Соторутааҕыта Владивостокка ыытыллыбыт VII Илиҥҥи экэнэмиичэскэй форум кэмигэр хотугу регионнар социокултуурнай сайдыыларыгар анаммыт мунньахха Айсен Николаев Сахабыт сиригэр этнологическай экспертиза туһунан сокуон уопутун кэпсээбитэ. Бу сокуон олоххо киириэҕиттэн 47 бырамыысыланнай бырайыак аҕыйах ахсааннаах төрүт омуктар общиналарыгар көмөлөспүт, компенсация төлөммүт. Ил Дархан «Сир баайын туһунан» федеральнай сокуоҥҥа уларытыылары киллэрэри туруорсубута.
Бырамыысыланнай хампаанньалар тыйыс эрээри, олус уйан айылҕалаах хоту сиргэ үлэни ыыталларыгар, сир баайын хостообуттарын кэнниттэн хайаатар да аҕыйах ахсааннаах төрүт омуктар олохторун-дьаһахтарын чөл туруктаах хаалларыыга кыһаныахтаахтарын туһунан элбэхтэ этэбит, туруорсабыт. Улууспут сиригэр-уотугар «Анаабыр алмаастара» хампаанньа Биллээх өрүһүн Кумах Үрэҕэр, Балаҕаннаах үрүйэтигэр инникитин этнологическай экспертизаны ыытарыгар булчуттар туруорсууларын, этиилэрин учуоттаары сүбэ мунньах ыытылынна.
Сааскылаах нэһилиэгин баһылыга Алексей Николаев «Анаабыр алмаастара» хампаанньа үлэлиэҕиттэн ыла кыыл табабыт төрүүр-ууһуур, сылдьар сирэ уларыйан хаалбытын, ас-үөл да хаачыстыбата иҥэмтиэтэ суоҕун, олохтоохторго искэн ыарыылар көстөллөрүн туһунан, онон улууска быраастар кэтээн көрөр, чинчийэр биригээдэлэрин аҕалыахха наада диэн этиннэ.
Салгыы урукку кэмнэргэ улуустааҕы айылҕа харыстабылыгар үлэлээбит, билигин Н.Е.Андросов аатынан МУП дириэктэрэ Александр Михайлов санаатын эттэ: «Дьиҥэр “Анаабыр алмаастара” хампаанньа оройуону кытта бииргэ үлэлиир сөбүлэҥи түһэрсэн улууска уустук боппуруостарга көмөлөһөр, нэһилиэнньэҕэ социальнай хайысхатыгар өйөбүл буола турарын бэлиэтиибин, биһиэхэ баар 17 бултуур сирдэри бу булчуттар баалларына өссө төгүл чуолкайдыахха наада, биһиги экэнэмиичэскэй оценка оҥорторорбутугар куобахтан саҕалаан кырсатыгар, сир астарбытыгар сугун, моруоска, отон, эмтээх үүнээйилэрбит, көмүс хатырыктаах минньигэс балыктарбытыгар, кыыл табабыт сылдьар сиригэр хоромньуну таһаарыан сөбүн ааҕан-суоттаан специалистка биэриэхтээхпит», - диэтэ.
Салгыы мунньах кыттыылаахтарын санааларын истэн баран, улуус баһылыга Эдуард Платонов: «2015 сылтан саҕалаан 2021 сылга диэри сир баайын хостуур сирдэрбитигэр хоромньуну аахтарыахха сөп, промышленнай хампаанньа иннигэр булчуттарбыт, аҕа уустарын общиналарын интэриэстэрин көрөн тугу эрэйэрбитин сүбэнэн толкуйдуохха”, - диэн ыҥырда.
Сүрүн научнай сотрудник Мария Павлова экспертиза ыытарга матырыйаал хомуйа кэлбитин кэпсээтэ, төрүт олохтоохтортон ыйытык этиилэрин сүбэ быһыытынан суруйан киллэриэҕин эттэ.
Мария Павлова, экономическай наука кандидата, научнай үлэһит:
- Үгэс буолбут төрүт дьарыгынан дьарыктанар хоту дойду олохтоохторун хаһаайыстыбаларын көрөн-истэн, ааҕан-суоттаан компьютерга сыыппараҕа киллэриигэ кэккэ үлэлэр бараллар, билигин бырайыак саҕаланан алта оройуон киирэн турар. Онон аҕа уустарын общиналарыттан матырыйааллары хомуйабыт.
Маны сэргэ ураты харыстанар мэҥэ таастар, тыытыллыбат былыргы улахан дьон сытар ытык сирдэрин картаҕа киллэрии үлэтин былырыын саҕалаабыппыт, бырамыысыланнас үлэһиттэрэ итилэри таарыйбакка буола сатыылар. Биһиэхэ экспертиза судаарыстыбаннай таһымнаах, билиҥҥи туругун сыл аайы 10-тан тахса бырайыак ааһа турар. Этнологическай экспериза аҕыйах ахсааннаах норуоттар үгэс буолбут төрүт дьарыктарын сирдэригэр сир баайын хостообуттарын кэнниттэн туох-ханнык уларыйыы тахсыбытын сыаналаан, чинчийэн көрүү буолар. Манна олохтоох булчуттар, балыксыттар алмаасчыттар хоромньу таһаардахтарына компенсация ылыахтарын сөп. Хоромньуну ааҕарга эбии чинчийии, ааҕыы ирдэнэр, мантан бачча дохуоту ылабын диэн докумуонунан дакаастыахтаах. Мин этнологическэй чинчийиилэргэ кыттыбытым, олохтоохтор сүрүннээн докумуоннаспакка сылдьар буолаллар. Оттон сир баайын хостуур хампаанньалар быраап, юридическай өттүнэн көрөн кэпсэтэллэр. Саатар бултанар, балыктанар, үүттээннэрэ турар сирдэрин ыйан-кэрдэн киллэртэриэхтэрин наада. Тоҕо диэтэр, бастатан, промышленнай хампаанньа үксүгэр докумуоннаммыт сирдэри, онно баар тутуулары көрдүүр. Оройуон Муниципальнай тэриллиитин кытта аренда дуогабарын оҥорсоллор. Балыктыыр, бултуур сирдэрин СР экологиятын министиэристибэтин кытта оҥостуохтаахтар.
«Арктика сайдыыта дьон-сэргэ олоҕун таһыма тупсарыгар туһуланар. Сиртэн хостонор баайы туһаҕа таһаарааччылар аҕа уустарын общиналарын кытта анал сөбүлэҥ түһэрсиилэрэ кэм ирдэбилинэн буолар”, - диэн норуот депутата Елена Голомарева көрсүһүүлэргэ куруутун этэр. Төрүт өлбүгэ сирдээх булчуттар, аҕа ууһун общинатын баһылыктара инники да кэмнэргэ бэйэбит дойдубутугар хаһаайынныы сыһыаммытын билинэн ирдэниллэр докумуоннары тутатына толорон, көхтөөхтүк кыттаргыт туһалаах эрэ буолуох тустаах.
Читайте нас в:
