САХА СИРЭ. ДЬОКУУСКАЙ. Олунньу 9 күнэ — ULUS.MEDIA. Тыа хаһаайыстыбатыгар даҕаны “Ыт сокуонун” майгынныырдык соһуччу, баламаттык оҥоһуллан ылыллар сокуоннар бааллар. Госдума дьокутааттара ааспыт сайын от ыйын 14 күнүгэр “балбаах сокуонун” (официальнайа, култуурунайа – “О побочных продуктах животноводства и о внесении изменений в отдельные законодательные акты РФ” диэн 248-с №-дээх федеральнай сокуон) ылыммыттара. Бу сыл кулун тутар 1 күнүттэн күүһүгэр киирэр.

Дьэ, олорбуппут сыччах. Саха тыатын сирин олохтоохторо оту, ууну кытта өрө туста сылдьар буоланнар, өйдөөмүнэ даҕаны хаалбыттара. Дьиҥэр, сүөһүлээх-астаах дьон кэлиҥҥи уонча сылга “аппараатынан эрэ ыаммыт үүт” уонна “буойунаҕа эрэ өлөрүллэн астаммыт сүөһү-сылгы этэ” соҕотуопкаланарын ирдиир саҥа быраабылаларга, кырдьыгынан-сымыйанан даҕаны буоллар, үөрэнэн тириилэрэ халыҥаатаҕа. Саҥаны олохтооһун хаһан баҕарар утарсыылаах буолар.

“Балбаах сокуона” ынах сүөһүлээх ыал, хаһаайыстыба сүөһүтүн хойуутун аналлаах сиргэ балбаахтаан хаһаанан, биир сыл курулатан сытыаран эрэ баран, бааһынаҕа-оҕуруокка уоҕурдуу быһыытынан туттуохтааҕын, туһаҕа таһаарыахтааҕын ирдиир. Ону кэһэр түбэлтэҕэ биирдиилээн дьоҥҥо 60 тыһ., тэрилтэлэргэ (хаһаайыстыбаларга) 700 тыһ. солкуобайга тиийэ ыстараап көрүллэр эбэтэр хаһаайыстыба үлэтин 90 сууккаҕа диэри тохтоторго уураах ылыллар.

Бэҕэһээ, олунньу 8 күнүгэр, тыа хаһаайыстыбатын миниистирэ Александр Атласов Россельхознадзор Саха сиринээҕи управлениетын салайааччыта Игорь Замьяновы уонна бу боппуруоска анаан ыҥырыллыбыт Россельхознадзор Амур уобалаһыгар уонна Саха Өрөспүүбүлүкэтигэр управлениетын салайааччыта Яна Любченкованы кытта көрсөн кэпсэттэ. Эрдэлээн эттэххэ, Яна Владимировна оробуочай көрсүһүүнү түмүктүүрүгэр өрөспүүбүлүкэ тыа хаһаайыстыбатын табаарын оҥорооччуларын уонна улуустардааҕы тыа хаһаайыстыбатын управлениеларын салайааччыларын, исписэлиистэрин кытта туспа көрсөр баҕа санаалааҕын биллэрдэ. Онон, олунньу бүтүүтүгэр ВКС нөҥүө кэпсэтии тэрийэргэ сүбэлэстилэр.

Миниистирдиин кэпсэтии хаамыытыгар этиллибит маннык санаалары ойуччу ылан бэлиэтиэххэ сөп. Саҥа сокуону хаһаайыннааһын бары киэптэрэ тутуһуохтаахтар дуо? Сокуон иннигэр бары тэҥнэр эрээри, хонтуруол маҥнай бөдөҥ тэрээһиннээх хаһаайыстыбалартан саҕаланыа. Ол гынан баран, кэтэх хаһаайыстыбалаахтар сокуон хараҕын далыгар баалларын умнуо суохтаахтар. Россельхознадзор салайааччылара мэктиэлииллэринэн, 2023 сылга тыа хаһаайыстыбатын табаарын оҥорооччулары ыстарааптыахтара суоҕа, “эттэрин үөрэтэ” таарыйа сэрэтиинэн муҥурданыахтара. Быһата, бу сыл өйдөтөр-сэрэтэр үлэҕэ ананыаҕа. Онтон эһиилгиттэн толору күүһүнэн үлэлиэҕэ. Бу сокуон сылгыны, табаны үөрдээн иитэр хаһаайыстыбаларга суоһаабат, тарҕаммат.

Балбаахтаах ыал, хаһаайыстыба 2023 сыл ыам ыйын 1 күнүгэр диэри болдьоххо Россельхознадзор Саха сиринээҕи управлениетыгар “сүөһүтүн хойуутун туһанарын туһунан” сайабылыанньа ыытыахтаах. Оччоҕуна маннык балбаах, үөһэ этиллибитин курдук, аналлаах сиргэ сыл устата хаһааныллан эрэ баран, туттуллуохтаах. Онуоха курулаабыт сүөһү сааҕыттан (киититтэн) анаалыс туттарыллыахтаах, ол сыаната – 5 тыһ. солкуобай. Сайабылыанньа биэрбэт түбэлтэҕэ ол балбаах ыам ыйын 1 күнүттэн бөҕүнэн ааҕыллар эбэтэр бааһынаҕа, оҕуруокка таһаардахха – сири, буору киртитиигэ тэҥнэниллэр. Ол ыстарааба 7 сыыппараттан аҕыйаҕа суох!

Көрсүһүүгэ кыттыбыт министиэристибэ сүөһүнү иитиигэ, племенной үлэҕэ, кэпэрээссийэҕэ уонна бааһынай хамсааһыныгар департаменын салайааччыта Николай Питимко этэринэн, балбаах аналлаах миэстэҕэ хаһааныллыахтаах диэн эрээри, чопчу ханна мунньуллуохтааҕар ыйыы суох. Бука, сэрэйдэххэ, улахан хаһаайыстыбалар уонна куораттан, улуус кииниттэн чугас сытар нэһилиэктэргэ ыаллар бэйэлэрин хотоннорун аттыгар хаһааналлара атыыга таһааралларыгар табыгастаах буолуоҕа. Оттон ыраах, уһук нэһилиэктэргэ, учаастактарга нэһилиэк дьаһалтата балбааҕы мунньарга анаан биир сиргэ быһан биэрэрэ ордук буолара дуу. Бу курдук мунаах түгэннэр сыыйа быһаарыллан иһиэхтэрэ дии саныыбын.

Василий Никифоров