстээх санаата, Аҕа дойду иһин олоҕун толук ууруута, дьоруойдуу быһыыта байыастарга чаҕылхай холобур буолбута.

Мин бэйэм бу үлэм хайысхатын Саха сирин биир кыракый арктическай оройуонун патриотическай кулуубуттан саҕалаабытым. Онтон өрөспүүбүлүкэҕэ Ыччат парламенын париотическай үлэҕэ кэмитиэтин хас да сыл салайбытым. Юнармия өрөспүүбүлүкэтээҕи ыстаабын начаалынньыга буолбутум. Ол иһин, үлэ бу хайысхатыгар бэйэм тус көрүүлэрдээхпин диэххэ сөп. Саамай сүрүнэ — Карбышевскай хамсааһын кэҥээн, тэнийэн иһэр. Оттон биһиги өрөспүүбүлүкэбит оҕолоро бу хамсааһыны өйүүллэрэ чахчы үөрдэр. Төһө даҕаны киин сирдэртэн ыраах, айылҕабыт усулуобуйата уустук буоллаллар, Саха Өрөспүүбүлүкэтин үөрэнээччилэрэ олус үчүгэй таһымы көрдөрөллөр. Саха сирин эдэр карбышевецтара өй-санаа, эт-хаан өттүнэн үрдүк бэлэмнээхтэр, тулуурдаахтар. Байыаннай үөрэх, строевой бэлэмнэнии, бастакы мэдэсиинискэй көмөнү оҥоруу, байыаннай дьиссипилиинэ төрүттэрин сөптөөх таһымҥа билэллэр. Бары олус үчүгэй формалаахтар, ол иһигэр кадетскай, байыаннай-полевой. Карбышевскай хамсааһын бэлиэлэрдээхтэр…

Быһатын эттэххэ, сылын аайы үөрэнээччилэр Арассыыйа киин куоратыгар, дойду тэбэр сүрэҕэр Москваҕа тиийэннэр, ураты дьоһуннаах бырагырааманы иҥэриннилэр. Кинилэр көннөрү байыаннай чааска буолбакка, Норуоттар икки ардыларынааҕы противоминнай кииҥҥэ дьарыктанан, миинэни гуманитарнайдык суох оҥорууга туруоруллубут соругу ситиһиилээхтик толороллор матырыйааллары кэлимсэ үөрэтэллэр. Аҕа дойду Улуу сэриитин кэмигэр буолбатах, чуолаан билиҥҥи кэмҥэ бу подразделение Бойобуой Кутузов Уордьанынан наҕараадаланна. Бэрэсидьиэн Владимир Путин бэйэтинэн уордьаны чаас Бойобуой Знамятыгар аспыта.

Биир саамай кэскиллээҕэ – маннык бэлэмнэниини ааспыт ыччаттар, армияҕа сулууспа кэнниттэн, холобур, Тюменнээҕи Үрдүкү байыаннай училищеҕа үөрэххэ киириэхтэрин сөп.

Инженернэй-тиэхэньиичэскэй хайысха кэскиллээх. Байыаннай идэ эрээри, сэргэстэһэ гражданскай эмиэ буолар – анал тиэхиньикэ, суол оҥоруута, электрохааччыйыы, о.д.а. Бу үрдүк кылаастаах исписэлиистэр норуот хаһаайыстыбатыгар да олус туһалаах буолуохтара, ол иһин барыта тоҕоостоох!

Ити курдук, “Эдэр карбышевецтар” кэккэлэрэ хаҥыыр. Ыччаттарбытын патриотическай иитиигэ биллэр-көстөр хардыылар оҥоһуллаллар. Ол гынан баран, биһиги ийэлэр, биллэн турар, бу билиилэрин-көрүүлэрин оҕолорбут түөрүйэ өттүнэн уонна эйэлээх олоххо тутталларыгар баҕарабыт.

Сэмэн Жендринскэй. Ааптар хаартыскаҕа түһэриитэ